Ciemna jaskinia.docx

Kazimierz Kwaśniewski

Ciemna jaskinia

ISKRY*WARSZAWA * 1968

1.      Drzwi zamknęły się. Zostali sami

Ktoś napisał kiedyś, że nadchodząca tragedia rzuca zwykle cień przed sobą i gdyby ludzkość w ciągu tysiąc­leci cywilizowanego istnienia nie utraciła owego zmysłu ostrzegającego przed zbliżaniem się niebezpieczeństwa, umielibyśmy przewidywać chwile grozy tak, jak przewi­dują je szczury uciekające w porcie z okrętu, który ma zatonąć w czasie najbliższego rejsu, albo ptaki odlatu­jące spod strzech domów mających wkrótce zniknąć w płomieniach pożaru.

Ale utraciliśmy ów zmysł i nikt nam już go nigdy nie odda. Dlatego zapewne nikt w Porębie Morskiej nie prze­widywał zdumiewających i niesamowitych wypadków, które niosła z sobą najbliższa przyszłość. Zresztą chyba tylko jasnowidz mógłby przewidzieć zbliżanie się tra­gedii. Nic nie zwiastowało jej nadejścia tego cichego, słonecznego dnia.

Było lato. Światło późnego, lipcowego popołudnia wy­dłużyło cienie barokowych kamieniczek na maleńkim, opustoszałym o tej porze rynku miasteczka. Pośrodku rynku stał miniaturowy ratusz, okolony dobrze utrzyma­nymi klombami kwiatów, które z kolei otaczał czworobok asfaltowej jezdni. Jezdnię tę, jak przystało na lata sześć­dziesiąte dwudziestego wieku, poprzecinano białymi pa­sami farby i klawiszami zebry. Ale najwyraźniej wszyst­kie te wysiłki, mające na celu upodobnienie miasteczka do wielkich metropolii, nie miały większego celu prak­tycznego, gdyż — w tej chwali przynajmniej — nie można było dostrzec w okolicy ani jednego poruszającego się pojazdu, a pieszych także nie było widać. Najwyraźniej żadna ważna sprawa nie zmusiła nikogo z mieszkańców do opuszczenia domu w to ciche, upalne popołudnie.

Jedyny znajdujący się w tej chwili na rynku samo­chód stał przy krawężniku naprzeciw kamieniczki, w któ­rej musiał mieścić się jakiś urząd państwowy, gdyż na owalnej, emaliowanej tablicy nad jej wejściem błyszczał z daleka biały orzeł. Samochód był niewielki i najwy­raźniej nie należał do żadnego z mieszkańców miasteczka, bo na bagażniku piętrzyły się walizy i wory turystyczne, przytroczone nowiuteńkimi rzemieniami. W pobliżu ani wewnątrz wozu nie było nikogo.

W pewnej chwili ciszę ryneczku przerwał odgłos po­wolnych, człapiących kroków. W wylocie jednej z wychodzących na ratusz uliczek ukazał się stary człowiek ubrany w wytartą cyklistówkę, nieokreślonej barwy ko­szulę o podwiniętych rękawach i szerokie, płócienne spodnie, trzymające się na skrzyżowanych szelkach. W ręce niósł niewielkie wiaderko, z którego wystawał koniec sporego pędzla, a pod pachą drugiej ręki przyciskał zwitek papierów.

Człowiek zatrzymał się przed kamieniczką z orłem, zerknął na podłużną tablicę obwieszczającą:

Sąd Powiatowy w Porębie Morskiej

a potem na drugą, niewielką, znajdującą się nie ponad wejściem, lecz z boku, nisko, obok kamiennego baroko­wego portalu, okalającego żelazne, kute drzwi:

Powiatowe Biuro Notarialne

Jerzy Goldstein — Notariusz

Postawił kubełek na ziemi i raz jeszcze przesunął oczy­ma po ścianie kamieniczki, poszukując odpowiedniego miejsca. Najwyraźniej znalazł je, gdyż przytaknął sobie ruchem głowy i wyjąwszy spod pachy zwitek papierów, odłączył od niego ostrożnie jedną kartę, a pozostałe położył obok kubełka. Później zwilżył kilkoma powol­nymi ruchami pędzla ścianę kamieniczki tuż obok tabli­cy notariusza, uważnie przyłożył papier i przejechał po nim kilkakrotnie dłonią tam i na powrót, wygładzając za­gięcia. Potem odsunął się o krok, spojrzał krytycznie i osą­dziwszy, że karta została przylepiona, jak należy, uniósł kubełek i ruszył w dalszą drogę, nadal nie okazując naj­mniejszego pośpiechu. Widząc samochód, zatrzymał się przed nim na chwilę. Znowu pokiwał głową i mruknął coś niezrozumiałego, obejrzawszy się na przylepioną przed chwilą kartę papieru.

Na jasnej, odnowionej niedawno ścianie kamieniczki odcinał się ostro biały prostokąt w grubych, czarnych obwódkach:

S. P.

STANISŁAW MROCZEK

Przewodniczący Sądu Powiatowego w Porębie

Morskiej, Kapitan rezerwy, wieloletni Radny Miejski, uczestnik walk wyzwoleńczych Wojska Polskiego, odznaczony licznymi orderami pań­stwowymi, zmarł tragicznie dnia 5 lipca  1967.

Uroczystości pogrzebowe odbędą się w południe dnia 8 lipca na Cmentarzu Miejscowym, o czym zawiada­miają pogrążeni w głębokim smutku

Bratanek i Rodzina.

Kołysząc swoim wiaderkiem stary człowiek odszedł powoli i na ryneczku znów zapanowała cisza, ale po chwili okute, stylizowane drzwi wejściowe kamieniczki sądowej otworzyły się z cichym zgrzytem i z mrocznej sieni wynurzyła się na światło dzienne wysmukła, ładna, jasnowłosa dziewczyna, ubrana w lekki kostium podróż­ny, którego rękaw otoczony był jedwabną opaską żałobną. Dziewczyna zatrzymała się po przestąpieniu progu i mrużąc oślepione blaskiem oczy, odwróciła się, jak gdyby w oczekiwaniu kogoś, kto powinien był pojawić się tuż za nią. Żałobne obwieszczenie znalazło się do­kładnie na wysokości jej oczu. Zaczęła czytać, ale na­tychmiast przeniosła spojrzenie na równie młodego jak cna wysokiego mężczyznę, który właśnie wyszedł z sie­ni. On także miał czarną opaskę na ramieniu jasnoszarej, dobrze skrojonej marynarki.

Młoda kobieta uśmiechnęła się, ale natychmiast spo­ważniała. Mężczyzna oddał jej uśmiech. Wskazała mu oczyma żałobne obwieszczenie. Stojąc ramię przy ra­mieniu odczytali je, bez smutku, rzeczowo, spokojnie.

Dziewczyna pierwsza odwróciła się i poszła w kierunku auta. Ruszył za nią, ale zatrzymał się, słysząc kroki w sieni domu.

— Znalazłem w końcu! — zawołał, ktoś jeszcze nie­widzialny. Okute drzwi otworzyły się na całą szerokość i z kamieniczki wyszedł siwy, niewysoki, dobrodusznie wyglądający, nieco otyły człowiek w lnianej, letniej kurtce, której rękawy po łokcie skryte były w czarnych, ściągniętych gumką ochraniaczach, jakich tak chętnie używają ludzie ślęczący całymi dniami przy biurku. Lekko zdyszany podszedł ku stojącym i podał młodemu człowiekowi kilka kluczy podzwaniających na metalo­wym kółku.

— Ten jest od furtki, a tamte dwa od zatrzasku, góra i dół... a ten mały pewnie od biurka, ale oczywiście nie jestem pewien.

—   Bardzo panu dziękuję, panie notariuszu...

Młody człowiek spojrzał niepewnie na trzymane w ręce klucze i po krótkim wahaniu wsunął je do bocznej kie­szeni marynarki.

Notariusz zerknął na pękaty kieszonkowy zegarek, który wysupłał z przedniej kieszonki spodni.

—              Piąta! Weronka czeka na państwa. Pamięta pan oczywiście Weronkę? Wyszła z domu, zanim wstałem. Dałbym sobie rękę uciąć, że od rana siedzi tam i czeka na wasz przyjazd. Bardzo była do niego przywiązana, biedaczka, bardzo...—urwał na chwilę.—Taki straszny wypadek! Jak grom z jasnego nieba. Kto by się tego spodziewał? Był jeszcze taki zdrów... Nie do wiary!

Umilkł i czekał, przesuwając szybko po ich twarzach spojrzeniem małych, nieco zaczerwienionych oczu.

— Tak, to rzeczywiście straszny wypadek. — Młoda kobieta zrobiła krok w kierunku drzwiczek auta. Ale stary notariusz zdawał się tego nie dostrzegać.

- Taki był jeszcze zdrów! To właśnie najgorsze, że był taki zdrów. Nigdy nie chorował. Wydawało się, że będzie żył jeszcze sto lat. Ale los chciał inaczej... —Rozłożył ręce i opuścił je beznadziejnym, pełnym rezyg­nacji ruchem, lecz potem uniósł je niespodziewanie szybko i poprawił gumki ochraniaczy. — W każdym razie bardzo się cieszę, że otrzymaliście państwo na czas moją depeszę. Byłoby to bardzo smutne, gdybyście nie zdążyli znaleźć się jutro na cmentarzu.

- Jechaliśmy prawie bez postojów — powiedziała młoda kobieta. — Nie wiedzieliśmy, o której będzie po­grzeb, a kiedy przyszła pana depesza, męża nie było w domu. Wrócił dopiero na drugi dzień rano.

—Trzeba wierzyć w Opatrzność! — Krótki, wskazu­jący palec starego notariusza uniósł się i znieruchomiał, wycelowany w bezchmurne niebo nad ryneczkiem. — Jestem przekonany, że biedny stryj pana patrzy teraz na nas stamtąd i jest szczęśliwy wiedząc, że stawi się pan jutro, żeby odprowadzić go tam, gdzie w końcu wszyscy musimy się spotkać... — Znowu westchnął i me­lancholijnie pokiwał głową. — Tak bardzo cieszył się na myśl o waszym przyjeździe. Wierzył, że zostaniecie tu państwo na stale. Nie miał przecież żadnej innej ro­dziny, a do tej pory dzieliły was setki kilometrów. Warszawa leży tak daleko od morza...

Umilkł.

— Tak... — Miody człowiek wydawał się równie zmę­czony jak jego żona. Najwyraźniej chciał już odjechać i podtrzymywał rozmowę tylko dlatego, że nie wiedział, jak można ją przerwać bez urażenia starego mężczy­zny. — Chcielibyśmy zamieszkać tutaj, to znaczy chcie­liśmy. Stryj bardzo namawiał mnie listownie. Wspomniał zresztą o tym, kiedy był w Warszawie przed rokiem, na naszym ślubie. Właśnie dziś albo jutro mieliśmy tu przy­jechać, żeby się na miejscu rozejrzeć w sytuacji. Ale...

On także urwał i rozłożył ręce.

- Nic strasznego przecież!  — Mały człowieczek nie zamierzał najwyraźniej kończyć rozmowy. — Wiem o tym prawie wszystko. Przecież przyjaźniłem się z pana stry­jem. Czytał mi wasze listy. Dla młodego lekarza i młodej dentystki pracy będzie tu aż za wiele. Przyjmą was w Porębie Morskiej z otwartymi rękami. Przyjęliby was zresztą z otwartymi rękami, nawet gdybyście byli zupeł­nie obcy. Bardzo brak nam młodych, zdolnych fachow­ców. Ale przecież, dzięki nieboszczykowi Stanisławowi, nikt was tu jak obcych nie potraktuje, nawet ludzie, z którymi żył nie najlepiej.

—   Byli i tacy? — młody człowiek uniósł brwi.

- Sędzia, jeżeli chce być sprawiedliwy, musi się narażać ludziom, prawda? Sprawy są pomiędzy ludźmi, jeżeli przyzna się słuszność jednemu, odbiera się ją dru­giemu, prawda? A pański stryj był człowiekiem starej daty, nieprzekupnym i niechwiejnym... — Urwał. — Co to ja chciałem powiedzieć? A tak! Że przyjmą was tu z otwartymi rękami! Stanisław Mroczek był związany z Porębą od pierwszych dni po wyzwoleniu. Razem odbudowaliśmy tu wszystko. Miasteczko było spalone, leżało w gruzach. On, ja i tylu innych przyjechaliśmy z różnych stron, myśląc, że będziemy tu miesiąc, no, może najwyżej rok przy niesprzyjającym zbiegu okolicz­ności i zostaliśmy na długo. A on został na zawsze. Biedny Staś. Nie mogę po prostu uwierzyć, że nigdy już nie wejdzie o ósmej do tego budynku. Tyle lat był tu sędzią, odrzucał wszystkie awanse, nie chciał odejść do sądu wojewódzkiego, chociaż go ciągnęli prawie siłą... — Znowu zamilkł, ale natychmiast ożywił się. — Pogrzeb jutro, punktualnie o dwunastej! Poznam państwa po uroczystości z paroma ludźmi, przede wszystkim z dyrek­torką naszego szpitala, panią doktor Jasińską. Na pewno bardzo się ucieszy. Brak nam tu lekarzy. Młodzi nie chcą żyć w małych miasteczkach. Nikt już prawie nie lubi spokojnej, nie rzucającej się w oczy pracy bez rozgłosu.

— A my właśnie marzymy o takiej pracy... — powiedziała młoda kobieta cicho i uśmiechnęła się. Jej mąż, jak gdyby korzystając z tego, że słowa jej przecięły potok wymowy starego notariusza, szybko otworzył drzwiczki wozu.

— Dziękujemy panu bardzo, panie Goldstein. Do widzenia, na razie.

—   A drogę pan pamięta?

Mały człowieczek zbliżył się znów do wozu.

—   Damy sobie jakoś radę.

— Wjedziecie państwo w tę uliczkę, o tam, w prawo, potem zaraz za barem mlecznym będzie skręt w lewo, zobaczycie nowy blok w budowie, a potem już ogrody i domy nad samym morzem. To będzie właśnie Piasto­wska ulica. Dom nieboszczyka Stanisława, stryja pańskie­go, pod numerem ósmym. Ale pan tam już był przecież, panie doktorze, więc pan trafi, prawda?

— To było osiem lat temu... — Młody człowiek uśmiechnął się mimowolnie. — Nie bardzo mi te strony utkwiły w pamięci. Byłem tu tylko trzy czy cztery dni. Ale przecież trafimy na pewno. Dziękuję panu raz jeszcze.

— Czwarty dom po prawej! — zawołał notariusz, kiedy oboje zatrzasnęli drzwiczki auta. — Ja mieszkam pod numerem piątym. Jakbyście państwo czegoś potrzebowali, proszę telefonować o każdej porze. Od ósmej wie­czór będę dziś w domu.

—   Dziękujemy...

Auto ruszyło. Stary człowiek uniósł rękę i skinął odjeżdżającym. Wóz oddalał się powoli, potem skręcił pod ostrym kątem i młoda kobieta, spoglądająca w lusterko, straciła z oczu postać na krawężniku.

Nowy blok mieszkalny, obok drugi, jeszcze w rusztowaniach, później droga weszła w rzadki, wysokopienny lasek sosnowy i nagle przed jadącymi otworzyła się opadająca miękko łagodna równina, na krańcu której leżało, aż po granice widnokręgu — morze.

Droga skręciła w prawo ku wielkiej kępie krzewów i drzew, pośród których błyskały czerwoną dachówką niewielkie domki, położone na płaskim wzgórzu opadającym ku wodzie.

—              Ślicznie tu jest... — powiedziała cicho młoda kobieta.

Młody człowiek skinął potakująco głową, jak gdyby odpowiadając własnym myślom.

—              Byłem tu już raz. Stryj mieszkał zupełnie sam, tuż nad morzem — uniósł dłoń znad kierownicy i wskazał zbliżającą się kępę drzew. — Z ogrodu schodzi się prosto na plażę. Zobaczysz zresztą. Gorąco...

Grzbietem dłoni otarł czoło i ponownie opuścił dłoń na kierownicę.

— Duszno — dziewczyna odetchnęła głęboko. — Chyba będzie burza. — Wskazała oczyma odległą czarną chmurę, która stała nad morzem, oświetlona promieniami zniża­jącego się już wyraźnie słońca. Mężczyzna potwierdził skinieniem głowy i raz jeszcze otarł czoło.

—  Boże, co za upał...

Samochód wjechał między ogrodzenia. Domów nie było prawie widać. Pośród gęstej, rozrosłej zieleni późnego lata błyskały tylko gdzieniegdzie białe ściany.

Zwolnili.

              Dwa...   cztery...  —  mężczyzna odwrócił głowę.  — Jednak nie pamiętam. Zupełnie podobne do siebie są te ogrody. Czyśmy przejechali jeszcze jedną furtkę? Może to tu?

Zatrzymał wóz. Znajdowali się przed siatką odgradza­jącą od ulicy gęsty, rosnący za nią żywopłot. Pośrodku ścieżki, biegnącej od żelaznej, pomalowanej na zielono furtki w głąb ogrodu, stała niemłoda już, wysoka kobieta w płóciennym kombinezonie, wielkim, wyblakłym słom­kowym kapeluszu i starych skórzanych sandałach na opalonych, nagich stopach. W ręce trzymała potężny sekator. Obok stojącej piętrzyły się na ścieżce splątane zielone pędy przyciętego żywopłotu.

Młody człowiek wychylił się z okna wozu.

—              Przepraszam bardzo, czy tu będzie dom sędziego Mroczka?

Kobieta podeszła bez słowa do furtki i otworzyła ją jednym zamaszystym ruchem na całą szerokość.

—              A pan pewnie bratanek? — powiedziała głośno i pochyliła smutnie głowę, ale natychmiast uniosła wzrok nie mogąc stłumić zaciekawienia. — Mówiła mi rano Weronka, że państwo przyjedziecie na pogrzeb. Kto by to pomyślał, prawda? Taki porządny człowiek i umarł, a różne łobuzy do setki dożywają! Tak to już jest. Od początku prawie tu sąsiadowaliśmy i nigdy złego słowa ani sprzeczki. Nie ma już takich ludzi. Kiedy mojego starego nie było przez parę lat, on jeden mi pomagał. Ale nieszczęście nie pyta. Mówiłam mu czasem: „Panie sędzio, już nie te łatka, żeby co rano kąpać się w morzu!" Śmiał się tylko. Zdrowy był jak koń, jak to mówią. Zawsze o świcie wypił szklankę mleka i szedł na plażę. Od wczesnej wiosny do późnej jesieni.  Popływał kwadrans i wracał. A potem, zimą czy latem, w deszcz i śnieg szedł pieszo do sądu, trzy kilometry prawie! I z powrotem też pieszo. Ale nawet maszyna popsuje się w końcu, a co dopiero człowiek. Wyszedł popływać rano i już nie wrócił. Wyłowili go, biedaka, dopiero wieczorem, przed samym zachodem. Serce nie wytrzy­mało. Mój stary też pomagał go szukać, bo mamy tu łódeczkę swoją i nieraz wypływa na ryby, kiedy morze jest spokojne. Inaczej bym mu nie pozwoliła. Boję się, kiedy jest fala, chociaż powiadają, że ryba wtedy łatwiej bierze. A pan sędzia, żeby żonę miał, toby też pewnie żył do tej pory. Kobieta by nie pozwoliła na to. Starość to starość. Nie ma co udawać młodego, kiedy sił brakuje.

— Tak, proszę pani... — powiedział szybko młody czło­wiek. —Który to będzie dom? Byłem tu osiem łat temu i już nie pamiętam.

— A ten, tu! — Uzbrojoną w sekator dłonią wskazała gęstą ścianę zieleni w lewo. — Mówiłam przecież panu doktorowi, że sąsiadujemy. Dalej, po drugiej stronie są­siaduje z nim pani doktor Jasińska, a potem to już koniec drogi. Nie zajedzie dalej, bo wydma!

—   Dziękuję bardzo!

Szybko ruszyli i po przejechaniu kilkunastu metrów Mroczek gwałtownie zatrzymał wóz.

Przez chwilę siedzieli oboje nieruchomo, patrząc na cel swej podróży.

—              Małe miasteczko...—szepnęła młoda kobieta. — Wszyscy już o nas wiedzą.

Bez słowa przytaknął ruchem głowy. Otworzyli drzwi­czki prawie równocześnie, wyszli i zatrzasnęli je, jak gdyby kierowani jedną wolą. Potem ruszyli ku furtce.

Za stalową siatką, gęsto obrośniętą dzikim winem, które kaskadami opadało w dół i kładło się na chodnik, widać było niknącą w krzewach ścieżkę, a na jej krańcu ganek, także ukryty niemal pod ciężką koroną dziko roz­...