Historia sztuki nowoczesnej powszechnej (15).pdf

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 05.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031205.html

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej powszechnej

powrót

drukuj

prowadzący: dr Pieńkos data: 05.12.2003 aktualizacja: 25.12.2003

kontakt

zapisz

12. Francja I połowy XIX w: romantyzm i realizm

Brak jest cech wspólnych, pozwalających zdefiniować sztukę romantyzmu francuskiego, a nawet w

ogóle romantyzmu (tak jak było to w poprzednich epokach) - jedynym wspólnym mianownikiem jest

wielorakość. Mamy do czynienia z sekwencją twórczości różnych artystów, działających równolegle -

w tym samym czasie, często w tym samym środowisku, jednak tworzących tak odmiennie, jakby żyli w

zupełnie różnych epokach. Fenomen braku jednego obowiązującego modelu, różnorodność postaw,

rozbieżności stylistyczne występujące w tym samym czasie charakteryzują sztukę nowoczesną. Nie ma

sensu wtłaczanie malarstwa w schemat następowania po sobie okresów (klasycyzm, neoklasycyzm -

romantyzm - realizm - impresjonizm), gdyż jest zbyt daleko idącym uproszczeniem. Np. zgodnie z

wieloma definicjami (także ówczesnymi) ze względu na pewne elementy postawy artystycznej za

romantyka można uznać zarówno Davida i jego uczniów, jak i Delacroix i Ingresa - dwóch artystów

tworzących równocześnie, ale w zupełnie różnych stylach, światach. Nie jest też prawdą, że realizm

pojawia się po romantyzmie - wiele jego cech widocznych jest już w sztuce XVIII w (np. portrety,

Śmierć Marata). Brak następstwa tendencji, trudno zakreślić ich ramy czasowe.

Można określić zespół cech charakterystycznych dla romantyzmu, ale przy próbie przypisania do nich

poszczególnych artystów tylko niektóre cechy będą pasowały do niektór ych artystów - jakby były

różne romantyzmy (podobnie w realizmie).

12.1 Eugene Delacroix

Można wymienić zespół cech, artystów, dzieł kojarzonych z romantyzmem, ale okazuje się, że tylko on

spełniałby większość definicji tej epoki. W jego twórczości można odnaleźć najwięcej cech

kojarzonych z romantyzmem i już ówcześnie tak go widziano - wykreowano go na modelowego

romantyka i do dziś jest tak odbierany.

Delacroix: Portret Chopina

Lata 30., dzieło dojrzałego, uznanego artysty. Jeden z rzadkich bezspornych

przykładów sztuki romantycznej, na co ma też wpływy temat - portret

sztandarowego kompozytora muzyki romantycznej. Takich portretów jest

niewiele (romantyk maluje romantyka w sposób romantyczny), istotna jest

nie tylko twórczość, ale sposób życia, postawa obu twórców. Podobnie była

odbierana twórczość Gericault - uznawano go za romantyka, bo tworzył i żył

na sposób romantyczny (życie krótkie, niedokończona twórczość, burzenie

norm). Dla Delacroix romantyzm to przede wszystkim uczuciowość, wysoki

stopień emocjonalności, kreowanie z wyobraźni prowadzące często do

naruszania norm - tak jest malowany ten portret: odejście od przyjętych

konwencji portretowych, bardziej szkic niż obraz, rzucony z furią na płótno,

przez to oddający duchowość modela, środki malarskie są adekwatne do tematu. Obraz idealnie spełnia

definicje malarstwa romantycznego z lat 30. XIX w: forma nieokreślona, jest pochodną ekspresji

artysty, natchnienie modela ukazane w sposobie malowania, ważniejsze oddanie uczuć niż

portretowość.

Sam Delacroix niezbyt spełniał mit romantycznego artysty: nie był buntownikiem, żył długo, zdrowo,

cieszył się uznaniem, miał liczne zamówienia, nie zawsze w swej twórczości łamał normy. Jednakże to

on rozpropagował romantyczny sposób malowania: sposób podejścia do obrazu, farby, gestu

malarskiego, formy. Jego sposób malowania został w połowie lat 20. uznany za rewolucyjny - pierwszy

był Gericault, ale zastosował go w mniej znanych obrazach, nie wywołał takiego odzewu. Delacroix

odrzucił powszechnie przyjętą konwencję Davida i jego szkoły: malarstwo spętane rysunkiem, gładkie

w fakturze, o czytelnej formie. Znał te chwyty, potrafił je stosować, ale odszedł od nich - wg

ówczesnych zasad jego malarstwo było niedobre: kontur zatarty, forma rozmyta, kolory krzykliwe,

kontrastowe, duże kontrasty światłocieniowe.

Delacroix: Rzeź na Chios

Jego pierwszy obraz, który wywołał skandal, wystawiony na Salonie w 1 824

r. Epatował rozmiarem - duża scena, malowana żywiołowo, w gwałtownej

kontrastowej kolorystyce. Scena współczesna, obraz reportażowy (walki

1 z 6

2008-02-28 10:07

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 05.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031205.html

wyzwoleńcze Greków z Turkami) - romantycy traktowali ją jako symbol

wolności w ogóle. Kompozycja odwołuje się tradycyjnego, akademickiego

sposobu przedstawiania takich scen, ale zarazem jest to obraz nasycony

egzotyką (kolorystyka, typy ludzkie) - Delacroix jej nie znał, wymyślił ją, ale

była odbierana jako rzeczywistość, reportaż. Obecnie obraz wydaje się bardzo

tradycyjny, jego kolorystyka nie robi wrażenia, ówcześnie wywołał bur zę ze

względu na kolory, fakturę, temat - współczesny, nieistotny, jednak

przedstawiony w wielkim formacie zarezerwowanym dla rzeczy ważnych. Obraz prezentuje

charakterystyczną dla tej epoki postawę artysty zaangażowanego w życie współczesne, opowiadającego

się po jednej ze stron konfliktu, tworzącego dzieło - alegorię wolności.

Delacroix: Wolność wiodąca lud na barykady

1830 r. Dokładnie widoczne połączenie realizmu, aktualności sceny

oraz jej alegorycznej wymowy. Tym razem był świadkiem

przedstawionych wydarzeń z lipca 1830 r - realizm sceny, widoku

Paryża. Obraz ogromny, na pierwszym planie, na wysokości oczu

widza, barykada ze stosu ludzkich ciał (chwyt z malarstwa doby

napoleońskiej). Opór wywołał reporterski realizm, epatowanie

makabrą oraz kolorystyka, dysonanse zestawień barwnych. W opinii

akademickiej publiczności bronił się swoją jawną alegorycznością,

ukazaniem personifikacji Wolności - obraz stoi na pograniczu

realizmu (odrzucającego wszelką sztuczność, umowność) i obrazowania tradycyjnego (w którym normą

były personifikacje, idee itd.).

Tylko w tych dwóch obrazach Delacroix wykonał próbę romantycznego zaangażowania we

współczesność, inne dzieła mają tematykę historyczną, religijną lub sięgającą do literatury. Jej

wykorzystanie jest charakterystyczne dla romantyzmu - nie są to ilustracje, lecz dzieła inspirowane

typowym dla tej epoki zestawem: Szekspir, Dante, Homer, mitologie oraz współczesne dzieła

romantyczne: Goethe (np. Faust), lub np.:

Delacroix: Śmierć Sardanapala

Obraz z 1827 r inspirowany dramatem Byrona. Kolejny skandal:

wielki format ze sceną z historii starożytnej, ale jest to starożytny

wschód - element orientalny wzbudził sensację, gdyż został ukazany

świat niezwykły, dziki, barwny, odmienny od wizji starożytności

klasycznej. Znów charakterystyczna dla romantyków skłonność do

scen gwałtownych (ukazana scena rzezi), której towarzyszą ekscesy

malarskie: gest ręki, ekspresja, faktura ukazująca namiętność artysty,

widoczną w całym obrazie, kolorystyka, gwałtowność.

Delacroix: Kobiety algierskie

1834 r. Skłonność do egzotyki zaowocowała studiami nad światem,

przyrodą, światłem, obyczajami arabskimi Scena zwyczajna,

rodzajowa (co rzadkie w jego dorobku), brak niezwykłości. Jedyne

elementy romantyczne w tym dziele, to sposób malowania

(intensywna kolorystyka) i orientalny temat (uznawany wówczas za

typowy dla romantyków, którzy wprowadzali dzikość, egzotykę

orientu - ale tu jej brak, obraz spokojny).

Trudno zdefiniować obraz romantyczny na podstawie tych dzieł. Nie

istnieje ani jeden obraz, który spełniałby wszystkie cechy malarstwa romantycznego.

