Literatura węgierska.pdf

Literatura węgierska

Literatura węgierska jest w ścisłym znaczeniu literaturą n apisaną w języku węgierskim, w znaczeniu szerszym,

można do niej zaliczyć wszelką literaturę napisaną na terenie Węgier, lub przez węgierskich autorów.

Początki

Sprzed chrześcijańskiego okresu zachowały się tylko nieliczne teksty napisane w rowasz u. Od momentu

wprowadzenia chrześcijaństwa przez Stefana I pisano przeważnie przy pomocy alfabetu łacińskiego. Z czasu przed

XI. w. nie zachowały się praktycznie żadne godne wzmianki teksty, udało się dotychczas odnaleźć jedynie

fragmenty sag. Sytuacja literatury węgierskiej rożni się pod tym względem np. od literatur fińskiej i estońskiej ; w

pierwszej udało się zrekonstruować epos narodowy Kalevala, w drugiej - epos Kalevipoeg.

Po XI w., za sprawą benedyktynów, poczęły powstawać pierwsze - przede wszystkim łacińskie - teksty, ale także np.

pochodząca z ok. 1200 r. węgierskojęzyczna "Mowa pogrzebowa i błaganie" ( węg. Halotti beszéd és könyörgés ).

W wiekach XIII i XIV d ominuje łacińska literatura kronikarska z XIII-wiecznym " Gesta Hungarorum " na czele.

Sam jej autor nazwał się " Anonymus ", a zdania na temat jego tożsamości są do dziś podzielone. Oprócz "Gesta

Hungarorum" łacińskie kroniki pisane były przez wielu innych autorów tego czasu; w jednej z nich narodził się, być

może za sprawą legendy " Hunor i Magor" , mit, podług którego Węgrzy spokrewnieni są z Hunami i ich

spadkobiercami.

Od XV w. kroniki poczęły ustępować miejsca religijnym hymnom pochwalnym. Pierwszym w całości zachowanym

tekstem tego typu jest " Starowęgierski lament Maryi " ( węg. Ómagyar Mária-siralom ), odkryta dopiero w 1922 r. w

Bibliotece Uniwersytetu Belgijskiego, a napisana już ok. 1300 r.

Pierwsze większe, nie zachowane niestety w całości, tłumaczenie Biblii pochodzi z trzeciej dekady XV w. i jest

dziełem mnichów Tamása i Bálinta. Jego rozpowszechnienie było niewielkie, była to bowiem Biblia husycka, mimo

to jednak stanowiła ona ważny krok na drodze do tworzenia się interdialektu węgierskiego i rozwoju węgierskiego

języka literackiego.

Odrodzenie

Wraz z renesans owym królem Maciejem Korwinem (1458-1490) rozpoczął się na Węgrzech wzmożony rozwój

kulturalny. Dla Bibliotheca Corviniana p owstały liczne prześwietne tomy z węgierskimi fragmentami.

Znaczącym, piszącym po łacinie węgierskim autorem był Janus Pannonius ( 1434-1472), z tego okresu pochodzi

jednakże też literatura węgierskojęzyczna pisana przez Bálinta Balassiego (1554-1594).

Literatura baroku

W tym czasie udało się Jezuitom n awrócić na katolicyzm wielu, wcześniej protestanckich, arystokratów. Jednym z

głównych przedstawicieli kontrreformacji b ył Péter Pázmány (1570-1637), a jego główne dzieło "Przewodnik do

Boskiej prawdy" (1613) było ważnym ogniwem w rozwoju węgierskiego języka filozoficznego. 1626 György Káldi

(1572-1634) przetłumaczył Biblie na podstawie łacińskiej Wulgata.

Węgierska literatura baroku poza tym nie była, jak wiele innych, literaturą dworską, lecz przede wszystkim

antyturecką. Miklós Zrínyi (1620-1664) pisał lirykę, polityczne i militarne rozprawy, a jego głównym dziełem jest

Szigeti veszedelem (1645/46) "Opresja Szigetu", pierwszy epos po węgiersku. Jego tematem jest szturm Turków na

zamek Sziget (ok. 100 lat wcześniej), heroiczną walkę i masakra jego obrońców.

Pierwszą węgierską encyklopedię w 1655 r. napisał János Apáczai Csere (1625-1659), były ona podstawą

węgierskiego języka nauki.

Literatura węgierska

Oświecenie i Romantyzm

Wielu ówczesnych węgierskich pisarzy należało do osobistej gwardii Marii Teresy , byli oni przeważnie młodymi

arystokratami, zafascynowanymi wiedeńskim życiem kulturalnym. Przedstawicielami literatury tego czasu byli

m.in.: Sándor Baróczi ( 1735-1809), Ábrahám Barcsay (1742-1806) i György Bessenyei (ca. 1747-1811).

Od 1794 ukazywało się w Peszcie czasopismo "Uránia", które publikowało wyłącznie węgierską literaturę i żadnych

tłumaczeń zagranicznych. Wraz z ukazaniem się tego czasopisma, Peszt stał się centrum węgierskiej literatury.

Odpowiedzią monarchii była rozbudowa sieci cenzorów. Pisarze tego okresu to m.in.: Gedeon Ráday ( 1713-1792) i

Mihály Csokonai Vitéz ( 1773-1805), który był wielkim lirykiem, sięgającym po rzadkie, lub wręcz nie stosowane

we wcześniejszej węgierskiej literaturze formy wyrazu. Csokonai napisał pierwszy węgierski ironiczny epos

Dorottya (Dorota), 1795, w którym krytykował sposób życia arystokratów. Przetłumaczył również libretto

Czarodziejskiego fletu. Kolejny twórca Mihály Fazekas ( 1766-1828) uzyskał rozgłos napisanym heksametrem

utworem Ludas Matyi 1804, który przetłumaczono na wiele języków. Baśń ta jest jedną z bardziej znanych w

węgierskiej literaturze i opowiada historię złego wielmoża i dobrego pastuszka.

Epoka reform

Pod tym pojęciem kryje się okres 1825-1848, był on złotym okresem węgierskiej literatury, z takimi twórcami jak:

Mihály Vörösmarty ( 1800-1855), János Arany (1817-1882) i Sándor Petőfi (1823-1859) na czele.

Vörösmarty jest znany jako bojownik o wolność i liryk. Jest on autorem m.in. Szózat , (1838) – "węgierskiej

Marsylianki ", którą śpiewano podczas rewolucji marcowej. Węgierski hymn narodowy Himnusz n apisał Ferenc

Kölcsey w roku 1823.

Mór Jókai ( 1825-1904) brał udział w rewolucji marcowej 1848/49 i był też po niej aktywny politycznie. Jego dzieła

stanowią ponad 100 tomów, w których skład wchodziły romantyczne nowele, opowiadania i powieści, np. Egy

magyar nábob , 1854 (Węgierski nabob).

XX wiek

Margit Kaffka ( 1880-1918) pisała o losach kobiet. Baudelaire fascynował Endre Ady ego (1877-1919), który bywał

często w Paryżu. Oprócz Adyego, również należy wymienić Atillę Józsefa ( 1905-1937) Mihálya Babitsa

(1883-1941), Dezső Kosztolányi ego (1885-1936), Árpáda Tótha i Zsigmonda Móricza (1879-1942)jako znaczących

twórców początku XX. w.

Ferenc Molnár ( 1878-1952) był dramaturgiem, (" Liliom" (1909)) i w 1937 r. musiał wyemigrować do USA.

Również Sándor Márai ( 1900-1989) i Albert Wass ( 1908-1998) spędzili dużą część życia za granicą.

Imre Kertész ( ur. 1929), przeżył Auschwitz-Birkenau, co opisał w Sorstalanság , 1975 (Los utracony). W 2002 r.

otrzymał on literacką nagrodę Nobla.

Innymi godnymi wspomnienia autorami są: Ferenc Juhász , György Konrad , László Nagy, Sándor Weöres i János

Pilinszky.

Za najbardziej znanego powojennego autora uważa się Pétera Esterházyego ( ur. 1950), autora m.in. "Harmonia

Caelestis".

W dwudziestym wieku zaistniał również nurt literatury katolickiej, opozycyjnej względem oficjalnej doktryny

komunistycznej. Jednym z najwybitniejszych pisarzy tego nurtu był Miklósz Mészöly.

Literatura węgierska

Bibliografia

László Rónay: „ Abriß der ungarischen Literaturgeschichte “ . Corvina 1997. ISBN 963-13-3911-4

Linki zewnętrzne

• http:/ / www. literatur. hu – Junge ungarische Literatur ( młoda literatura węgierska )(niem)

• http:/ / www. irodalmiakademia. hu – Archiwum węgierskiej literatury, (węg.)

Źródła i autorzy artykułu

Literatura węgierska Źródło : http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=23536218 Autorzy : Antecorda, Awersowy, Byczek1, Doktur Potfur, Filemon, Gregok, Gustaw Jokiel, Kbsc, Kirq,

Koobak, Ludmiła Pilecka, Maglocunus, New European, Pa3Widzi, Semper malus, Turkusowy smok, Xx236, Ziel, 5 anonimowych edycji

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported

http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: