Uwaga dywersja.pdf

Okładkę projektowała NATALIA JARCZEWSKA

Printed in Poland

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1962 r. - Wydanie I.

Nakład 155 000 egz. Objętość 4,3 ark. wyd. 3,13. ark. druk. Papier druk. mait. VIII ki. 60 g.

format 70x100/32 z Myszkowskich Zakładów Papierniczych. Oddano do składu 29.1.62 r.

Druk. ukończono w lipcu 1962 r. Wojskowe Zakłady Graficzne w Warszawie. Zam. 127.

Cena zł 5.- H-65.

KAZIMIERZ SŁAWIŃSKI

UWAGA DYWERSJA

Dwa oblicza Kurta Fiedlera

W połowie kwietnia 1939 r. w okolicę Bydgoszczy przybyły z głębi kraju liczne oddziały

wojskowe. Ich nowe polowe mundury i pełne wyposażenie bojowe wywołały wśród

miejscowej ludności szereg komentarzy i domysłów. Nic dziwnego. Sytuacja polityczna była

mocno napięta.

Miesiąc temu Hitler połknął resztki Czechosłowacji i błyskawicznie zagarnął Kłajpedę. Prasa

sanacyjna nie wspominała jeszcze ani słowem, że już kilka miesięcy wcześniej - jesienią 1938

roku - III Rzesza wysunęła pod adresem Polski żądanie zwrotu Gdańska, ale też i nie bębniła,

że Hitler jest nastawiony pokojowo wobec Polski.

Nowo przybyłe polskie oddziały zakwaterowały pod miastem w okolicy Koronowa, a wysoko

w powietrzu, na pułapie niedostępnym dla polskich myśliwców zaczęły się ukazywać

pierwsze samoloty z czarnymi krzyżami. Na razie były to samoloty rozpoznawcze,

przeważnie szybkie Dorniery Do -215*, rozpoznające i fotografujące, co się dało - miasta,

większe osiedla, stacje i węzły kolejowe, mosty. Każdy, kto w tym czasie czytał prasę

niemiecką i słuchał berlińskiego radia, zauważył wyraźny zwrot w goebbelsowskiej

propagandzie, która stawała się coraz bardziej polakożercza.

Zmieniła się również i postawa mniejszości niemieckiej

* Por. tomik "Eskadry niszczycieli"

na Pomorzu i w Bydgoszczy. Niemcy nazywali często Bydgoszcz "małym Berlinem". Nie

dlatego, że dziewiętnastowieczna, brzydka i ciężka architektura tego miasta rzeczywiście

przypominała niektóre dzielnice stolicy znad Sprewy, ale dlatego, że Bydgoszcz była

ośrodkiem dyspozycyjnym niemieckiej mniejszości zamieszkałej na Pomorzu i w

Wielkopolsce. Tu znajdowała się centrala Deutsche Vereinigung, zarząd Jungdeutsche Partei,

tu był Związek Gospodarczy - Niemiecka Pomoc Zachodnia, Centrala Niemieckiego Banku

Ludowego, filia Banku Handlu i Rzemiosła oraz wiele innych niemieckich organizacji

społecznych, kulturalnych i sportowych.

Dziewięciotysięczna ludność niemiecka stanowiła zaledwie 7% ogółu mieszkańców

Bydgoszczy, ale zarazem tworzyła jedno z największych skupisk niemczyzny w Polsce.

Bydgoscy Niemcy byli przeważnie kupcami i przemysłowcami powiązanymi gospodarczo i

rodzinnie z okolicznymi właścicielami dużych majątków ziemskich - stąd ich wpływ na życie

gospodarcze Pomorza był dość znaczny.

Do wiosny 1939 r. Niemcy pomorscy byli dla Polaków układni i grzeczni, teraz jednak stali

się butni i aroganccy.

Tym dziwniejsza wydawała się notatka, która ukazała się w jednej z bydgoskich gazet i która

donosiła, że znany miejscowy przemysłowiec, pan Kurt Fiesler, ofiarował na FON* kwotę

1000 zł. Pan Fiesler był znany na terenie miasta, przebywał często w nocnych lokalach,

szastał pieniędzmi, widywano go nieraz w ekskluzywnym niemieckim klubie wioślarskim

"Frithjof" oraz w tzw. niemieckim "Kasynie Cywilnym". Zaliczał się on do osobistych

przyjaciół dr. Hansa Kohnerta - przewodniczącego Deutsche Vereinigung i jego prawej ręki -

młodego, energicznego działacza Gero von Gersdorffa.