12.2 Jean Dominique Ingres

Adwersarz Delacroix, krańcowo od niego odmienny, a jednak również był uznawany we Francji w

latach 20.-30. XIX w za romantyka. Ogromny dorobek, bardzo tematycznie zróżnicowany, dobierając

do wielu dzieł odpowiednie (różne) argumenty, możny by je uznać za romantyczne. Pod względem

stylu jest malarzem typowym dla neoklasycyzmu, on właśnie przeniósł go w drugą połowę XIX w - do

lat 60. tworzył obrazy a la David: gładkie, chłodne, bez brawury, uczuciowości np. portrety - jasno

wyrysowane, czytelne, klarowne, klasycznie zakomponowane, doskonałe w formie, wykończone, np.:

2 z 6

2008-02-28 10:07

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 05.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031205.html

Ingres: Portret Louisa-Francois Bertin

Dzieło to jest typowym przykładem realizmu: ukazany konkretny człowiek z jego psychiką, a zarazem

typ ludzki, przedstawiciel rodzącej się klasy społecznej. Współczesny konkret otaczającej artystę

rzeczywistości, ukazany czytelnie, dokładnie.

Ingres: Bertin, Edyp i Sfinks, Wielka Odaliska

Ingres: Edyp i Sfinks

1808 r. Jego dzieła z innych gatunków (często przedstawiał tematy mitologiczne, antyczne) były

uważane za romantyczne, gdyż nie jest to klasyczna interpretacja antyku. Chętnie wybierał motywy

tajemnicze, dziwne, ukazywał antyk jako świat barbarzyński, po części fantastyczny (choć do jego

ukazania używał neoklasycystycznego języka malarskiego). W tle widoczne skały straszliwe,

tajemnicze - przedstawiona wizja Grecji zupełnie inna niż w dotychczasowym malarstwie: świat groźny

i tajemniczy, a nie idealny i piękny.

Ingres: Wielka odaliska

1812-14 r., jego najsłynniejsze dzieło, akt będący realizacją rafaelowskiego ideału piękna - jednakże,

zupełnie nieklasycznie, jest to scena orientalna. Ingres kilkakrotnie malował odaliski - wschodnie

niewolnice, jakby były to klasyczne akty greckie. W początkach XIX w zmienia się pojmowanie Grecji

- przestaje być idealnym światem starożytności, mityczną krainą piękna, staje się częścią Imperium

Otomańskiego, krainą dziką i barbarzyńską. Jeśli jest z niej wydobywany pierwiastek piękna (jak u

dość konserwatywnego Ingresa, czerpiącego z rzeźby greckiej i Rafaela), to zostaje on umieszczony w

orientalnej otoczce - barwnej, egotycznej. Odaliski Ingresa są kolejnym dziełem stojącym na granicy: z

jednej strony ukazują klasyczne piękno, formę w typie renesansowego aktu, z drugiej - orientalny

kostium, scenografię.

Ingres jest romantykiem "częściowym", jego malarstwo ma znacznie mniej cech romantycznych niż

dzieła Delacroix - choć działali równolegle. Nie można przy tym mówić że Ingres jest artystą

spóźnionym - był uznawany za najlepszego malarza Europy, kontynuowana przez niego

neoklasycystyczna stylistyka była wciąż aktualna, trwała, mogła być wzbogacana o elementy

uczuciowości, fascynacji charakterystycznych dla romantyzmu.

12.3 Honore Daumier

Najważniejsze dzieła w latach 30. i 40., uznawany za przykład

typowego romantyka, częściej był jednak typowym realistą - nie

można go łatwo zaszufladkować, przypadek niejednoznaczny.

Jedyny artysta, który skalą dzieła i wprowadzonej rewolty może się

równać z Delacroix, choć jego malarstwo było głównie twórczością

prywatną (podobnie jak rzeźba). Był przede wszystkim grafikiem

(kilka tysięcy litografii dla prasy), jego prace były silnie

zaangażowane społecznie i politycznie (siedział za nie), chętnie

tworzył karykatury Ludwika Filipa - lata 30. W jego grafice łączy

się humor, dowcip, karykatura oraz tragizm otaczającego świata.

Rue Transnonain

Najsłynniejsza grafika w sztuce XIX w, scena masakry dokonanej w

1834 r przez policję na uliczce w robotniczej dzielnicy. Zastosowany

chłodny realizm, reportaż, celem bezwzględnego ukazania tragedii,

która odbyła się niemal na jego oczach - artysta walczy z władzą,

3 z 6

2008-02-28 10:07

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 05.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031205.html

"fotografując" scenę, a zarazem wydobywając jej wymowę. Ukazana

zamordowana rodzina w mieszkaniu, w sposób nawiązujący do

sztuki religijnej (mężczyzna jak Chrystus). Połączenie

migawkowości, ujęcia reportażowego ze stworzeniem pomnika ofiar. Cechy romantyczne dzieła:

aktualność tematu, zaangażowanie artysty (środki już trudno za romantyczne uznać).

Wiele jego dzieł dotyczy ówczesnej sztuki, stworzył serię

karykatur artystów, świata artystycznego. Przedstawił

charakterystyczne cechy współczesnego życia artystycznego,

ośmieszał i demaskował skłonności artystów i tendencje

artystyczne, także te, które określały się już wtedy (lata 40. i

50.) jako realistyczne. Np. w scenie Pierwszy kopiuje

naturę, drugi kopiuje pierwszego ukazana ambiwalencja

realizmu pojmowanego w pejzażu jako bezpośrednie

kopiowanie natury, a będącego w gruncie rzeczy

posługiwaniem się określonymi konwencjami artystycznymi,

pochodzącymi ze sztuki, a nie z natury.

Choć wiele jego obrazów stanowi zupełne

zrewolucjonizowanie języka malarskiego, silniej zrywa z dotychczasową konwencją niż Delacroix, nie

są one tak wyrazistym przykładem sztuki romantycznej jak twórczość tegoż, ponieważ nie były

ówcześnie znane szerszemu kręgowi odbiorców. Brak czytelności, klasycznych reguł kompozycji,

maniera szkicowa, ekspresyjność, zanikanie przestrzeni, zacieranie form. Romantyzm widoczny

również w doborze tematów ikonograficznych: seria obrazów inspirowanych Don Kichotem

(popularny w romantyzmie), rewolucyjne tematy.

Jednakże tą samą, brawurową manierą malował również obrazy realistyczne, w których ukazywał

codzienność życia współczesnego, lud, biedaków (np. Wagon trzeciej klasy ), pojawiają się w nich

elementy karykatury znane z grafiki.

Daumier: Don Kichot (x2), Wagon 3 klasy

12.4 Rzeźba romantyczna

Często tworzy się osobną historię sztuki dla rzeźby XIX w, rezygnując z

przypisywania jej do epok malarskich, lub też uznaje się ją za dziedzinę wyjątkowo

konserwatywną, niepodlegającą rewolucjom, jakie zaszły w malarstwie. Trudno w

ogóle dopatrywać się rzeźby romantycznej (niektórzy widzą ją w melancholijnym

wyrazie twarzy klasycznego, greckiego Chrystusa Thorvaldsena), nie nastąpił w

niej przełom na miarę twórczości Gericaulta i Delacroix. Brak spontaniczności,

odejścia od konwencjonalności.

12.4.1 Francois Rude

Najsłynniejszy rzeźbiarz tej epoki, rówieśnik Delacroix, postrzegany jako wielki

romantyk, choć jest to oparte na dość wątłych podstawach, był świetnym

klasycystą. Tylko czasem pojawiają się w jego rzeźbie bądź wątki współczesne, bądź uczuciowość,

romantyczne zaangażowanie. Miał olbrzymi dorobek, który przyćmiła jedna rzeźba:

Relief na Wielkim Łuku Triumfalnym

Ukończony w latach 30., na jednym z pylonów Łuku na paryskim placu

Gwiazdy, obok trzech innych wielkich reliefów innych artystów. Uważany za

najsłynniejszy przykład rzeźby romantycznej, zwyczajowa nazwa:

4 z 6

2008-02-28 10:07

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 05.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031205.html

Marsylianka , faktycznie przedstawia Wymarsz Ochotników w 1792 r. (cały

łuk jest poświęcony dziejom Wielkiej Armii - rewolucyjnej, potem

napoleońskiej). Nie jest to jednak realistyczne przedstawienie sceny

wymarszu, lecz dość konwencjonalna alegoria heroizmu, zrywu

patriotycznego, ubrana w kostium antyczny, zgodny z tradycjami takich

przedstawień. Postaci nie są realistyczne, są personifikacjami, całość tworzy

klasyczną alegorię w formie klasycystycznego reliefu. Jego romantyzm

widoczny jest właściwie tylko w jednym składniku: dynamizmie,

emocjonalnym zaangażowaniu - kompozycja, gesty postaci wyrażają rewolucyjny zapał. Dzięki temu

jednemu aspektowi dzieło wyróżnia się spośród ówcześnie powstałych, nie ma to jednak związku z

formą, która pozostaje klasyczna.

12.5 Pejzaż

Wielu pejzażystów I połowy XIX w we Francji, uznawanych jest za wielkich romantyków, np. Camille

Corot, a jednocześnie są oni typowymi przedstawicielami sztuki realistycznej. Nie jest to sprzeczność,

romantyzm i realizm ściśle spajają się w sztuce pejzażowej. Sama postawa nowoczesnego pejzażysty

jest romantyczna - nowoczesny, realistyczny stosunek do natury uznawany jest za charakterystyczny

dla romantyzmu. Osobiste przeżywanie przyrody w przyrodzie, w bezpośrednim z nią kontakcie wiąże

się z pleneryzmem - istotne jest realistyczne obrazowanie, ukazywanie prawdy o naturze, ale zarazem

malowanie przeżycia natury przez pejzażystę. Nie jest więc to chłodny, obiektywny realizm, lecz

romantyczne zaangażowanie, ukazanie emocji artysty. Tendencję tę w pejzażu francuskim realizują

Corot (od lat 20.) i barbizończycy (od lat 30.) - charakterystyczne j est malowanie zwyczajnych

motywów, wszystkiego co się widzi, ale z jednoczesnym zaangażowaniem prowadzącym często do

poetyckich wizji konkretnego pejzażu. Łączenie realizmu i pierwiastka emocjonalnego.

12.5.1 Camille Corot

Łączenie realizmu i własnych emocji objawia się w brawurowym

rozmalowywaniu obrazu, szkicowości, plastycznych eksperymentach

(szczególne kadrowanie, efekt przypadkowej impresji z

przeszkodami w polu widzenia) - liczy się osobiste, indywidualne

spojrzenie artysty nie ograniczone nakazami, konwencjami. Obraz

jest migawką z wędrówki artysty w przyrodzie i jej przeżywania.

Corot po raz pierwszy przebywa we Włoszech w latach 20., są to

początki jego twórczości, powstają wtedy pierwsze pejzażowe arcydzieła wykorzystujące chwyt

ukazywania miejsc ważnych jedynie w sposób przypadkowy (np. Villa d'Este w Tivoli - z kolejnego

pobytu w 1843 r). Z czasem pierwiastek poetycki zdominował jego malarstwo, w późnej twórczości

(lata 60., 70.) większość obrazów ma formę mgławicowych wizji - choć malowane w konkretnych,

różnych miejscach, są do siebie bardzo podobne, gdyż nad konkretem krajobrazu dominuje wizja

malarza, jego przeżycie. Mniej ważne staje się to, co było widziane, ważniejsze jest samo malowanie,

malarskie sformułowanie obrazu.

Liczne reprodukcje Corota: http://community.webshots.com/user/camillecorot/

12.5.2 Szkoła barbizońska

Nazwa od miejscowości Barbizon w lesie Fontainebleau pod Paryżem, osiadła i tworzyła w niej grupa

malarzy, w ich twórczości widoczna podobna tendencja jak w malarstwie Corota. W okolicznych

lasach, na pastwiskach malowali zwyczajne przedstawienia: bagniska, skały, bydło, mgły, wschody i

zachody słońca. Główni przedstawiciele Theodor Rousseau i Jean-Francois Millet (Corot też czasami

do grupy przynależał). Ich związek z naturą miał charakter programowy - żyli i tworzyli w niej.

Jednakże ich przedstawienia nie mają banalnego charakteru - nasycali je swoim przeżyciem o niejako

religijnym charakterze, malując składali hołd naturze. Dążyli do ideału życia chłopa - żyjącego w

ścisłym związku z naturą i będącego jej częścią. Była to pewna utopia, są to pierwsi w Europie artyści,

którzy uciekali od cywilizacji, idealizowali przyrodę i wieś.

Rousseau w swoich obrazach przedstawiał naturę w sposób pomnikowy: wspaniałe dęby, wielkie stada

- realistyczne, ale tak przedstawiane, by sakralizować przyrodę (np. Dęby w Apremont, Wielkie dęby

w lesie Fontainebleau, Polana/stado w lesie ). Jednakże ta archaizująca sakralizacja nie jest wyrażona

wprost, nie była wyrażana programowo - chcieli uchodzić za twórców nowoczesnych, w pełni

realistycznych.

5 z 6

2008-02-28 10:07

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: