TOPOGRAFIA ANATOMICZNA
1. Płaszczyzny ciała.
Płaszczyzny tnące ciało od strony grzbietowej do brzusznej, a równocześnie od strony prawej do lewej, nazywamy przekrojami poprzecznymi. Również tak samo nazywamy przekroje biegnące pod kątem prostym do nich. Od głowy do ogona można poprowadzić przekroje podłużne, a pozostałe będziemy nazywać przystrzałkowe (parasagitalne). Przekrój podłużny czyli sagitalny biegnie przez środek ciała dzieląc je na dwie połowy.
2. Jama ciała kręgowców.
Powstaje gdy materiał mezodermalny wciska się pierwotnie między jelito i ścianę ciała, jako jednolita warstwa komórek, która później grubieje i dzieli się na listek trzewny i ścienny. W okolicy głowowej jama ciała nie powstaje, a po stronie brzusznej gardzieli wciska się zatoka jamy ciała. We wczesnym rozwoju kręgowca można zaobserwować obie krezki – grzbietową i brzuszną.
a) krezka brzuszna – zanika szybko u większości gatunków, przez co zawiązki jamy ciała łączą się w jedną przestrzeń. Dłuższe odcinki krezki brzusznej zachowują się u ryb dwudysznych, płazów ogoniastych i ptaków. U kręgowców pozostaje niewielki przedni odcinek krezki brzusznej, w który wrasta zawiązek wątroby. Odcinek ten przekształca się w więzadło sierpowate wątroby. Po stronie żołądka tworzy sieć mniejszą oraz więzadło wątrobowo-dwunastnicze. Końcowy odcinek krezki brzusznej łączy ostatni odcinek jelita z pęcherzem moczowym owodniowców. W jamie ciała oprócz jelita rozwijają się inne narządy takie jak serce, śledziona, gonady i również pojawiają się przegrody dzielące jamę ciała na oddzielne komory. Narządy leżące w jamie brzusznej otoczone są otrzewną (przewód pokarmowy, gruczoły, płuca, śledziona), a narządy leżące poza otrzewną to nerki i moczowody (pozaotrzewnowe).
b) krezka grzbietowa – jest rzadko całkowita i biegną w niej tętnice, żyły, naczynia limfatyczne
oraz nerwy do jelita. Krezka ulega pofałdowaniu i często zrasta się ze sobą lub narządem (pełni
funkcję termiczną oraz mechaniczną). Jamę ciała ssaków dzieli przepona na klatkę piersiową i
brzuch.
3. Błony surowicze – błonę surowiczą wyściełającą brzuch i jamę miednicy nazywamy
otrzewną,wyściełającą jamę płuc – opłucną, okrywająca serce – osierdzie. Błona surowicza jest
bardzo cienka, mocna, przezroczysta i wilgotna ponieważ wytwarza płyn surowiczy (płyn
otrzewnowy, opłucnowy, osierdziowy). Błona surowicza jest nabłonkiem jednowarstwowym
płaskim, który spoczywa na blaszce właściwej bogatej w włókna sprężyste.
a) otrzewna – występuje w jamie brzusznej oraz zachodzi na przedni odcinek jamy miednicy, która
połączona jest wpustem doczaszkowym jamy miednicy. Otrzewna posiada większą powierzchnię
niż jama brzuszna i miednicowa dlatego też ulega wpukleniu tworząc krezki, sieci, węzły lub fałdy
właściwe otrzewnowe.
b) opłucna – składa się z worków, części przyśrodkowe tych worków przylegają do siebie i tworzą
podłużną dwulistkową przegrodę – śródpiersie.
c) osierdzie – worek pojedyńczy otaczający serce.
4. Jama brzucha – rozciąga się od przepony do wpustu doczaszkowego jamy miednicy. Zbudowana
jest z elementów miękkich i z niedużej ilości kośćca.
a) ściana grzbietowa – posiada rusztowanie kostne (odcinek piersiowo-lędźwiowy kręgosłupa)
- skóra
- powięź piersiowo-lędźwiowa
- mięśnie grzbietu
- kręgi lędźwiowe
- mięśnie lędźwiowe, powięź biodrowa, otrzewna ścienna.
b) ściana boczna – rusztowanie kostne w postaci ostatnich żeber, bądź kości biodrowych
- powięź powierzchniowa
- powięź głęboka
- mięsień skośny zewnętrzny i wewnętrzny brzucha
- powięź poprzeczna
- otrzewna ścienna
c) ściana dolna – niewielkie elementy kostne, jest to chrząstka mieczykowata i kości łonowe
- listek zewnętrzny pochwy mięśnia prostego brzucha i powięź powierzchniowa
i głęboka
5. Jama miednicy – posiada ona obudowę szkieletową, która obejmuje kości miednicy, kości
krzyżowe oraz pierwsze kręgi ogonowe. Części miękkie to więzadło krzyżowo-guzowe szerokie
oraz mięśnie pośladków. Jama miednicy obejmuje mięśnie, powiązy, odbyt, krocze i narządy
płciowe zewnętrzne.
6. Jama klatki piersiowej – obejmuje kręgi piersiowe, żebra kostne, chrząstki żebrowe oraz mostek.
Każdy worek opłucnowy tworzy uwypuklenie zwane sklepieniem opłucnej. Opłucna dzieli się na
trzy części: opłucna żebrowa, przeponowa, śródpiersiowa.
7. Otrzewna oraz jej pochodne.
Fałdy jakie tworzy otrzewna będą uczestniczyć w tworzeniu krezki jelitowej oraz krezki jajnikowej
i dla jajowodów. U samców otrzewna jest całkowicie zamknięta, natomiast u samic wykazuje
połączenie poprzez ujście brzuszne jajowodu i dalej do macicy ze środowiskiem zewnętrznym.
Część otrzewnej, która pokrywa bezpośrednio narządy nazywamy otrzewną trzewną, a tą która
przylega do jamy brzusznej i jamy miednicowej nazywamy otrzewną ścienną.
UKŁAD HORMONALNY (DOKREWNY)
Hormony:
- neurohormony (szyszynka, podwzgórze, przysadka)
- przysadkozależne (tarczyca, kora nadnerczy, jądra, jajniki)
- przsadkoniezależne (przytarczyca, grasica, trzustka, rdzeń nadnerczy)
- hormony tkankowe
I. Podwzgórze
2 typy:
1. Hormony własne
a) oksytocyna – tylko u samic
- wpływa na mięśniówkę przewodów mlekowych powodując wytrysk pokarmu. Nie jest
produkowana dobowo.
- rozpoczyna akcję porodową wpływając na mięśniówkę macicy,
- transport plemników w czasie aktu płciowego wpływając na mięśniówkę jajowodów
b) wazopresyna (hormon antydiuretyczny)
- zatrzymuje wodę w organizmie wpływając na przesącz kłębuszkowy w sytuacjach
odwodnienia organizmu,
- powoduje skurcze mięśniówki naczyń krwionośnych w czasie krwotoku
- konsolidacja pamięci
2. Hormony tropowe
a) kortykoliberyna – uwalnia hormon kortykotropowy
b) tyreoliberyna – uwalnia hormon tyreotropowy
c) luliberyna – uwalnia hormon lutropowy
d) somatokrynina – uwalnia hormon wzrostu
e) somatostatyna – hormon hamujący hormon wzrostu
f) prolaktostatyna – hamuje hormon prolaktynowy
II. Przysadka mózgowa.
a) prolaktyna – odpowiada za syntezę mleka, pobudza instynkt macierzyński, najwięcej powstaje
w czasie snu,
b) hormon wzrostu – somatotropina – wpływa na rozwój układu kostnego, uczestniczy w
odbieraniu bólu, zimna,
c) kortykotropowy - pobudza korę nadnerczy,
d) lipotropowy – jest prekursorem innych hormonów,
e) hormon melanotropowy – odpowiada za rozmieszczenie barwnika w skórze,
f) hormon tyreotropowy – wpływa na działanie tarczycy,
g) hormon gonadotropowy – wpływa na działanie gonad,
h) endorfiny (hormon szczęścia)
III. Tarczyca
a) trójjodotyronina i tyroksyna
- metabolizm organizmu
- reguluje temperaturę organizmu zwierzęcia (wpływa na tempo metabolizmu)
- wpływa na gospodarkę wodno-mineralną
- wpływa na rozwój umysłowy
- wpływa na dojrzewanie płciowe
- wpływa na zużycie witamin z grupy B i C
b) kalcytonina – wpływa na gospodarkę wapniową zwiększając jego zawartość we krwi. Wapń
wchłaniany jest z jelit i magazynowany w kościach. Jest on antagonistyczny do parathormonu.
IV. Przytarczyce.
Różna ilość (co najmniej 1 para) zawsze są w obrębie tarczycy.
Parathormon – wpływa na gospodarkę wapniową uwalniając wapń z kości do krwi oraz
resorbując wapń z jelit do krwi. Wpływa to na procesy krzepnięcia krwi oraz pracę mięśni.
V. Szyszynka.
a) melatonina – uczestniczy w regulacji snu
- wpływa na stan czuwania
- wpływa na ośrodek rozrodczy opóźniając dojrzewanie płciowe
- zwiększa aktywność seksualną
- powoduje zmianę położenia pigmentów (melaniny) co prowadzi do rozjaśnienia skóry
b) serotonina – wpływa na regulację snu i czuwania
VI. Grasica
a) tymulina – odpowiedzialna za podział limfocytów T oraz za syntezę immunoglobulin IgA,
IgE
b) tymostymulina – pobudza wydzielanie interferonu (pomaga zwalczać infekcję wirusową)
c) tymozyna – przyśpiesza różnicowanie i dojrzewanie limfocytów, wytwarza limfokiny i
interferon
d) tymopoietyna 1 i 2 – hamuje przewodzenie impulsów nerwowych.
VII. Kora nadnerczy.
a) glikokortykoidy (np. kortyzol, kortykosteron, kortyzon)
- wpływają na gospodarkę węglowodanową
- uczestniczą w metabolizmie białek i tłuszczy
- w wątrobie przyspieszają syntezę glikogenu
- utrzymują prawidłową pobudliwość mięśni
- wpływają na pracę serca
- zwiększają wydzielanie soku żołądkowego
- wpływa na wydalanie wody z organizmu w połączeniu z przesączem kłębuszkowym
Nadczynność:
- otyłość (nieprawidłowy metabolizm tłuszczy)
- spadek białka w mięśniach – powoduje osłabienie organizmu i mięśnia sercowego
Niedoczynność:
- brak odorności na stres
- słaba odporność na czynniki zewnętrzne
- zaburzenia w trawieniu
- spadek wagi
- brak apetytu
- zaburzenia gospodarki węglowodanowej
- spadek temperatury ciała
b) mineralokortykoidy (aldosteron, dezoksykortykosteron)
- wpływają na gospodarkę wodno-mineralną
- zwiększa resorpcję sodu z moczu pierwotnego
- zwiększa wydzielanie potasu
Zaburzenia: opuchnięcia, zatrzymanie wody, biegunki, sinawa skóra, ogólne osłabienie organizmu, złe przewodnictwo nerwowe.
c) androgeny -
- odpowiedzialne za syntezę białek
- wzrost organizmu
- rozwój niektórych II-rzędowych cech płciowych
VIII. Rdzeń nadnerczy
a) adrenalina i noradrenalina (antagonistyczne względem siebie)
Adrenalina:
- rozszerza naczynia krwionośne w mięśniach szkieletowych
- przyspiesza akcję serca
- podnosi ciśnienie krwi tętniczej
- zwiększa wydzielanie soków trawiennych
- powoduje rozkurcz mięśniówki przewodu pokarmowego i oskrzeli oraz pęcherza
moczowego
- zwiększa stężenie glukozy we krwi
- powoduje skurcz źrenicy
- przyspiesza spalanie tkanki tłuszczowej
b) enkefaliny i dopamina
- wpływają na przewodnictwo impulsów bólowych (odbiór bólu)
- dopamina znosi fizjologiczny ból narządów
IX. Trzustka
- insulina i glukagon – produkowane są przez komórki ...
xyzgeo