* Fundusz Obrony Narodowej - zorganizowana przez rząd sanacyjny zbiórka pieniężna na cele obronne .

W jakiś czas po pierwszej notatce ukazała się w prasie miejscowej druga, znacznie

obszerniejsza wzmianka. Jej autor opowiadał, jak to pan Kurt Fiesler, lojalny, niemiecki

obywatel Rzeczypospolitej, został podczas pobytu w Rzeszy wezwany do gestapo i tam zbity

za to, że w swoim czasie ofiarował na FON 1000 zł. Po powrocie do Polski - informowały

gazety - pan Fiesler wyrzucił ze swej willi portret Hitlera.

Fiesler istotnie był posiadaczem luksusowej willi na jednym z przedmieść Bydgoszczy. Na

dzień przed ukazaniem się tej drugiej wzmianki Fiesler gościł u siebie dwóch bydgoskich

dziennikarzy.

Zaprosił ich do gabinetu, poczęstował kawą, papierosami i chętnie, bardzo nawet chętnie

odpowiadał na zadawane pytania.

- Tak. Plotki krążące po mieście odpowiadają prawdzie. Istotnie wyjechałem na parę dni do

Rzeszy celem odwiedzenia rodziny. Po paru dniach zaproszono mnie do gestapo, rzekomo dla

załatwienia pewnych formalności, i tam zapytano wręcz, czy to prawda, że ofiarowałem na

FON 1000 zł. Trudno mi było zaprzeczyć, pisała o tym w swoim czasie bydgoska prasa.

- Istotnie, byliśmy nieco niedyskretni - wtrącił jeden z dziennikarzy.

- Oh! Nie było powodu do ukrywania tego faktu. Jestem wprawdzie Niemcem, ale polskim

obywatelem. Zawsze byłem zdania, że pomiędzy polskim i niemieckim narodem powinny

panować dobre stosunki. Podstawy do przyjaznej współpracy stworzył wasz wielki marszałek

Józef Piłsudski.

Obaj dziennikarze, reprezentujący prorządową prasę, skłonili z szacunkiem głowy, a Niemiec

ciągnął dalej:

- Po śmierci marszałka Piłsudskiego dzieło współpracy polsko-niemieckiej kontynuował

Adolf Hitler. Przyznam się, że byłem gorliwym zwolennikiem Hitlera i NSDAP, bo w

pierwszym rzędzie widziałem w programie tej partii szczerą chęć współpracy z Polską.

Niestety od paru miesięcy coś się popsuło. Niepoczytalne elementy dążą do pogorszenia

stosunków pomiędzy Polską a Rzeszą. Może to być tragiczne dla obu narodów, należących do

europejskiej wspólnoty. Rozmawiałem niedawno na ten temat z doktorem Kohnertem. On

również jest tego zdania. Dodał nawet, że na nieporozumieniach polsko-niemieckich może

zarobić jedynie ktoś trzeci. Nieprzyjazny dla Polski i Niemiec. To, co usłyszałem w gestapo,

przekonało mnie, że nieodpowiedzialne elementy dążą do wojny z Polską. To byłoby

straszne. Straciłem cały szacunek dla Hitlera i jego partii. Pierwszą moją czynnością po

powrocie do domu było usunięcie portretu Hitlera.

Tu ruchem głowy wskazał na nieco ciemniejszy prostokąt widoczny nad ciężkim, dębowym

biurkiem.

- I nie obawia się pan niemiłej dla pana reakcji ze strony współrodaków?

- Panowie - żachnął się Fiesler - wy naprawdę źle oceniacie postawę niemieckiej mniejszości.

Bezwzględna większość Niemców w Polsce nie dąży do żadnych zmian terytorialnych i jest

absolutnie lojalna. Zapewniam panów, że o ile dojdzie, w co osobiście nie wierzę, do

zbrojnego starcia, to każdy Niemiec, choć będzie to tragiczne, spełni swój obywatelski

obowiązek wobec państwa polskiego.

Rozmowa potoczyła się jeszcze przez parę minut, po czym obaj dziennikarze opuścili

wytworną willę Fieslera. Gospodarz pożegnał ich w hallu. Stanął przy oknie, obserwując, jak

idą do wyjściowej furtki długą alejką, wysadzaną różami. Gdy odwrócił się, na twarzy jego

igrał ironiczny uśmiech.

- Czy pan wyjeżdża do miasta? - usłyszał pytanie lokaja i szofera w jednej osobie.

- Nein. Będę pracował w domu. Czekam na kogoś. Pan Fiesler utrzymywał szerokie stosunki

towarzyskie, miał wielu znajomych i współpracowników. Odwiedzali-, go przedstawiciele

różnych firm, prokurenci reklamujący wyroby zakładów Fieslera wśród Niemców na

Pomorzu, Śląsku i Wielkopolsce, zachodzili do niego członkowie klubów sportowych,

zrzeszeń młodzieżowych, charytatywnych i religijnych...

Herr Johan Goebel nie był jednak ani handlowcem, ani sportowcem, ani też działaczem

religijnego stowarzyszenia. Kim więc właściwie był ten pięćdziesięcioletni, postawny

mężczyzna, utykający z lekka na lewą nogę? W roku 1914 Johan Goebel wyruszył na front w

stopniu oberleutnanta, dowodząc kompanią w jednej z poznańskich dywizji. Większość jego

podwładnych stanowili Polacy, a że co drugi Polak w poznańskim nosi nazwisko

Kaczmarek, stąd popularnie pułki tę zwano Katschmareksregimenten. Goebel nienawidził

Polaków. Nienawiść tę wpajano mu od małego. Po ustabilizowaniu się frontu poznańska

dywizja zaległa pod Verdun. Zaczęły się długo miesięczne walki o forty. W czasie jednego ze

szturmów oberleutnant oberwał w nogę odłamkiem granatu. Umarłby z upływu krwi, gdyby

go Katschmareks nie wyciągnęli spod ognia francuskiej piechoty, nie zmniejszyło to

bynajmniej jego nienawiści do Polaków;,; W dodatku Goebel czuł się upokorzony, że to

właśnie ci pogardzani Polacken wyratowali go z opresji. W roku 1920 uczucie to spotęgowało

się, gdy Goebel - już w stopniu majora - był świadkiem wkraczania do Bydgoszczy polskich

oddziałów. Chciał natychmiast wyjechać do Rzeszy.

Nie miało to jednak sensu. Zredukowana Reichswehra nie potrzebowała majora Goebla, a

jego żona, lekarz z zawodu, miała tu w Bydgoszczy wyrobioną klientelę.

Goebel pozostał więc w Polsce, otrzymał posadę sekretarza w niemieckim gimnazjum i wiódł

żywot na pół urzędnika, na pół wysłużonego weterana. Codziennie chodził na spacer wzdłuż

czerwonych, dużych bloków koszarowych. Przystając przyglądał się przez sztachety temu, co

się dzieje na koszarowym dziedzińcu. Pozornie nic tu się nie zmieniło od 1914 r. Te same

znienawidzone "Kaczmarki" ćwiczyły chwyty bronią lub musztrę pieszą, a polscy sierżanci

gonili żabką i wrzeszczeli nie gorzej od pruskich feldfebli.

Herr Goebel czuł się tu jednak jak prawowity właściciel mieszkania wyrzucony na ulicę i

zaglądający przez okno do środka. Gdzieś i kiedyś poznał się z Fieslerem. Od tego czasu

ożywił się i zmienił nawet tryb życia. Przestał być odludkiem. Zaczął nagle nawiązywać

kontakty. Cały szereg znajomych Goebla miało synów odbywających służbę w wojsku, inni

znajomi chodzili na ćwiczenia, jeden z jego dawnych feldfebli pracował w wojskowej

instytucji jako robotnik, a nawet pewien major z dowództwa 15 DP okazał się towarzyszem

broni z okopów pod Verdun. Goebel spotykał się z tymi ludźmi, rozmawiał, zapraszał do

Cywilnego Kasyna i często gościł w willi pana Fieslera.

Zjawił się tam również w niespełna godzinę po wyjściu dziennikarzy. Gospodarz przyjął go w

tym samym gabinecie i poczęstował papierosem z tego samego pudełka.

- Ma pan coś ciekawego, Herr Major?

- Nic nowego. Jedynie potwierdzenie poprzednich wiadomości. Nie mam już wątpliwości, że

przybyłe pod Koronowo oddziały należą do 9 Dywizji z Siedlec.

- A co słychać w garnizonie bydgoskim?

- Bez zmian. Na razie nie wydano żadnych zarządzeń mobilizacyjnych. Trwają jedynie prace

w terenie.

- Co pan o tym sądzi?

Fiesler nie słuchał tego, co mówi Goebel. Wiedział, że wnioski wyciągną inni, a on ma

jedynie zbierać wiadomości. Zapytał tylko po to, aby zrobić przyjemność staremu majorowi.

Myślami był już gdzie indziej.

W ą tpliwo ś ci kapitana Niedzielskiego

Kapitan dyplomowany Niedzielski został przydzielony do sztabu 15 Dywizji na początku

czerwca 1939 r., bezpośrednio po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojennej. Była to jego

pierwsza praca sztabowa. Poprzednio dowodził kompanią w małym kresowym garnizonie.

Wszystko tam było inne niż tu w Bydgoszczy. Inne warunki pracy, inni ludzie, inne

otoczenie. A tutaj...

Najtrudniej było mu rozeznać się w zawiłych kwestiach ludnościowych. Były one w swoisty

sposób poplątane. Czasem człowiek świetnie mówiący po polsku okazywał się Niemcem; a

niejeden z kaleczących język licznymi germanizmami - Polakiem. Bywało, że syn działacza

polskiego żenił się z córką działacza niemieckiego i wręcz niemożliwe stawało się określenie

narodowości nowej rodziny.

Polityka polskich władz była tu, jak się szybko zorientował zaniepokojony Niedzielski, dość

bierna i nieporadna. W zaognionej sytuacji tego pamiętnego lata wydawało się to chwilami

już nie tylko dziwne... Tak więc, na przykład, kapitan nie mógł zrozumieć stanowiska szefa

III ekspozytury "dwójki" na Pomorze, majora Żychonia. Niedzielski parokrotnie meldował

mu, że niemieccy koloniści żywo interesują się robotami fortyfikacyjnymi, prowadzonymi

przez oddziały 15 DP. Podawał nazwiska i dane personalne zatrzymanych. Major zbywał to

machnięciem ręki, jakby chciał powiedzieć: "A niech Niemcy wiedzą. Tym gorzej dla nich".

Albo sprawa niemieckich dezerterów. Prasa parokrotnie podawała wiadomości o dezercji

niemieckich żołnierzy, rzekomo głównie z powodu głodu i terroru panującego w

Wehrmachcie. Parę dni temu straż graniczna pod Więcborkiem zatrzymała jednego z takich

dezerterów. Kapitan Niedzielski był obecny przy przesłuchaniu Niemca. Podał on, że

nazywa się Molier i że służył w 75 pp. Do dezercji skłonił go naturalnie głód i terror.

Wyglądał jak młody byczek i plątał się w zeznaniach. Na pytanie Niedzielskiego, jakie

otrzymywał racje, odpowiedział zwięźle:

- Małe.

Jego relacja o szczegółach dezercji i przekroczeniu granicy była za to aż nazbyt szczegółowa i

przypominała wyuczoną lekcję. Żychoń nie zwracał na to jednak specjalnej uwagi. Ściągnął

paru dziennikarzy i urządził wywiad ze strzelcem Molierem, jakby to był znany sportowiec.

Nazajutrz w prasie ukazały się fotografie niemieckiego żołnierza zaopatrzone szumnymi

podpisami: "Głód w armii Hitlera".

Niedzielski podejrzewał, że ta cała szyta grubymi nićmi akcja jest zaaranżowana przez

Niemców dla uśpienia czujności polskiego społeczeństwa. Ale dlaczego pomorska

ekspozytura "dwójki" dała się na to złapać? Dlaczego prowadzi się taką naiwną politykę

samouspokojenia?

Objawów tej polityki było wiele. Po Anschlussie* prasa polska, która zresztą bynajmniej nie

rozdzierała szat z powodu utraty przez Austrię niepodległością-rozpisywała się szeroko na

temat małej sprawności niemieckiej broni pancernej. Rzekomo wiele czołgów nie dotarło do

Wiednia, a część w ogóle okazała się makietami z dykty. W okresie Monachium i

zajmowania Sudetów na ten temat już nie pisano. Polska była wówczas potencjalnym

sojusznikiem Rzeszy. Po wysunięciu pierwszych żądań Hitlera pod adresem Polaków,

sięgnięto znów do tego arsenału. Znów zaczęto wypisywać tasiemcowe brednie,

przeciwstawiać "bezużytecznej" niemieckiej technice polską brawurę, lancę i szablę... Prymat

w tej dziedzinie należało przyznać kpt. dypl. Polesińskiemu. Nie wystarczył mu cykl

buńczucznych

* Por. w serii "Sensacje XX w.", tomik pt. "Operacja Otto".

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: