FILOZOFIA 7.doc

1.KONCEPCJE FILOZOFII

2. ROZWÓJ PROBLEMATYKI FILOZOFICZNEJ

Filozofia - jej powstanie to:

1). nowy etap rozwoju kultury intelektualnej ludzkości,

2). nowa forma świadomości społecznej - racjonalne (zgodne z rozumem) badanie istoty świata oraz badanie miejsca i pozycji człowieka w strukturze świata,

3). nowa dziedzina dociekań rozumowych i nowe postawy poznawcze - krytyczne wobec dotychczasowych wysiłków poznawczych.

Okresy filozofii:

1). okres kształtowania

a). od VI do IV w. p.n.e. (do Arystotelesa),

b). okres „filozofii i nauki”, „jedności światopoglądu i nauk społecznych”,

c). dwóch koncepcji przedmiotu filozofii:

- Filozofia Sokratejska - to nauka o człowieku i jego miejscu we wszechświecie (antropologia), oraz o moralności i postępowaniu człowieka z punktu widzenia dobra i zła (etyka). System etyczny Sokratesa - wiedza jest cnotą i wystarczy być mądrym by być cnotliwym,

- Filozofia Demokratejska - to nauka o całym wszechświecie (kosmologia), o pochodzeniu

wszechświata (kosmogonia), i o poznaniu (gnozeologia, epistemologia); materializm demokratejski - wywyższenie materii ponad duch,

2). okres dominacji filozofii nad naukami szczegółowymi

a). od IV w. p.n.e. (od Arystotelesa) do połowy XIX w.

b). proces uniezależniania się nauk szczegółowych od filozofii np.: Astronomii -   Ptolemeusz; Logiki - Arystoteles,

3). okres filozofii naukowej - od połowy XIX wieku.

Generalnie mamy w dziejach filozofii trzy zasadnicze grupy problemowe:

1. Problematykę ontologiczną – która dotyczyła natury, „firis”. Grecy pytali o prazasadę, która miałaby się znaleźć u podstaw natury. Problematyka ta jest wiodącą w kolejnych wiekach aż po wiek 20.

2. Koncepcje etyczno – humanistyczne związane z Sokratesem – od połowy 5 stulecia – dotyczą szczęścia ludzkiego, problemów moralnych, stosunków współżycia międzyludzkiego.

3. Zagadnienia poznania ludzkiego – dominują od 17 wieku. Chcą określić wartość naszej wiedzy. Wzrasta znaczenie słowa „nauka”. Człowiek zainteresował się sobą, swymi możliwościami przekształcania świata.

W związku z rozwojem tych 3 grup problemów istnieje podział filozofii na trzy działy:

1. Ontologię z gr. – on – byt i logos – nauka, a więc nauka o bycie. W sensie pierwotnym -termin używany od XVII w. (J. Clauberg, Ch. Wolff) zamiennie ze starszą nazwą – metafizyka. Odnosi się do arystotelesowskiej „filozofii pierwszej” jako do nauki o bycie, następnie do kontynuacji jej rozważań w teorii bytu, zajmującej się bytem w jego naturze powszechnej. Jest to pytanie o istotę tego co jest, istotę świata, wszechświata, próba określenia na czym polega istnienie tego świata, który nas otacza i którego jesteśmy częścią. Czy jego istota jest materialna czy duchowa (odpowiedz na to daje materializm ontologiczny, idealizm ontologiczny, energetyzm i spirytualizm). Ontologia próbuje określić własności podstawowe, niezbywalne – atrybuty, tego co jest. To co stałe, to co zmienne. Pytamy o podstawę świata, co stanowi o istocie świata. Czy wielość różnych bytów czy też jedność (odpowiedz na to daje monizm, dualizm, pluralizm). Czy świat da się ująć w sposób statyczny czy też on ewoluuje, zmienia się (na to odpowiada mechanizm, cyklizm, ewolucjonizm). Czy ten byt podlega pewnym prawom, wymogom konieczności, przyczynowości, czy jest urządzony celowo, czy jest przejawem przypadku. Każda próba udzielenia odpowiedzi na pytanie ontologiczne prowadzi do  dokonania wyboru określonych norm postępowania. Schopenhauer koncentrował się głównie na egzystencji człowieka. Wg. niego istotą świata jest swoiste pojmowanie woli, która przejawia się w każdej ślepo działającej sile natury w przemyślanym postępowaniu człowieka – to zaś doprowadza do wniosku, że „życie jest męką, należy wyzbyć się pożądań, współczuć innym, którzy również cierpią”.

2. Teorię poznania (epistemologię) – episteme – wiedza, gnosis – poznanie, logos – nauka. A więc nauka o wiedzy, o poznaniu. Poznanie – epistemologia chce odpowiedzieć czym jest poznanie, jaka jest wartość ludzkiej wiedzy. Czy możemy mówić o poznaniu prawdziwym? Jakie są granice, jakie są źródła, jakie są metody poznania ludzkiego.

3. Filozofię człowieka (filozofia społeczna) – daje ona możliwość szerszego spojrzenia. Zajmuje się człowiekiem jako jednostką, indywiduum i społeczeństwem. Jakie są stosunki, kto kogo weryfikuje, czy rzeczywistość społeczna wyznaczona jest przez pryzmat jednostki czy odwrotnie. Związany z tym jest stosunek człowieka do innych istot żywych – do środowiska. Dlaczego człowiek czuje się wyróżniony? W filozofii społecznej zawarty jest stosunek kultury duchowej człowieka do kultury materialnej człowieka.                                                      

3. STRUKTURA FILOZOFII (ONTOLOGIA, TEORIA POZNANIA, METAFIZYKA).

W wielkich systemach filozoficznych są grupy podziału. Próba podziału na dział praktyczny i teoretyczny. Według Arystotelesa filozofia dzieli się na teoretyczną i praktyczna. Podział ten funkcjonuje do dziś. Filozofia praktyczna - to aksjologia, czyli teoria wartości (medycyna, biologia, historia). Wyodrębnienie nauk ścisłych i humanistycznych:

·         teoria bytu,

·         teoria poznania

·         filozofia człowieka.

Ontologia (teoria poznania) - składa się z 2 członów (etymologicznie) TO,ON - byt; LOGOS - nauka czyli nauka o bycie ONTOLOGIA.

Jest dział filozofii, który próbuje odpowiedzieć na pytanie jedności i różnorodności świata. Co leży u podstaw różnorodności a co było czynnikiem jednoczącym. Jaka jest istota świata. Atrybuty tego co jest - bytu? Jest często związana z pojęciem metafizyki. Zmieniały się treści wchodzące w zakres pojęcia metafizyki. Za sprawą Arystotelesa mówi się o metafizyce. Andranikos uporządkował dzieła Arystotelesa. Traktaty poświecone temu co jest (byt) umiejscowił zaraz po dziełach dotyczących przyrody. Były to traktaty filozofii pierwszej.

Metafizyka == filozofia pierwsza Arystotelesa (wg. Andronikosa)

Filozofia pierwsza wchodzi w zakres teoretyczny wraz z fizyką i matematyką.

Pojęcie metafizyki zmieniało swą treść:

W średniowieczu jako:

- nauka o bycie i jego właściwościach,

- nauka o bytach substancjach boskich (niematerialna)

Od przełomu XVII/XVIII w. za sprawą Ch. Wolffa metafizykę podzielono na:

- naukę o bycie (ontologię)

- naukę o świecie (kosmologię)

- naukę o duszy (neontologię)

- naukę o Bogu (nauka naturalna)

Metafizyka rozpatruje o bycie. Odrzucano ją z powodu tego, że jest niesprawdzalna, nie do zweryfikowania. Stąd metafizyka jest ontologią według Andronikosa czyli filozofią pierwszą Arystotelesa. Metafizykę utożsamiano też z metodą ujmującą rzeczywistość w sposób statyczny. Metafizyka jest przeciwieństwem dialektyki.

Metafizyka ogólna jest ontologią rozpatrującą rzeczywistość jako byt, to co istnieje przez analizę istoty istnienia.

Teoria poznania - epistemologia  etymologicznie oznacza QUOSIS-poznanie, EPISTEME-wiedza, LOGOS-nauka (słowo) stąd NAUKO O WIEDZY, POZNANIU

Próbuje odpowiedzieć na pytanie czym jest poznanie, czego dotyczy, jakie warunki trzeba spełnić, aby powiedzieć, że nasza wiedza jest prawdziwa. Problem poznawczych funkcji naszych zmysłów, intelektu, czyli jaka jest wartość poznania rozumowego, czy prawda jest jedna czy wiele, czym jest prawda?

Filozofia społeczna (człowieka) - dział filozofii praktycznej. Przedmiotem jest człowieka jako jednostka, społeczeństwo. Na czym polega zależność czy różnice człowieka z przyrodą. Próbuje określić warunki i płaszczyzny współpracy między ludźmi. Mieści się w niej filozofia dziejów, odpowiada na pytanie sensu dziejów, przemian społecznych. W tym dziale jest problematyką dorobku ludzkiego (kulturowa, duchowa, materialna)

Teoria bytu zawiera tekst światopoglądowy. Wynikają z niej normy działania dla człowieka. Ontologia jest więc podstawą refleksji filozoficznej. Schopenhauer uważał, że istotą świata jest wola. Przejawiała się w każdej sile przyrody, także w przemyślanych działaniach człowieka „życie jest męką.....”. To co jest na zewnątrz determinuje to co jest wewnątrz. Ontologia koncentruje się na 3 składnikach;

- jedność czy różnorodność świata (monizm, dualizm, pluralizm)

- jaka jest natura tego co jest (idealizm, spirytualizm, materializm, energetyzm)

- problem atrybutów, własności podstawowych czy rzeczywistość jest stała czy zmienna (mechanizm, cyklizm, ewolucjonizm)

4. FILOZOFIA A NAUKI SZCZEGÓŁOWE

Filozofia – wyjaśnienie etymologiczne – gr. philein-miłować; sophia – mądrość.

Pierwszym, który prawdopodobnie użył tego terminu był Pitagoras (572-497 pne) –twórca szkoły filozoficznej VI wpne w Itali. O tym napisał Cycero- Rozmowy tuskuleńskie  informuje, iż Pitagoras jest pierwszym użył terminu filozofia i tłumaczy dlaczego człowiek może miłować mądrość , dąży do mądrości- posiadają mądrość bogowie. Człowiek tylko mądrość miłuje. Było to typowe dla antycznej greckiej filozofii, świadomość o dążeniu człowieka do mądrości- osiągnąć jej nie jest w stanie.

Na przestrzeni 2500 lat wielu filozofów próbowało odpowiedzieć na pytanie czym jest filozofia, na które nie ma jednej odpowiedzi do tej pory. Filozofia ma wiele znaczeń:

1. Filozofia jest pojęciem zbiorczym dla wszystkiego czego jeszcze nie można poddać badaniu naukowemu. Tak na filozofie patrzy przedstawiciel neopozytywizmu- Russell. Reprezentanci tego stanowiska zwracali uwagę na to, że u Arystotelesa IV w.p.n.e.  filozofia i nauka były jednym i tym samym. Z filozofii wyróżniła się  medycyna, logika formalna. Proces wyodrębniania się nauk z filozofii doprowadził zwolenników  do stwierdzenia ,że nie ma żadnej filozofii – jest matematyka. Po odłączeniu się logiki formalnej powstała filozofia logiki.

2. Filozofia nigdy nie zaniknie nawet jeśli odłączy się od niej  wszelkie nauki,bo nauką ona nie jest . Tak pojęta filozofia miała by badać co ponad racjonalne, ponad rozumem lub na jego pograniczu, ma z nauka z rozumem niewiele wspólnego. Jej dziedzina leży poza tym co racjonalne. Przedstawiciel egzystencjalizmu w skrajnej wersji nie widzi różnicy między filozofią a poezja. Filozofia to myślenie na pograniczu nauki i muzyki.

-Albert Camus

Egzystencjonaliści traktowali filozofie która stawiała pytania graniczne zmuszające człowieka do posługiwania się wszystkim: uczuciem , wolą. Podstawowe dane filozofii nie są do końca dostępne rozumowi trzeba je udźwignąć innymi  środkami. Wszystko co dotyczy rozumu w jakiś sposób należy do takiej czy innej nauki, stąd nie do odrzucenia prostego jest ,że filozofii zostaje poetyckie myślenie. To stanowisko miało swoich zdecydowanych przeciwników- neopozytywista Ludwig Wittgestein by l w opozycji oddają to w zadaniu : o czym nie możemy mówić o tym należy milczeć . Mówienie dla niego sprowadzało się do myślenia. Przeciwnicy tej poetyckiej filozofii twierdzili, że skoro czegoś nie można uchwycić przy pomocy rozumu tego w ogóle nie można uchwycić. Człowiek ma tylko dwie możliwości: poznania czegoś albo dostrzega przedmiot w bezpośredni sposób, albo ten przedmiot wywnioskowuje. Jedno i drugie jest funkcja poznawczą i jest aktem rozumu.

W przebiegu historii filozofii- filozof stara się wytłumaczyć rzeczywistość, interpretować przy pomocy rozumu. Filozof to człowiek myślący wprowadzający w świat jasność, porządek, ład , wyraźność. Filozofia jako całość była czynnością rozumna, naukową- nauką a nie twórczością literacka.

3. Filozofia jako nauka, nauka musi mieć swój przedmiot i metody, warsztat badań swoich. Patrząc przez pryzmat 2 kryteriów naukowych filozofia spełnia to kryterium.

Co jest przedmiotem filozofii jako nauki?.

-przedmiotem jest zjawisko poznania, fragmenty rzeczywistości a filozofia. Pytanie czym jest poznanie bada możliwości samego poznania. Inni za przedmiot filozofii jako nauki widzieli wartości- poszczególne nauki opisują to co jest zaś filozofia bada to co ma być . inni twierdzili, że przedmiotem filozofii jest człowiek , człowiek jako założenie i podstawa wszystkiego innego – centrum wszechświata. Z odniesienia do człowieka nie uznaje filozofia, człowiek pozostaje przedmiotem badania. Sokrates V w.p.n.e. początek badań namysłu nad istotą człowieka. Inni filozofowie za przedmiot filozofii jako nauki uważali język. L Wittgeistein był autorem zdania nie ma zdań filozoficznych ale tylko wyjaśnienia zdań, chciał przez to powiedzieć ,że filozofia bada język innych nauk z punktu widzenia jego struktury. i to jest przedmiotem filozofii.

4 PRZEDMIOTY FILOZOFII JAKO NAUKI

Przedmiot filozofii nie jest ograniczony do czegoś określonego. Filozofia od innych nauk różni się: 1 – metodą – bo filozofia nie waha się korzystać z każdej z posiadanych wielu metod, 2- punktem widzenia-bo kiedy filozof zastanawia się na przedmiotem to rozpatruje go ze stanowiska granicznego. Filozofia to nauka o podstawach. Filozofia jest nauka radykalna stara się dotrzeć do źródeł, korzeni.  Filozofia będąc nauka uniwersalna korzysta z każdej dostępnej metody. Filozofia pozostaje nauką trudna gdzie nie przyjmuje się tradycyjnych założeń i metod, gdzie trzeba mieć złożone zagadnienie, ontologie, postrzeganie. Święty Tomasz z Akweny największy systematyk napisał w latach 70 XIII w – tylko niewielu ludzi i to dopiero po długim czasie i nie bez naleciałości błędu zdoła rozwiązać założenia filozofii.

5. METODY FILOZOFII

Specyficzność metod filozofii jest rezultatem specyfiki badań filozoficznych

3 zasadnicze metody filozofii (aspekt historyczny metod filozofii):

1) intuicyjno-dedukcyjna - najważniejsza metoda, jaką się posługiwano w historii filozofii. Arystoteles w IV w. p.n.e. był reprezentantem tej metody, choć doceniał także znaczenie drugiej metody obserwacyjno - indukcyjnej. Dowodził, że dzięki intuicji dochodzi się do poznania i uznania za naukowe pierwszych zasad poznania, tj. definicji, hipotez (przypuszczenie mające ułatwić naukowe wyjaśnianie zjawisk) i aksjomatów (logiczne twierdzenie systemu dedukcyjnego przyjęte bez powodu; pewnik). Intuicja umożliwia zdobycie wiedzy samouzasadniającej się czyli wiedzy oczywistej co do swej treści jak i do waloru prawdziwościowego. Intuicja dostarcza pewnych przesłanek dla wszelkiego rodzaju rozumowań w tym zwłaszcza dla rozumowań dedukcyjnych. Według rzeczników metody dedukcyjnej jest ona metodą rozumowań absolutnie niezawodnych, przy założeniu przestrzegania ich zasad. Polega ona na logicznym przejściu od ogólnych przesłanek do mniej ogólnych, ale tak samo pewnych jak przesłanki główne.

Kartezjusz był reprezentantem tej metody w dziejach nowożytnych. Uważał, że intuicja i dedukcja to dwie różne metody badawcze, ale należy posługiwać się nimi łącznie - „o tym co poznajemy, już wątpić nie możemy”.

Współcześnie tą metodą zainteresowani są przedstawiciele fenomenologii (Edmund Husser), którzy uważają, że należy zaniechać czysto pojęciowych spekulacji i powrócić do rzeczy tj. do uzyskania bezpośredniego doświadczenia, tego, co dane, fenomenów.

2) doświadczalno-indukcyjna - rzecznicy tej metody Franciszko Bacon, J. S. Mill i rzecznicy pozytywizmu filozoficznego. To przedstawiciele empiryzmu, którzy chcieli wypracować metodę postępowania badawczego, która łączyłaby abstrakcyjność dociekań intuicyjno - dedukcyjnych z konkretnością wiedzy o faktach, z jej użytecznością praktyczną. Punktem wyjścia do stosowania metody doświadczalno - indukcyjnej są uzyskane w drodze uważnej i skrupulatnej obserwacji zjawisk (naturalnych i eksperymentalnych) dane doświadczenia zmysłowe i wewnętrzne. Rezultat obserwacji reprezentanci tej metody uogólniają na drodze indukcji (wyprowadzania wniosków ogólnych z przesłanek). W stosowanej metodzie pojawia się pojęcie eksperymentu - forma doświadczenia przygotowanego i zaplanowanego z uwagi na zagadnienie, którego rozwiązania poszukujemy. Punktem wyjścia w trakcie stosowania tej metody będą dwa etapy: uzyskane w drodze doświadczenia zmysłowego, jak i też introspekcyjnego.

Dwa typy indukcji:

Indukcja zupełna - stanowi arytmetyczne zsumowanie wiedzy o poszczególnych wcześniej zaobserwowanych zjawiskach. Indukcja stwierdza pewną własność przysługującą ściśle określonej liczbie badanych uprzednio i obserwowanych obiektów - np. twierdzenie, że „1000 i 1 z przebadanych posiada głowę”.

Indukcja niezupełna - sprowadza się do wnioskowania uogólniającego, które opiera się na obserwacji jakiejś cechy, występującej tylko u części osobników i przypisania tej cechy wszystkim przedmiotom danego rodzaju. Rzadko stosowana w naukach przyrodniczych, socjologii, psychologii, gdyż ma słabość. Na podstawie przesłanek o wysokim stopniu ogólności i ograniczonej liczbie twierdzeń obserwacyjnych, w sposób ryzykowny i logicznie nieuzasadniony pozwala na wysuwanie wniosku, który jest tezą ściśle ogólną, tzn. taką, której wniosek można zakwestionować nie popadając w sprzeczność logiczną z żadną z przesłanek. Wnioski rozumowań indukcyjnych są jedynie prawdopodobne, jednak aby zwiększyć stopień prawdopodobieństwa wniosków poddanych indukcyjnie generalizacji należy zdaniem empirystów maksymalnie zwiększyć liczbę przesłanek (danych obserwacyjnych), lub jak twierdzą F. Bacon i J.S. Mill stosować inne zabiegi w postaci odnośnych „tablic” (rejestr stopni natężenia i odchylenia), lub tzw. „kanonów”. Najbardziej  znanym przedstawicielem kanonu jest J.S. Mill. W traktacie „System logiki” przedstawił on 5 kanonów służących jako metody wykrywania zależności między faktami (zależności funkcjonalne i kierunkowe; nieodwracalne i przyczynowe). Dla Mill’a nie ma w świecie faktów i zdarzeń całkowicie odosobnionych, od innych faktów. Każdy fakt, myśl istnieje w towarzystwie faktów poprzedzających, lub współistniejących. Zatem należy stosować metodę eliminacji tzn. z dwóch grup zdarzeń wybieramy parę zdarzeń powiązanych ze sobą więzią konieczną i eliminujemy zarazem drugą grupę zdarzeń.

5 kanonów:

- jednej zgodności,

- jednej różnicy,

- zgodności i różnicy,

- reszty,

- zmian towarzyszących.

Znaczenie metody ogranicza się do roli heurystycznej tzn. takiej roli jaką może stanowić metoda wykrywania nowych faktów i zależności pomiędzy faktami, tzw. kontekst odkrycia, bez możliwości logicznego ich uprawomocnienia. Metoda ta to tzw. kontekst uzasadnienia.

3) dialektyczna - Tą metodę sformułował Hegel na początku XIX wieku. Do tej metody odwoływała się filozofia Marksa i Engelsa. To jest heglowska metoda, zmierzała do ujęcia badanego zjawiska: po pierwsze w jego rozwoju i wewnętrznej dynamice, po drugie w jego rozlicznych i wielostronnych powiązaniach w tym głównie w powiązaniach przyczynowo-skutkowych. Metoda ta zakładała, że jakiekolwiek separowanie, ustatecznienie badanych zjawisk jest sprzeczne z ich naturą zmienną i każdorazowo uwikłaną w jakiś konkretny zawsze inny kontekst. Zgodnie z innym przeświadczeniem, że źródłem wszelkiego ruchu jest sprzeczność (walka przeciwieństw) metoda dialektyczna usiłowała wydobyć tkwiące u podłoża wszystkich zjawisk określone sprzeczności tzn. te: sprzeczności zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne, istotne jak i nieistotne. Przy czym sprzeczność jako walka przeciwieństw była rozumiana w ten sposób, że pozostawanie w konflikcie dwóch, lub większej liczby zjawisk nie oznaczało bynajmniej całkowitego unicestwienia jednego z nich. Przeciwnie taki konflikt ta walka przeciwieństw oznaczała najczęściej wzbogacenie poszczególnych zjawisk w rezultacie narodziny nowej jakości. Hegel ujmował to następującą: sprzeczność między tezą i antytezą nie prowadzi do eliminacji któregoś z członów tego konfliktu, ale daje początek nowej jakości, syntezie stąd Heglowski schemat:

Teza + Antyteza = Synteza

Jest to metoda fenomenologiczna (bezzałożeniowa), hermeutyczna, strukturalistyczna, funkcjonalistyczna.

6. POJĘCIE DIALEKTYKI

Dialektyka - oznaczała wewnętrzne rozważanie mające na celu rozwikłanie jakiejś trudności nurtującej człowieka. Od czasów Sokratesa dialektykę sprowadzoną do biegłości w mówieniu i przez całe wieku traktowano ją jako umiejętność rozprawiania. Była to sztuka metodycznego umiejętnego posługiwania się mową. Była to metoda wznoszenia się od pojęć ścisłych do ogólnych. Do czasów Hegla nikt nie ujął dialektyki w całość. Nikt jej nie przeciwstawił metafizycznemu uwikłaniu myśli ludzkiej. Hegel nie dorzuca lecz zakłada logiczno-onologiczną jedność rozumu i rzeczywistości. „wszystko co jest rozumne jest rzeczywiste, a to co rzeczywiste jest rozumne”. Jest to teoria rzeczywistości; określona metoda analizy tej rzeczywistości. Pierwszy sformułował ogólne prawa dialektyki:

·         prawo jedności

·         prawo walki przeciwnej

·         prawo przechodzenia

·         prawo negacji negacji

7. ŚWIATOPOGLĄD I JEGO TYPY

Odnosi się on do pewnych najbardziej ogólnych stanowisk, od których ogólniejsze już nie istnieją.

4 grupy stanowisk światopoglądowych:

1) koncepcje scjentystyczne - światopogląd to uogólniające przedłużenie nauki wzbogacone o system wartości. Wsparte są na teorii indukcjonizmu, zgodnie z którą twierdzenia i teorie nauk empirycznych formułowane są w drodze indukcyjnego (empirycznego), uogólnienia danych czystego doświadczenia czy też są rezultatem opisujących je zadań obserwacyjnych. Model nauki zaproponowany przez indukcjonizm zakłada, że wiedzę o rzeczywistości buduje się jakby na dwóch etapach:

*I etap - zbiera się dane w sposób maksymalnie wolny (niezależny) od jakichkolwiek założeń, trendów rozumu i wpływów intelektualnych.

*II etap - owe dane poddaje się procedurze indukcyjnego uogólnienia, który niejako automatycznie ma zagwarantować dojście do nowych twierdzeń i nowych teorii naukowych. Dane nauki muszą w sposób logiczny wyprzedzać ukonstytuowanie się światopoglądu. Pozostaje ocena światopoglądu z punktu widzenia moralnego.

2) światopogląd bez wyznaczników klasowych - światopogląd nie posiada żadnych wyznaczników klasowych, lub grupowych (to różni światopogląd od ideologii). Nie możemy mówić o światopoglądzie kapitalistów, robotników, inteligencji, że należy mówić o światopoglądzie epok, cywilizacji, formacji społecznej itd. Ta okoliczność odróżnia światopogląd od ideologii, które dały by się nazwać jako wyszczególnienie światopoglądu. Światopogląd jest korelatem epok i społeczeństwa. Ideologia jest korelatem świadomościowym grupy społecznej czy grup społecznych. Ideologie opozycyjną wewnątrz tego samego społeczeństwa będą podzielały pewne struktury myślowe, które oparte będą na wspólnym schemacie światopoglądowym.

Światopogląd jest strukturalnie wyższy od ideologii, która jest opozycyjna w społeczeństwie i podziela założenia i struktury wsparte na wspólnym schemacie światopoglądowym (plebejskie ideologie - religijny światopogląd). W wspieraniu światopoglądu uczestniczą ogromne siły o charakterze ideologicznym, a jednocześnie pragmatyka walki ideologicznej nakazuje zaostrzać różnice, a nie je zacierać. Korelacja współzależności:

- światopogląd epoki i cywilizacji,

- ideologia grup i klas

3) światopogląd to zbiór narzędzi pojęciowych służących technicznemu opanowaniu świata - koncepcja odchodząca od nauki empirycznej, a bliska psychologii, psychoanalizie, która nie uczestniczy w sprawdzaniu zasobów technicznych człowieka. Nie oznacza to, że światopogląd nie ma związku z nauką poznawania, z empirią. On tylko kształtuje się na innej drodze realizacji. Twierdzenia nauk empirycznych dopuszczają przekład na określone dyrektywy techniczne. Władza nietechnologiczna wprost zmienia stosunki międzyludzkie i osobowość, oraz modyfikuje i kształtuje osobowość ludzką, czyli podmiot działania.

Dwa typy wiedzy to wiedza ukierunkowana na techniczne przeobrażenie i opanowanie świata, oraz wiedza ukierunkowana na kształtowanie i modyfikowanie osobowości ludzkiej (mojego „ja”).

4) światopogląd nie jest ekspresją (uzewnętrznieniem) określonych potrzeb i postaw, ale postawy i potrzeby kształtuje - światopogląd jest strukturą projektu ostatecznego, najogólniejszego - takiego, od którego ogólniejszy w danej cywilizacji nie istnieje, choć mogą istnieć konkurencyjne. Podstawą tego projektu jest odpowiedź na pytanie o wartość najwyższą źródła. Podstawą obowiązywania i w związku z takim dają się wyodrębnić:
3 typy światopoglądu (pytanie o źródła wartości najwyższej):

- światopogląd transcendentny (religijno-metafizyczny)

Jest projektem odzwierciedlenia bytu ludzkiego do istot i czynników pozaludzkich, pozaświatowych, traktowanych jako źródła i miejsca wartości; czynniki pozaludzkie to istota boska. Te źródła pozaludzkie są gwarantem istnienia, egzystencji człowieka.

- światopogląd humanistyczny

Światopogląd nie wykracza poza stosunki człowiek - człowiek w sferze postaw intelektualnych i moralnych przepojonych troską o potrzeby, szczęście godność i swobodny rozwój człowieka.

- światopogląd technokratyczny

Ten światopogląd ukrywa swą naturę prezentując się pod szafą twierdzeń empirycznych osłaniając się autorytetem nauk. Ten typ światopoglądu będzie kreował, projektował sprawność technicznego opanowania świata przez człowieka czyli będzie on oparty  nie na stosunkach człowiek - człowiek, ale będzie oparty o powiązanie człowiek - rzeczy, człowiek, a wytwory techniki i doceniając fachowość i profesjonalizm. Mamy do czynienia z wielością projektów światopoglądowych.

8. IDEOLOGIA

Charakterystyka ideologii

Pojęcie ideologii wiąże się z końcem XVIII wieku. Jednym z czołowych reprezentantów grupy był:

Destutt de Tracy. Ujmował on ideologię jako naukę zajmującą się pochodzeniem i prawami działania, tzw. idei, pojmowanych jako fakty psychiczne. Ta ideologia zajmowała się analizą relacji między ideami, a językami. Destutt de Tracy + myśliciele tacy jak Cabanis, Volpey...