fhz1.pdf

1. Formy handlu zagranicznego

Działalność handlową wykraczającą poza jeden kraj można spotkać już w starożytności. Pierwotnie, tak

jak wewnątrz kraju, tak i z zagranicą dokonywano wymiany towarowej. Później zaczęły im towarzyszyć przepływy

pieniężne. Dopiero nowożytność wraz z odkryciami geograficznymi i późniejsza rewolucja przemysłowa

przyniosły znaczący rozwój stosunków handlowych. Zazwyczaj pod pojęciem handlu zagranicznego rozumiano

wymianę towarową czy przepływ usług. Bogactwo form utrzymywania kontaktów gospodarczych z zagranicą,

jakie występują w czasach współczesnych pozwala na istotne rozszerzenie tej definicji. J. Rymarczyk

zaproponował definicję, która pod pojęciem handlu zagranicznego rozumie wszelkie rodzaje działalności

związane z utrzymywaniem stosunków gospodarczych z zagranicą 1 .

Handel zagraniczny dokonywany jest na rynkach zorganizowanych , gdzie transakcje dokonywane są

w określonym miejscu (stałym) i czasie. Wówczas też ściśle określona jest forma transakcji. Gdy jednak nie są

spełnione te warunki mówić można o rynkach niezorganizowanych 2 .

1.1 Formy handlu zagranicznego na rynkach niezorganizowanych

1.1.1 Podstawowe formy handlu zagranicznego

Analizując praktykę obrotu gospodarczego z zagranicą wydzielić można trzy podstawowe formy handlu

zagranicznego na rynkach niezorganizowanych: import, eksport i handel tranzytowy.

Import to przywóz towarów z zagranicy w celu ich wykorzystania na rynku wewnętrznym, a także

przyjmowanie usług od cudzoziemców 3 . Można wskazać dwie podstawowe formy importu: bezpośredni i

pośredni. W imporcie bezpośrednim transakcja jest przygotowywana i realizowana bez udziału pośredników.

Natomiast w przypadku, gdy w transakcji importowej bierze udział pośrednik, to taki import nazywamy pośrednim.

Najczęściej import bezpośredni wykorzystywany jest w handlu surowcami i półfabrykatami. Za główną zaletę

importu bezpośredniego można uznać bezpośredni kontakt z dostawcą (a co za tym idzie zwiększone

bezpieczeństwo dostaw). Natomiast głównymi wadami są zwiększone ryzyko transportowe (w momencie gdy do

importera należy tzw. gestia transportowa) i co może ważniejsze zwiększone zaangażowanie kapitałowe.

Eksport to z kolei wywóz za granicę towarów gotowych pochodzenia krajowego lub w znacznym

stopniu przetworzonych w kraju, w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług cudzoziemcom 4 . Podobnie jak

import, tak i eksport dzieli się na: bezpośredni i pośredni. Oczywiście oba rodzaje eksportu definiujemy

analogicznie. Oznacza to, że gdy w transakcji eksportowej bierze udział pośrednik, to eksport taki określany jest

jako pośredni. Natomiast, gdy strony transakcji porozumiewają się bez pośrednika jest to eksport bezpośredni.

Dotyczy on (eksport bezpośredni- przyp. autora) głównie dóbr inwestycyjnych. Do jego zalet zaliczyć można:

⇒ bezpośredni kontakt z klientem, co umożliwia lepsze dostosowanie oferty eksportowej do jego

potrzeb,

⇒ z bezpośrednim kontaktem wiąże się również stabilizacja struktury eksportu i stosunkowo łatwe

planowanie działań na rynkach zagranicznych,

⇒ dzięki temu można również stopniowo i stosunkowo bezpiecznie (ponieważ „wytwarza” się lojalnego

klienta i zyskać w nim sojusznika na danym rynku) poznawać reguły panujące na rynku kraju

siedziby klienta 5 .

