Afazja_diagnoza i terapia(1).pdf

AFAZJA

diagnoza i terapia

Strona główna > Zaburzenia mowy > Rozpoznanie i terapia

Terminem afazja (gr. fazis‐mowa) określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności

posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem znajomości języka (rozumienia

i nadawania), czemu towarzyszą mniejsze lub większe trudności w ponownym nauczeniu się

go. M. Maruszewski (1966) podaje następującą definicję afazji:

„ Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych

częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy

człowieka, który już uprzednio opanował te czynności”.

Przyczyny afazji

Przyczyny utraty mowy mogą być różne, ale do najczęstszych należą udary mózgowe, czyli przerwanie dopływu krwi do pewnych okolic mózgu,

np. z powodu pęknięcia naczynia krwionośnego i wylewu krwi, zatkania tętnicy zakrzepem oraz zniszczenie tkanki nerwowej z powodu urazu czaszki,

nowotworów i ropni. Bezpośrednio po wystąpieniu uszkodzenia mózgu i w ciągu pierwszych dni, zwykle występuje utrata świadomości, ostre bóle głowy,

nudności, niedowład lub porażenie jednej połowy ciała, utrata mowy i rozumienia.

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

l udary mózgowe,

l urazy mózgowe,

l urazy czaszki,

l nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Udar mózgu następuje wówczas, gdy dochodzi do uszkodzenia tkanki mózgu (M. Retinger‐Grzesiułowa 1984). Wyróżnia się pięć rodzajów udaru

mózgu: krwotok mózgowy, zakrzep tętniczy, zator mózgowy, ucisk tętniczy, skurcz tętnic mózgowych. Są one wynikiem selektywnego uszkodzenia

naczyń krwionośnych, a także chorób naczyniowych o różnej etiologii.

Urazy czaszki występują najczęściej w wypadkach komunikacyjnych jak również w wypadkach podczas pracy w przemyśle. Do urazu dochodzi w wyniku

silnego zderzenia się czaszki z twardym przedmiotem. Uraz mózgu można najkrócej określić jako pierwotny lub wtórny. Uszkodzenia pierwotne są

związane z samym urazem. Mają one głównie postać stłuczenia, mózgu lub zranienia krwotoku. Uszkodzenia wtórne powstają na skutek zmniejszenia

dopływu krwi (niedokrwienie) ograniczenia dopływu tlenu do tkanek (niedotlenienie), obrzęku mózgu oraz krwotoku śródczaszkowego (wylewu). Objawy

afazji, które mogą pojawiać się w formie różnorodnych zaburzeń w mówieniu czy rozumieniu wypowiedzi, są uzależnione od rodzaju guza, jego

lokalizacji oraz procesu wzrostowego.

Guzy mózgu tzw. guzy środczaszkowe mogą powstawać w samym mózgu i stanowić podstawową przyczynę jego uszkodzenia, w oponach mózgowych

lub w tkankach oddalonych od mózgu wysyłających komórki przerzutowe do substancji mózgu albo do tkanek w pobliżu mózgu. Zaliczamy do nich guzy

nowotworowe, zapalne (ropnie), naczyniowe (tętniaki) oraz guzy innego pochodzenia rozwijające się wewnątrz czaszki. Najczęstszy rodzaj guza, glejak

stanowi 40 % guzów mózgu u dorosłych, jest też najbardziej złośliwy. Guzy śródczaszkowe, zależnie od rodzaju, umiejscowienia i rozwoju mogą dawać

wiele różnorodnych objawów. Każdy przypadek może mieć inny przebieg, w zależności od tego, jakie połączenia między różnymi częściami mózgu uległy

zniszczeniu.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

Zaburzenia mogą mieć charakter trwały jako skutek nieodwracalnych zmian morfologicznych w strukturach nerwowych. Każdemu uszkodzeniu mózgu

towarzyszą również zmiany neurodynamiczne spowodowane wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym, obrzękiem czy zaburzeniom w krwioobiegu.

Uszkodzenie mózgu może wywołać zaburzenia mowy, ale również deficyty innych funkcji poznawczych:

l zaburzenia pamięci,

l zaburzenia uczuć,

l zaburzenia procesów myślowych,

l zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

l zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

towarzyszy rozmaitym postaciom afazji. Do podstawowych postaci apraksji zalicza się: apraksję wyobrażeniową (ideacyjną), występującą przy

rozległych chorobach mózgu, która objawia się niemożnością realizowania planowanego ruchu, przestawianiu czy pomijaniu jego istotnych

elementów składowych a dodawaniu zbędnych, apraksję ruchową, polegającą na niemożności wykonywania ruchów precyzyjnych (np. pisanie,

gra na instrumentach muzycznych), ruchy chorego są niezgrabne, niepewne, zwykle po stronie przeciwnej dla uszkodzenia, oraz apraksję

wyobrażeniowo‐ruchową, w której chory nie może, mimo, że wie jak to zrobić, wykonać poleconej funkcji, przy czym instrukcja wspomagająca

nie zmienia sytuacji, natomiast analogiczne czynności mogą być wykonane w sposób automatyczny.

l zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

l zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

l zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

l zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna , niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zachowany sprawny wzrok. Przyczyną aleksji jest uszkodzenie lewej półkuli mózgu, często w wyniku udaru mózgu. Aleksja wrodzona może

występować u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym (istota tego zaburzenia nie jest jeszcze dokładnie zbadana).

l zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

l zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Afazja ‐ zaburzenie mowy, powstałe w wyniku uszkodzenia ośrodka mowy w dominującej półkuli mózgu

i upośledzające proces mówienia lub rozumienia mowy. Afazja nie jest wynikiem zaburzeń samej artykulacji,

polega na ograniczeniu zdolności rozumienia komunikatów werbalnych oraz reguł ich tworzenia. Wyróżnia się

afazję całkowitą i częściową, najczęściej występują formy mieszane. Afazja oznacza całkowity brak rozwoju

mowy lub całkowitą utratę mówienia lub (i) rozumienia.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolności mówienia lub/i rozumienia bądź częściowa utrata

wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo

sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Istnieją różne klasyfikacje afazji opracowane przez specjalistów różnych dyscyplin naukowych, które zajmują się człowiekiem i jego wyższymi

funkcjami psychicznymi, a zwłaszcza mową. Psychologia i logopedia, nauki medyczne, filozofia i nauki społeczne, lingwistyka, cybernetyka i fizyka

badają różnorodne aspekty tego zjawiska opisując je na podstawie specyficznej dla danej dyscypliny metodologii. Na uwagę zasługują:

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

l zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

l zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń

tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

l zaburzenia recepcyjne, spowodowane korowymi uszkodzeniami, takie jak głuchota korowa, głuchota na szmery i dźwięki, afazja czuciowa

(sensoryczna), dzieląca się na obwodową afazję czuciową i centralną afazję czuciową;

l afazję centralną;

l afazję amnestyczną;

l afazję transkorową;

l agrafię;

l aleksję;

l echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

l afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

l afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

l afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

l afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

l afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

l afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

l afemia Broca;

l czysta głuchota słów (Wernickego);

l afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

l afazja nazywania;

l afazja całkowita;

l afazja transkorowa motoryczna;

l afazja transkorowa sensoryczna;

l zespół izolowanego pola mowy.

Klasyfikacja zaburzeń mowy wciąż jest niedoskonała. Współczesny powszechnie stosowany podział afazji opiera się na dwóch podstawowych

czynnikach: na objawach w sferze impresji i ekspresji mowy oraz na rozległości uszkodzeń w obrębie struktur mózgowych specyficznych dla czynności

mowy. Więcej na temat klasyfikacji afazji ‐ w dziale: Zaburzenia mowy > Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Powstaje na ogół wskutek uszkodzenia tylnej części trzeciego zakrętu czołowego. Głębokość afazji bywa różna ‐ od całkowitego zniesienia mowy do

niewielkiego deficytu. W stanie ciężkim występują głębokie zaburzenia fluencji, artukulacja może być zupełnie zniesiona, w późniejszym okresie

zaburzenia artykulacyjne ujawniają się we wszystkich czynnościach mowy, a więc w powtarzaniu, nazywaniu, mówieniu spontanicznym. W stanie

lżejszym stwierdzamy: parafazje głoskowe, obrastania, opuszczenia; w wypowiedziach dłuższych: agramatyzmy, tzw. styl telegraficzny, perseweracje.

Rozumienie mowy jest stosunkowo dobre. W piśmie ujawniają się podobne trudności jak w mowie.

Afazja Wernickego

Ten typ afazji wywołują uszkodzenia tylnego trzeciego oraz górnego zawoju skroniowego (okolica Wernickego), który zaopatrywany jest przez dolną

część środkowej tętnicy mózgowej. Podstawowa trudność polega na upośledzeniu rozumienia mowy słyszanej. Przy głębokich zaburzeniach mowa pełna

Ten typ afazji wywołują uszkodzenia tylnego trzeciego oraz górnego zawoju skroniowego (okolica Wernickego), który zaopatrywany jest przez dolną

część środkowej tętnicy mózgowej. Podstawowa trudność polega na upośledzeniu rozumienia mowy słyszanej. Przy głębokich zaburzeniach mowa pełna

jest parafazji werbalnych, neologizmów (żargon słuchowy), płynna, z prawidłową prozodią. Zdarzają się też osoby mówiące niezwykle dużo. Pacjenci

tacy jednak mówią niegramatycznie i często w sposób niezrozumiały, często nie zdają sobie sprawy, że w ich wypowiedziach występuje coś

niewłaściwego (nie są w stanie kontrolować własnej ekspresji werbalnej).

Afazja przewodzenia

Do wystąpienia objawów afazji przewodzeniowej prowadzi uszkodzenie dróg łączących obszar Broca z okolicą Wernickego. Dotyczy ono zazwyczaj

zawoju nadbrzeżnego lub też płata ciemieniowego dolnego. Spontaniczna mowa jest w tym przypadku na ogół płynna, choć występują parafazje

głoskowe. Bardzo głęboko zaburzona jest czynność powtarzania, a stosunkowo dobre jest rozumienie prostych wypowiedzi.

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Uszkodzenia lewego zakrętu kątowego prowadzą do wystąpienia zaburzeń mnestycznych. Dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu

(wydłużony czas reakcji, omawianie, parafazje werbalne, posługiwanie się potocznymi zwrotami). Zniesiony zostaje związek między przedmiotem

a określającym go rzeczownikiem. Afazja amnestyczna polega na utracie zdolności nazywania przedmiotów, stanów czy zjawisk, które chory potrafi

określić opisowo. Epizody rozmaitych rodzajów afazji, jak tendencja do przekręcania słów, czy zapominania nazw przedmiotów, zdarzają się także

ludziom zdrowym, lecz przemęczonym, w stanie silnego wzburzenia emocjonalnego lub osobom starym.

Afazja globalna (całkowita)

Przejawia się przy uszkodzeniach obejmujących cały rozległy obszar mózgu łącznie z okolicą Broca i Wernickego, zakrętem kątowym wchodząc głęboko

w istotę białą. Przyczynę stanowi niedotlenienie obszaru zaopatrywanego przez całą środkową tętnicę mózgową. Obraz kliniczny wskazuje na głębokie

zaburzenia językowe dotyczące wszystkich modalności.

Transkorowa afazja motoryczna

Występuje przy uszkodzeniach, które prowadzą do przerwania połączeń między okolicą Broca a dodatkowym polem ruchowym, przy czym sama okolica

Broca pozostaje nieuszkodzona. Dominuje tu upośledzenie mowy spontanicznej, a w szczególności trudności dotyczą inicjacji i organizacji wypowiedzi

dłuższej, wielozdaniowej. Występuje dość uboga fluencja słowna, tendencja do echolalii. Powtarzanie i nazywanie jest poprawne. Zachowane jest

również rozumienie mowy. W afazji ruchowej odpowiedzi formułowane są w myślach, ale bez możliwości ich artykulacji w słowach ‐ to jedna z postaci

apraksji, której często towarzyszy aleksja.

Transkorowa afazja sensoryczna

Powstaje na skutek uszkodzenia tylnej części mózgu obejmującego obszar pogranicza środkowej i tylnej tętnicy mózgu. Mowa chorego dość płynna,

z parafazjami słownymi, wypowiedzi często mało adekwatne, niezrozumiałe. Zaznaczają się bardzo głębokie zaburzenia rozumienia mowy, duże

trudności w czytaniu, agrafia. Zachowane dość dobre powtarzanie mowy.

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Lokalizacja: odizolowanie obszaru mowy od pozostałych części kory, najczęściej wskutek zespołu niedokrwiennego w dystalnych częściach tętnicy

środkowej. Pacjenci mają osłabioną fluencję słowną, występują wyraźne echolalia. Mowa spontaniczna ulega zakłóceniu, stwierdza się zaburzenia

w rozumieniu mowy, głęboką anomię, natomiast zachowane prawidłowe powtarzanie kontrastuje z głęboko zakłóconymi takimi czynnościami mowy

jak: czytanie i pisanie.

Afazja pokorowa

Wyróżnia się dwa główne typy afazji podkorowej. Pierwsza postać wiąże się z uszkodzeniami obejmującymi głównie jądra podkorowe i/lub obszary

w pobliżu wewnętrznej, zwłaszcza przedniej części, druga dotyczy lezji lewego (dominującego) wzgórza, zwłaszcza poduszki. Temat ten wymaga

dalszych badań. Zaburzenia w tych przypadkach są na ogół przemijające.

Diagnoza w afazji

Zaburzenia wyższych czynności psychicznych u osób z uszkodzeniem mózgu w znacznej mierze składają się na ich utrudnioną komunikację

z otoczeniem. Dlatego tak ważnym i trudnym problemem w terapii tych chorych staje się dokonanie dokładnej diagnozy w zakresie jakości i stopnia

dysfunkcji tych czynności.

Celem diagnozy jest:

l ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

l określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

l ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą

opracowania programu rehabilitacji;

l opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

W diagnozie należy uwzględnić: wiek, płeć, wykształcenie oraz wykonywany zawód, zainteresowania pacjenta, pochodzenie społeczne, status rodzinny

i społeczno‐ekonomiczny. Niezbędne jest także uzyskanie danych na temat funkcjonowania poznawczo‐emocjonalnego, stanu świadomości chorego

poprzez wnikliwą obserwację, przeprowadzenie badania neuropsychologicznego oraz badania mowy.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

l funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

l praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

l funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

l praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

l gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich

cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

l orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

l leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

l grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

l pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

l kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Diagnoza logopedyczna ‐ to kompleksowa ocena językowego funkcjonowania pacjenta z afazją, pomocna w planowaniu i prowadzeniu terapii. Należy

uwzględnić w niej nie tylko artykulację, ale inne związane z nią elementy mowy takie jak: słuch i umiejętności różnicowania głosek, rozumienie

znaczenia wyrazów i zwrotów, posługiwanie się formami gramatycznymi, zasób słownictwa, oddychanie, fonację (głos), tempo mowy.

Opis zaburzeń mowy powinien zawierać opis rodzaju i głębokość zaburzeń afatycznych, analizę sposobu porozumiewania się pacjenta z afazją w życiu

codziennym. Terapeuta powinien gromadzić informacje o komunikowaniu się pacjenta obserwując i analizując sposób porozumiewania się chorego

z osobami bliskimi a także z nim samym poprzez prowadzenie określonych zachowań komunikacyjnych, jak również ukierunkowanej rozmowy z chorym

(w zależności od stanu mowy pacjenta).

Afazja u dzieci

Afazja może także dotknąć dzieci , które uległy wypadkowi lub przeszły takie choroby zakaźne jak: odra, ospa, krztusiec, grypa, płonica, błonica,

nowotwór, dur, chorobę Heinego ‐Medina lub zapalenie opon mózgowych. Grypa i krztusiec ‐ poza toksycznymi uszkodzeniami mózgu ‐ mogą wywołać

w nim wylewy krwi.

Ponieważ uszkodzenie korowych struktur nerwowych u dzieci następuje w okresie

niedokończonego rozwoju psychofizycznego, objawy nie są tak zróżnicowane jak u osób

dorosłych. Zburzenia mowy zależą więc od wieku dziecka, od stadium rozwojowego jego mowy

i od stopnia przyswojenia umiejętności pisania i czytania. Dzięki większym możliwościom

kompensacji w formie nowych układów czynnościowych, afazja u dzieci cofa się szybciej niż

u dorosłych. Jednakże pewne jej ślady często utrzymują się zarówno w mowie, jak i w psychice

dziecka, gdyż rozwija się ono w niekorzystnych warunkach.

Jeśli uszkodzenie korowych struktur nastąpiło jeszcze przed początkiem mowy dziecka, mamy

do czynienia nie z afazją, lecz z alalią. Odróżnienie alalii od afazji może być trudne i wymaga

przeprowadzenia dokładnej anamnezy oraz badania neurologicznego, dłuższej obserwacji

logopedycznej dziecka.

Alalia, zwana też niemotą, słuchoniemotą (audimutitas) tym się różni od afazji, że następuje jeszcze przed rozwojem mowy. Charakteryzuje ją

zwykle dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch fizjologiczny. Ale dziecko nie mówi w ogóle, posługuje

się gestami, okrzykami i onomatopejami lub kilkoma wyrazami z własnego słownika, zrozumiałymi tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko nie jest

w stanie także powtarzać. Taka niemota może trwać do 7 (alalia prosta), a nawet 14 roku życia (alalia złożona). Starsze dziecko przyswaja sobie coraz

więcej wyrazów i wymowa może stawać się coraz bardziej poprawna. Alalia, tak jak inne wady i zaburzenia mowy częściej występuje u chłopców niż

u dziewczynek. Dzieci alaliczne są niekiedy trudne w obcowaniu, bywają zahamowane ruchowo lub nadpobudliwe. Bywają wśród nich dzieci złośliwe

i agresywne w stosunku do młodszych i słabszych, inne unikają kontaktów z otoczeniem.

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Chory z afazją jest osobą, u której stwierdza się stałe lub długotrwałe obniżenie sprawności organizmu utrudniające normalne funkcjonowanie

w dotychczasowym środowisku. W wyniku choroby powstaje nowa obiektywna sytuacja, trudna zarówno dla samego chorego, jak i dla otoczenia. Afatyk

nie może najczęściej wykonywać dotychczasowych czynności zawodowych i społecznych. W konsekwencji pogarsza się sytuacja materialna jego rodziny,

ponieważ możliwości zarobkowe chorego z niedowładem i zaburzeniami mowy są ograniczone.

U chorych z afazją następują również zmiany w procesach emocjonalnych: stany

depresyjne w połączeniu z myślami samobójczymi, oraz znaczna labilność uczuć

(przechodzenie od stanu nadmiernego ożywienia w płaczliwość), przeżywanie silnych

lęków odnośnie swojego zdrowia, własnych możliwości, często pojawia się poczucie

zagrożenia. Bardzo ważną rolę w takim momencie powinno spełniać otoczenie

a zwłaszcza rodzina. Często osoby te przybierają postawę negatywną lub lekceważą

jego trudności w porozumiewaniu się sądząc, że znacznie ważniejsze jest, aby chory

odzyskał sprawność ruchową i przestał być ciężarem dla rodziny. Z tego względu nie

dostrzegają potrzeby terapii mowy i niechętnie podejmują współpracę z terapeutą

i samym pacjentem. Pojawia się obojętność wobec efektów pozytywnych terapii, brak

wiary w skuteczność reedukacji, okazywanie choremu zniecierpliwienia, podkreślanie

stanu zmęczenia opieki nad chorym. Sytuacje takie powodują, że pacjent nie znajduje

motywacji do ćwiczeń, w celu uzyskania poprawy. Należy pamiętać o stanie

psychicznym chorego, u którego, z powodu długotrwałej niemożności utrzymywania

kontaktów z otoczeniem może pojawić się zniechęcenie, a nawet depresja. Afatycy są

świadomi swojej ułomności, są wrażliwi na reakcje otoczenia. Potrzeba dużo taktu

i cierpliwości, zarówno ze strony logopedy, jak i najbliższego otoczenia. Aby uniknąć znużenia czy przetrenowania, znacznie lepiej jest zrobić przerwę

w terapii, niż spiesząc się zniechęcić chorego i spowodować wycofanie się z komunikacji.

Terapeuta wobec pacjenta z afazją powinien wykazać całkowitą akceptację i zrozumienie problemów pacjenta, kierować się cierpliwością i chęcią

pomocy. Powinien posiadać odpowiednie kompetencje, oznaczające wysoki poziom wiedzy na temat syndromu afazji oraz technik diagnozy i terapii

Bardzo ważna jest jego umiejętność nawiązania współpracy z otoczeniem pacjenta, zwłaszcza rodziny, którą warto włączyć do realizacji programu

terapeutycznego. Terapeuta na bieżąco powinien komunikować pacjenta o tym, że zarówno on jak i jego trudności są ważne dla terapeuty i rodziny.

Zasady terapii:

l zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

l zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla

l zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

l zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla

pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

l dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Opracowanie programu terapii wymaga uwzględnienia takich czynników jak: czynności psychiczne relatywnie zachowane, funkcje zaburzone, głębokość

zaburzeń, ich cechy charakterystyczne oraz wielkość obszaru uszkodzenia tkanki nerwowej. Duże znaczenie ma stan ogólny chorego, wydolność

organizmu, podatność na zmęczenie oraz zdolność uczenia się. Planując terapię należy uwzględnić wiek, wykształcenie, zainteresowania pacjenta.

Niezwykle ważne jest stanowisko chorego wobec własnych trudności. W przypadku postawy negatywnej terapię należy poprzedzić działaniem

o charakterze psychoterapeutycznym.

Postępowanie logopedyczne powinno być dostosowane do charakteru zaburzeń mowy i ich stopnia. Metody bezpośrednie polegają na ćwiczeniu

zaburzonej funkcji, w celu wykorzystania rezerw tkwiących w uszkodzonej okolicy, jeśli nie została ona uszkodzona całkowicie. Gdy te metody nie dają

rezultatu, stosuje się metody pośrednie , polegające na włączaniu dodatkowych funkcji zastępczych, np. przy zaburzeniu czucia ułożenia narządów

mowy można wykorzystywać wzrok pokazując choremu schematy pozycji narządów mowy, właściwych dla poszczególnych głosek.

Nie można postępować według stałego programu terapeutycznego, gdyż istnieje wielka różnorodność objawów, a nawet w zakresie tej samej formy

afazji, trzeba dostosowywać program zajęć do rodzaju zaburzeń mowy, do możliwości fizycznych i umysłowych chorego, jego wieku, wykształcenia

i zainteresowań. Osoby młode uczą się mowy dużo szybciej niż starsze. Najlepsze wyniki osiąga się u osób wykształconych, rozumiejących potrzebę

reedukacji i uświadamiających sobie trudności występujące w ich mowie.

Konieczna jest orientacja w środowisku chorego, a zwłaszcza określenie postaw członków odziny i możliwości współpracy z rodziną w okresie

reedukacji. W planowaniu terapii należy uwzględnić również odpowiednie materiały do zajęć (nie powinny być nazbyt infantylne). Różny też może być

dobór strategii reedukacji: terapia krótkoterminowa lub długoterminowa, strategia minimalna, realistyczna lub maksymalistyczna.

Wczesna terapia pacjentów z afazją

Wczesna rehabilitacja to wszelkie działania niefarmakologiczne, podejmowane w ciągu pierwszych kilku tygodni

od wystąpienia objawów przez fizjoterapeutów, logopedów czy psychologów jak i przez odpowiednio

przygotowany personel oddziału, w którym chory przebywa w czasie zachorowania, zmierzające do jak

najszybszego i najpełniejszego usprawnienia chorego z afazją. Ma ona na celu uzyskanie maksymalnej

sprawności ruchowej i samodzielności w czynnościach życia codziennego, zapobieganie powikłaniom

wynikającym z unieruchomienia chorego, zmniejszenie ryzyka pojawienia się patologicznych wzorców

ruchowych, wcześniejszy powrót funkcji psychomotorycznych, poprawę samopoczucia pacjenta. W początkowym

okresie po uszkodzeniu mózgu istotne jest stosowanie metody pobudzania oraz metody tzw. uprzedzania, które

przyspieszają powrót wszystkich czynności mowy. Umiejętne pobudzanie chorego do prób porozumiewania się

i właściwe organizowanie jego aktywności zapobiega zmianom psychogennym.

U niektórych afatyków zaburzenia mowy cofają się do pewnego stopnia samoistnie (w okresie 1‐3 miesięcy),

bez terapii logopedycznej. Zdarza się to w sytuacjach, kiedy poza trwałym uszkodzeniem pewnych okolic mózgu

‐ były uszkodzenia przejściowe spowodowane, np. obrzękiem, zaburzeniami w krążeniu krwi, albo obniżeniem

pobudliwości komórek nerwowych i przewodzenia synaptycznego. Terapię mowy można rozpocząć dopiero wtedy,

gdy ustąpią ostre objawy choroby, która wywołała afazję. Początkowo zajęcia powinny być krótkie

(kilkuminutowe). Czas reedukacji można stopniowo wydłużać, ale ‐ w zależności od samopoczucia chorego ‐

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy

w tygodniu, a nawet codziennie.

Przy cięższych postaciach afazji pomoc logopedy jest niezbędna i reedukacja trwa do 2‐3 lat i dłużej, a mowa może nie osiągnąć poprzedniej

doskonałości; może być powolna, o uproszczonym stylu, mogą też pozostać pewne trudności w rozumieniu.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków można podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,

mimiką, rysunkiem).

W przypadku, gdy mowa jest nieobecna lub wymaga ogromnego wysiłku od pacjenta, powinna

być rozwijana komunikacja niewerbalna, która oferuje efektywną formę porozumiewania się,

a co ważniejsze redukuje frustrację i odbudowuje pewność siebie. Pacjenci powinni być

zachęcani do stawania się wszechstronnymi rozmówcami, używającymi różnych możliwie

efektywnych dróg komunikacji, pozwalających na przekazywanie myśli, uczuć, potrzeb

i emocji.

Terapeuta musi mieć świadomość, że postępując schematycznie może zahamować

eksperymentalne (twórcze) podejście pacjenta lub całkowite wycofanie się z komunikacji

i niechęć do terapii. Zadaniem najważniejszym jest więc umożliwienie pacjentowi

wypróbowania różnych sposobów porozumiewania się. To pacjent zdecyduje o strategii

oraz najskuteczniejszych dla siebie sposobach komunikowania się. Terapeuta powinien wspierać i nagradzać nawet najmniejszy wysiłek pacjenta, zaś

jego najbliższe środowisko (rodzina, znajomi) zachęcać do współpracy.

Terapia rysunkiem

Afatycy często mają trudności w porozumiewaniu się słownym, mimo prowadzonej terapii mowy, natomiast mogą narysować przedmioty, których

nazwy nie są w stanie podać. Często w trakcie rysowania podają nazwę desygnatu adekwatną do rysunku. Wskazuje to na fakt, iż rysowanie może

stymulować słowne porozumiewanie się. Tworzenie konkretnego dzieła tj. rysunku stanowi łatwiejszy sposób komunikacji z innymi niż werbalne

porozumienie. Sam rysunek może być trwałym i pomocnym zapisem, do którego można wracać w czasie procesu terapeutycznego. Podczas ćwiczeń

rysunkowych koncentrujemy się na motorycznych umiejętnościach związanych z rysowaniem, z możliwością przerysowywania kształtów, kontrolą

ołówka, a następnie na dodawaniu szczegółów i rozwijaniu tematu rysunku. Własna inicjatywa pacjenta jest ważniejsza niż dokładność dodatkowych

szczegółów. Na przykład, terapeuta prezentuje kolejno rysunki, w których brakuje szczegółów, a pacjent je uzupełnia, by rysunek stał się lepiej

rozpoznawalny (telewizor, kot, drzwi, głowa, dom, wazon, itd.). Zawsze w sytuacji gdy pacjent ma trudności w odnajdywaniu właściwego słowa, można

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: