Ryzyko kredytowe – istota, rodzaje i czynniki generowania

Definicje

1. Ryzyko kredytowe – ryzyko związane z niewywiązaniem się kredytobiorcy z wynikającego z zawartej z bankiem umowy obowiązku spłaty kredytu. Ryzyko kredytowe oznacza niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań zawartych w umowie, narażając kredytodawcę na stratę finansową.

2. Ryzyko kredytowe jest to zagrożenie dla banku polegające na tym, że płatności związane z obsługą kredytu nie zostaną przez klienta uregulowane w terminie przewidzianym w umowie kredytu, w całości lub częściowo. Zwłoka w spłacie może być powodem utraty płynności i oznacza stratę dla banku. O ryzyku kredytowym można mówić w sensie stricto i dotyczy ono udzielanych kredytów, pożyczek, skupowanych wierzytelności, otwartych linii kredytowych oraz gwarancji i poręczeń. Natomiast w znaczeniu sensu largo będzie ono dotyczyło również nabywanych przez bank instrumentów dłużnych wyemitowanych przez inne podmioty, pozagiełdowych instrumentów pochodnych, gdyż są źródłem ryzyka kontrahenta. Pojawienie się nowych rodzajów ryzyka i zmian zachodzących w tym obszarze prowadzi do ciągłych przekształceń w klasyfikacji ryzyka.

Rodzaje ryzyka kredytowego

·                     ryzyko straty albo wypłacalności – wiąże się z niepewnością co do przyszłej sytuacji finansowej kredytobiorcy i obejmuje niebezpieczeństwo, że wynikająca z umowy kredytowej spłata kredytu nie zostanie uregulowana w całości bądź zostanie uregulowana jedynie częściowo (ryzyko czyste);

·                     ryzyko zabezpieczenia – określa niebezpieczeństwo, które wynika z ryzyka samego zabezpieczenia przyjętego w celu ograniczenia tego ryzyka (np uszkodzenia lub zniszczenia nieubezpieczonego przedmiotu zabezpieczenia);

·                     ryzyko zmiany stopy procentowej – dotyczy ryzyka, że w okresie spłaty kredytu rozpiętość między rynkową stopą procentową a stopą procentową uwzględnioną dla kredytu zmniejsza się bądź nawet procent rynkowy wzrasta powyżej uzgodnionej stopy procentowej; dotyczy ono kredytów o stałym lub o ograniczonej wysokości oprocentowaniu;

·                     ryzyko kursu walutowego – uwzględnia niebezpieczeństwo, że wartość spłaconego kredytu zmniejsza się z powodu zmiany kursu walutowego; dotyczy kredytów dewizowych;

·                     ryzyko wartości pieniądza – odnosi się do niebezpieczeństwa, że realna wartość zwróconego kredytu zmniejsza się wskutek inflacji;

·                     ryzyko płynności – wiąże się z niebezpieczeństwem spłaty niezgodnej z terminem, tzn. brakiem dopasowania terminów zapadalności i wymagalności aktywów i pasywów.

Podział ryzyka kredytowego

Ze względu na źródła powstania:

- zewnętrzne – niezależne od przedsiębiorstwa

- wewnętrzne – zależne od przedsiębiorstwa

Najważniejsze czynniki ryzyka zewnętrznego:

- wielkość podaży pieniądza,

- Poziom stóp procentowych banku centralnego,

- kursy walutowe

Ze względu na rodzaj elementów bilansu ryzyko kredytowe można podzielić na:

- ryzyko aktywne,

- ryzyko pasywne.

Ryzyko aktywne wiąże się z udzieleniem kredytu i występuje w momencie zaprzestania spłaty przez pożyczkobiorcę płatności kredytowych w ustalonej w umowie wysokości i terminie. Ryzyko aktywne dotyczy także operacji pozabilansowych, w której przedsiębiorstwo stanowi stronę czynną np. poręczeń, gwarancji.

Ryzyko pasywne wiąże się z refinansowaniem, czyli pozyskiwaniem przez podmiot środków finansowych na prowadzenie działalności gospodarczej. Stanowi ono zagrożenie wcześniejszego wycofania przez deponenta ulokowanych środków lub zagrożenie nieuzyskania kredytów refinansowych. Dotyczy to także sytuacji uzyskania środków na niekorzystnych warunkach np. przez gwałtowną zmianę oprocentowania. W tym zakresie podmiot stanowi stronę pasywną więc jego możliwości oddziaływania na ryzyko są ograniczone.

Ze względu na zakres przedmiotowy ryzyko można podzielić na ryzyko:

- pojedynczego kredytu – ryzyko indywidualne,

- portfela – łączne zaangażowanie kredytowe podmiotu.

Pojedyncze ryzyko jest funkcją wysokości możliwej straty i prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Można je ograniczyć przez: analizę wiarygodności kredytowej przed udzieleniem kredytu, ograniczenie wysokości kredytu, zabezpieczenie kredytu, monitorowanie wiarygodności kredytowej po udzieleniu kredytu.

Łączne ryzyko zależy od wysokości pojedynczych kredytów, prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności między pojedynczymi kredytami. Polityka kontrolowania łącznego ryzyka kredytowego polega na:

- dywersyfikacji ryzyka,

- ubezpieczeniu przed ryzykiem,

- transferze ryzyka,

- prowadzeniu odpowiednich przedsięwzięć organizacyjnych i kadrowych.

Ze względu na moment wystąpienia zdarzenia kredytowego:

- ryzyko przedrozliczeniowe (pre-settlement risk),

- ryzyko rozliczeniowe (settlement risk)

Ryzyko przedrozliczeniowe to ryzyko poniesienia straty z tytułu niewywiązania się przez partnera ze zobowiązania w trakcie trwania transakcji (zaprzestanie obsługi kredytu czy wypłat odsetek od obligacji, niedokonanie płatności z tytułu transakcji terminowej – np. depozytu futures).

Ryzyko rozliczeniowe – ryzyko powstające w momencie wymiany strumieni pieniężnych, trwające od chwili dokonania płatności na rzecz partnera do chwili otrzymania świadczenia wzajemnego. Źródłem takiego ryzyka może być niewypłacalność partnera, problemy z płynnością czy przyczyny natury operacyjnej. Ryzyko to jest szczególnie istotne na rynku walutowym, gdy wzajemne płatności dokonywane są w różnych walutach a strony transakcji działają w różnych strefach czasowych. Ograniczaniu lub eliminacji ryzyka rozliczeniowego mogą służyć takie rozwiązania jak system rozliczeń brutto w czasie rzeczywistym (RTGS – Real Time Gross Settlement) albo rozliczenia saldami netto, bądź to dwustronne bądź wielostronne.

Czynniki generujące ryzyko kredytowe

-          zewnętrzne (niezależne od banku)

-          wewnętrzne (zależne od jakości podejmowanych w banku decyzji).

Utrudnienia zewnętrzne

Szereg czynników niezależnych od banku, pochodzących z jego makro otoczenia ma znaczący wpływ na strukturę i jakość portfela kredytowego. Zarządzanie tymi elementami jest bardzo trudne, czasami wręcz niemożliwe; potrzebna jest więc świadomość ich istnienia i przewidywania ich wpływu na stan aktywów.

-          okres ekonomicznej niepewności (recesja i inflacja)

-          niejasność i niestabilność reguł gry rynkowej, a czasem nawet ich brak

-          powiązania kapitałowe i organizacyjne zacierają się w spółkach

-          wśród klientów banku zawsze może znaleźć się klient nieuczciwy. 

Utrudnienia wewnętrzne

-          brak właściwej strategii działania banku

-          brak zasad polityki kredytowej przygotowanej w formie pisemnej

-          niezadawalający poziom analizy ekonomicznej przedsiębiorstw

-          powierzchowna analiza zdolności kredytowej klienta

-          brak identyfikacji siedziby i charakteru kredytobiorcy

-          mało wiarygodna sprawozdawczość finansowa

-          sporadyczne kontakty z klientami

-          nadmierne zaufanie do jakościowych elementów oceny kredytowej

-          niekompletna dokumentacja kredytowa

-          brak doświadczonych inspektorów kredytowych, kadry kierowniczej.

nadmierna centralizacja bądź decentralizacja pełnomocnictw kredytowych

·         często niskie wynagrodzenie inspektorów kredytowych

·         brak odpowiedniego nadzoru kredytowego

·         niewłaściwe systemy przeglądu portfela kredytowego

·         słaba kontrola dokumentacji kredytowej

·         brak właściwej klasyfikacji aktywów oraz zasad tworzenia rezerw celowych na długi

·         nadmierne zaufanie do prawnych form zabezpieczenia kredytu

·         brak możliwości kontroli i analizy źródeł spłaty

·         nadużycia wewnętrzne oraz zewnętrzne

·         niewłaściwe procedury rachunkowości kredytowej

·         brak kontroli wewnętrznej

Zarządzanie ryzykiem kredytowym

Niezwykle ważna jest umiejętność zarządzania ryzykiem kredytowym, czyli procesem, który obejmuje następujące etapy:

·                     identyfikacja ryzyka

·                     pomiar ryzyka

·                     sterowanie ryzykiem/ograniczanie ryzyka

·                     kontrola ryzyka kredytowego

·                     następstwa występowania ryzyka

·           rozwój narzędzi wspierających identyfikację i pomiar ryzyka,

·           sposób finansowego pokrycia potencjalnych i faktycznych strat z tytułu ponoszonego ryzyka kredytowego.

·         transakcja kredytowa podlega wszechstronnej ocenie ryzyka kredytowego, której wyrazem jest rating wewnętrzny lub ocena scoringowa,

·         pomiar ryzyka kredytowego transakcji kredytowych dokonywany jest na etapie rozpatrywania wniosku o udzielenie transakcji oraz cyklicznie w ramach monitorowania z uwzględnieniem zmieniających się warunków zewnętrznych oraz zmian sytuacji finansowej kredytobiorców,

·         ocena ryzyka kredytowego ekspozycji istotnych ze względu na poziom ryzyka lub jej wartość jest poddawana dodatkowej weryfikacji przez służby oceny ryzyka kredytowego, niezależne od służb biznesowych,

·         warunki transakcji kredytowej oferowane klientowi zależą od oceny poziomu ryzyka kredytowego generowanego przez tę transakcję,

·         decyzje kredytowe mogą być podejmowane jedynie przez osoby do tego uprawnione,

·         ryzyko kredytowe jest zdywersyfikowane w szczególności pod względem obszarów geograficznych, sektorów gospodarki, produktów oraz klientów,

·         oczekiwany poziom ryzyka kredytowego jest zabezpieczany poprzez przyjmowane przez Bank zabezpieczenia, marże na ryzyko kredytowe pobierane od klientów oraz odpisy (rezerwy) z tytułu utraty wartości ekspozycji kredytowych.

Każdy bank stosuje własną politykę zarządzania ryzykiem kredytowym, gdyż stanowi ona przewagę konkurencyjną banku. Oceny ryzyka dokonuje się w różnych bankach w zróżnicowany sposób, więc zasady zarządzania ryzykiem również są objęte tajemnicą bankową podobnie jak projekty nowych produktów czy polityka bezpieczeństwa. Pozyskiwanie i przetwarzanie wszelkich informacji o kliencie jest elementem polityki zarządzania ryzykiem, ponieważ banki dążą do uzupełnienia brakujących danych o kliencie w oparciu o dane już dostępne.