Wskazując na wady eksportu bezpośredniego należałoby wymienić:

⇒ ponoszenie przez eksportera pełnego ryzyka działalności na rynku eksportowym,

⇒ fakt, że już na wstępie eksporter musi posiadać pewną wiedzę na temat rynku, na którym chce

działać,

⇒ eksporter samodzielnie ponosi koszty akwizycji i reklamy,

1 Za Rymarczyk J. /red/, 1996, Handel zagraniczny. Organizacja i technika., PWE, Warszawa, s.17

2 zob. Białecki K.P., Dorosz A., Januszkiewicz W., 1993, Słownik handlu zagranicznego, PWE,

Warszawa, s.244

3 Rymarczyk J., op cit, s.17

4 Rymarczyk J., op cit , s.17

5 na podstawie: Białecki K.P., 1997, Operacje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa s.48 i kolejne

oraz

Rymarczyk J., op cit, s.18 i kolejne

⇒ eksporter musi posiadać własny dział eksportu i magazyn wysyłkowy,

⇒ musi również dysponować serwisem i magazynem części zamiennych w kraju eksportu,

⇒ ponieważ eksport bezpośredni dotyczy głównie dóbr inwestycyjnych, a więc co za tym idzie wymaga

finansowania długoterminowego, poważną jego wadą jest zatem zwiększenie zaangażowania

kapitału i rosnące ryzyko kredytowe 6 .

Inną podstawową formą handlu zagranicznego jest handel tranzytowy. Dotyczy on sytuacji, w której

strony wykorzystują do organizacji lub/i realizacji transakcji firmę, której siedziba nie znajduje się w kraju

eksportera ani w kraju importera 7 . Ze względu na zakres geograficzny działania firmy tranzytowej, można

dokonać podziału handlu tranzytowego na:

⇒ aktywny - firma krajowa mająca siedzibę w kraju C pośredniczy w handlu pomiędzy krajami B i A

(rys.1),

⇒ pasywny - firma zagraniczna działająca na rynku krajowym C pośredniczy w handlu pomiędzy C i B

(rys.1).

Rysunek 1. Schemat tranzytu aktywnego i pasywnego.

Tranzyt aktywny

obrót

Kraj A

Kraj B

handlowy

Kraj C

siedziba firmy tranzytowej

k ra j d ziała n ia f. tra n zy to w e j

Tranzyt pasywny

Kraj A

siedziba firmy

tra n zyto w e j

Kraj B

obrót

handlowy

Kraj C

k ra j d z iała n ia firm y

tra n zyto w e j

* umiejscowienie postaci oznacza rynek działania pośrednika

Źródło: Opracowanie własne autora.

Dla lepszego zrozumienia różnicy pomiędzy tranzytem aktywnym i pasywnym przeanalizujmy poniższy przykład.

Załóżmy, że ZPC Ursus sprzedają ciągniki do Pakistanu. W przygotowaniu tej transakcji bierze udział pośrednik,

6 opracowane na podstawie: Białecki K.P., op cit , s.49 i Rymarczyk J., op cit , s.19.

7 za: Rymarczyk J., op cit, s.17

firma z siedzibą w Amsterdamie. Jeśli firma ta posiada swoje biura w Warszawie, co oznacza, ze działa na

polskim rynku krajowym to będziemy mieli do czynienia z handlem tranzytowym pasywnym (firma tranzytowa

działa na rynku krajowym jednego z kontrahentów). W przypadku jednak, gdy posiada biuro tylko w Amsterdamie

(lub nie posiada go ani w Polsce, ani w Pakistanie) to można mówić o handlu tranzytowym aktywnym.

Firma tranzytowa obok przygotowania transakcji może brać udział również w jej realizacji. Tranzyt

złożony (pośredni) ma miejsce wówczas, gdy firma tranzytowa uczestniczy w obrocie towarowym tj. towar od

eksportera trafia do firmy tranzytowej i dopiero później do importera. Natomiast tranzyt bezpośredni wówczas,

gdy firma tranzytowa nie bierze udziału w obrocie towarowym tzn. firma tranzytowa nie uczestniczy w akcie

przekazania towaru kontraktowego stronom transakcji (rys.2 ).

Rysunek 2. Tranzyt pośredni i bezpośredni.

Tranzy t pośredni

obrót

towarowy

Eksporter

Pośrednik

Importer

Tranzyt bezpośredni

Eksporter

Pośrednik

Importer

obrót towarowy

Źródło: Opracowanie własne autora .

Zupełnie nowe miejsce w światowym obrocie gospodarczym zajął w ostatnich latach obrót usługami.

Wiązać to należy ze szczególnym miejscem, jakie już od końca lat 60 -tych zajmuje szeroko definiowany sektor

usług w gospodarkach krajów wysokorozwiniętych. Pod koniec lat osiemdziesiątych szczególnego rozwoju

doznał obrót niektórymi rodzajami usług. Do nowych rynków w zakresie eksportu usług należą:

1. obsługa danych,

2. zarządzanie systemem ochrony zdrowia, ubezpieczenia zdrowotne,

3. obsługa finansowania projektów inwestycyjnych o wysokiej stopie ryzyka (venture capital financing),

4. wysokiej klasy usługi bankowości inwestycyjnej, głównie zarządzanie aktywami,

5. rozrywka - produkcja muzyczna, telewizyjna itd.,

6. ubezpieczenia na życie,

7. consulting,

8. franchising,

9. usługi turystyczne,

10. usługi biznesowe, reklama, rachunkowość itd 8 .

8 za Nelson C.A., 1990, Global Success. International Business Tactics or the 1990s, Liberty Hall

Press,

1.1.2 Szczególne formy handlu zagranicznego 9 .

Obok form podstawowych możemy wyróżnić też zespół szczególnych form handlu zagranicznego.

Zaliczać do nich będziemy:

⇒ obrót reperacyjny,

⇒ obrót uszlachetniający,

⇒ obrót licencjami i know-how,

⇒ franchising,

⇒ leasing,

⇒ inwestycje bezpośrednie,

⇒ obrót projektami inwestycyjnymi,

⇒ transakcje wiązane,

⇒ transakcje kompensacyjne,

⇒ transakcje barterowe oraz inne pokrewne.

1.1.2.1 Obrót reperacyjny i uszlachetniający.

Celem dokonywania obrotu reperacyjnego jest dokonywanie napraw wynikłych w czasie stosowania

wyeksportowanego przedmiotu przez jego użytkownika. Przykładem obrotu reperacyjnego jest wywóz za granicę

towaru dla wykonania w ramach serwisu naprawy gwarancyjnej.

Nieco inna sytuacja występuje w przypadku obrotu uszlachetniającego. Występuje on wówczas, gdy

poszczególne fazy procesu produkcyjnego są rozlokowane w różnych krajach. Wówczas to celem przewozu

towaru przez granicę jest podniesienie jego wartości poprzez wykonanie kolejnej czynności produkcyjnej. Na

przykład na wyprodukowanej w Japonii płytce krzemowej zabudowuje się układ scalony na Tajwanie i układ ten

odsyła się do Japonii. Ze względu na umiejscowienie danego kraju w procesie produkcyjnym obrót

uszlachetniający podzielić możemy na:

⇒ aktywny - wtedy, gdy dany kraj przyjmuje produkt w celu uszlachetnienia (wykonania kolejnego etapu procesu

produkcyjnego),

⇒ pasywny - gdy z danego kraju wysyłamy produkt do uszlachetnienia (rys.3.).

W naszym przykładzie dla Japonii będzie to pasywny obrót uszlachetniający, a dla Tajwanu aktywny.

Rysunek 3. Obrót uszlachetniający aktywny i pasywny

Obrót uszlachetniający aktywny

przyjęcie do uszlachetnienia

tow ar uszlachetniony

Firma krajowa

Firma zagraniczna

Obrót uszlachetniający pasywny

wysłanie do uszlachetnienia

tow ar uszlachetniony

Firma krajowa

Firma zagraniczna

Źródło: Opracowanie własne autora.

9 Duża część z nich często w literaturze jest wskazywana jako sposoby wejścia na rynki zagraniczne

1.1.2.2 Obrót licencjami i know-how

W drugiej połowie XX wieku szczególnego znaczenia nabrał obrót myślą naukowo-techniczną. Jednym z

elementów tego obrotu są umowy licencyjne. W umowach tych jedna ze stron udziela drugiej odpłatnie wszelkich

praw do wykorzystywania jej myśli technicznej pod postacią produktu i technologii jego wytwarzania. Ze względu

na charakter zobowiązania dawcy licencji umowy licencyjne dzielimy na 10 :

⇒ umowy licencyjne czyste - obejmujące tylko prawa patentowe

⇒ złożone (inne elementy dodatkowe np. licencjodawca zobowiązuje się do dostaw odpowiednich materiałów i

przekazania całego know-how wraz z jego zmianami.

Ze względu na zakres przedmiotowy i terytorialny licencji:

⇒ wyłączne,

⇒ niewyłączne.

Licencja wyłączna oznacza, że na danym obszarze nie ma innego producenta tego samego wyrobu (objętego

licencją). Natomiast licencja niewyłączna oznacza, że dawca licencji może podpisać kolejne umowy z innymi

podmiotami, które konkurują z pierwszym licencjobiorcą.

Ze względu na stopień uprawnień licencjonobiorcy:

⇒ pełne,

⇒ niepełne.

O umowie licencyjnej niepełnej mówimy, gdy w poważnym stopniu ograniczone zostały uprawnienia biorcy.

Ze względu na czas i obszar stosowania:

⇒ ograniczone,

⇒ nieograniczone (co do obszaru lub okresu wykorzystywania).

Ostatni podział umów licencyjnych dokonywany jest ze względu na zakres dodatkowych usług licencjonodawcy:

⇒ czynne,

⇒ bierne.

W przypadku umowy czynnej licencjodawca bierze udział we wdrożeniu licencji, np. prowadzi doradztwo czy

szkolenia. Jeżeli brak jest takiej asysty umowę nazywamy bierną.

1.1.2.3 Franchising

Jedną z form handlu zagranicznego zdobywających coraz większą popularność jest franchising . Za K.

Białeckim można go zdefiniować jako odpłatne udostępnienie opatentowanej technologii lub systemu usług 11 .

Rozróżnić można trzy jego formy:

⇒ dystrybucyjną (polega na centralizacji dystrybucji towarów),

⇒ produkcyjną (podobnie jak licencja, ale brak mu zasady wyłączności i na danym obszarze tworzy się

sieć producentów),

⇒ usługową (najczęściej spotykany).

Franchising polega na udzielaniu przez jakiś podmiot gospodarczy (zwany franczyzerem ) innemu

podmiotowi, zwanemu franczyzantem , prawa do działania w określony sposób, według określonych standardów

i często używając marki franczyzera. W zamian za to franczyzant zobowiązuje się do utrzymania odpowiednich

standardów i wnoszenia dawcy opłat: wstępnych (za dopuszczenie do sieci) i bieżących.

Franczyzant prowadzi działalność samodzielnie (we własnym imieniu, na własny rachunek), na

określonym obszarze, ale na podstawie licencji, według wskazówek i pod kontrolą dawcy 12 . Z kolei franczyzer

posiada funkcje kontrolne i doradcze. On również szkoli pracowników franczyzanta, opracowuje strategie

działania oraz prowadzi kampanie reklamowe (za reklamę lokalną odpowiedzialny jest franczyzant). Udzielenie

licencji innym podmiotom nie wyklucza prowadzenia samodzielnej działalności przez franczyzera. Prowadzone

przez niego placówki wzorcowe nie powinny być dla zwykłego klienta do odróżnienia od placówek franczyzantów.

Podstawą stosunku prawnego pomiędzy stronami jest umowa, która określa prawa i obowiązki stron

(tab.1.).

10 klasyfikacji dokonano na podstawie: Rymarczyk J., op cit , s.25-26,

11 Białecki K.P., op cit , s.236 i kolejne

12 Rymarczyk J., op cit, s.26

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: