Wincenty Witos - Tom 2. Moje wspomnienia.pdf - WITOS WINCENTY - ZULUS555

WINCENTY WITOS

Moje

wspomnienia

Część II

Do druku przygotowali

i przypisami opatrzyli:

EUGENIUSZ KARCZEWSKI

JÓZEF RYSZARD SZAFLIK

Warszawa 1990

LUDOWA SPÓŁDZIELNIA WYDAWNICZA

Redaktorzy tomu

ZOFIA KRASNA-WIECZOREK

MARIA DOROTA PASIAK

Opracowanie graficzne

i redakcja techniczna

WŁADYSŁAW KOPEĆ

ISBN 83-205-3497-6

ISBN 83-205-3637-5

VII

PIERWSZE DNI NIEPODLEGŁOŚCI

Narady i postanowienia

W parlamencie nastąpiło niesłychane wprost zamieszanie. Nie inaczej także było i u

nas. Nareszcie po wspólnej naradzie postanowiliśmy natychmiast wyjechać z Wiednia,

ażeby się zająć organizacją początków życia państwowego w Galicji. W czasie tej narady

widziałem u niektórych posłów jakiś' żal i niepokój, a nawet łzy. Nie umiałem sobie

wytłumaczyć, czy to pochodziło z radości, czy ze smutku.

W Galicji panował może jeszcze stosunkowo największy spokój. Tłumaczyło się to

tym, że katastrofa armii austriackiej nastąpiła daleko od naszego kraju i że wojsko,

którego w Galicji było bardzo wiele, trzymało zrywające się społeczeństwo w ryzach, a

wszystkie żywioły ruchliwsze znajdowały się jeszcze w służbie wojskowej. Administra-

cja galicyjska jak dawniej odbierała rozkazy z Wiednia i spełniała je sumiennie. Z

początkiem października nie czuć nawet było zupełnie tych wstrząśnieri, po których

miały nastąpić prawie nieznane w historii przewroty. Dla powzięcia decyzji, co robić

należy wobec ostatnich wypadków, zwołałem posiedzenie Klubu Poselskiego i Zarządu

Głównego [Polskiego] Stronnictwa [Ludowego] do Krakowa. Wynikiem długich,

często gorących, narad było postanowienie, że należy wystąpić zbrojnie w razie

potrzeby, a władzę w kraju - w porozumieniu z innymi stronnictwami - przejąć w swoje

ręce, aż do czasu formalnego rozstrzygnięcia państwowej przynależności Galicji.

Zorganizowanie sił wojskowych z ramienia Stronnictwa powierzono jednemu z

wybitnych oficerów, który też przedstawił plan przez siebie przygotowany.

Bojko

Na tym posiedzeniu zdarzył się równie znamienny, jak nieprzewidziany i przykry

incydent. Przeciw uchwale powziętej przez Zarząd Główny Stronnictwa i Klub

Poselski, polecającej naszym członkom wziąć czynny udział przy rozbrajaniu austria-

ckich żołnierzy i tworzeniu polskiej siły zbrojnej, jak również organizowaniu władz,

głosował ówczesny prezes Stronnictwa poseł Bojko, a gdy mimo to uchwała przeszła

prawie jednomyślnie, zerwał się gwałtownie z miejsca, zaprotestował słowami:,,Gdzie

bunt, tam mnie nie ma" i wyszedł wzburzony za drzwi, ażeby już na posiedzenie, dalej

trwające, nie powrócić. Osłupieliśmy wszyscy, gdyż Bojki nie mógł nikt zrozumieć, tym

więcej, że już było wiadome wszystkim, a także i jemu, że Rada Regencyjna w

Warszawie w osobach ks. arcybiskupa Rakowskiego, ks. Zdzisława Lubomirskiego i

Józefa Ostrowskiego w dniu 7 października proklamowała utworzenie niepodległego

państwa polskiego, obejmującego wszystkie ziemie polskie z dostępem do morza, jako

też z terytorialną nienaruszalnos'cią, ,,co przez traktaty międzynarodowe zagwaranto-

wane będzie".

Równocześnie postanowiła ona powołać rząd złożony z przedstawicieli najszer-

szych warstw narodu i kierunków politycznych 1 . Spodziewać się należy, że Bojko

wiedział doskonale, iż Galicja była jedną z tych ziem.

Dalsze narady

Niebawem odbyło się posiedzenie przedstawicieli wszystkich stronnictw parla-

mentarnych polskich. Na tym posiedzeniu upoważniono mnie, jako przewodniczącego

najliczniejszego klubu parlamentarnego, do zwołania wszystkich posłów polskich z

Galicji celem powzięcia postanowień wobec wypadków, jakie zaszły i jakich w

najbliższym czasie należało się spodziewać. Posiedzenie zwołane zostało na dzień 28

października 1918 r. w Krakowie do sali magistratu, w której jeszcze żyły echa obrad i

rozbicia Koła Sejmowego w r. 1917.

Posłowie stawili się prawie wszyscy. Obrady były gorące, niekiedy nawet burzliwe.

Powód stanowiła różnica poglądów na utworzony przez Radę Regencyjną w Warszawie

rząd Swieżyńskiego . Socjaliści twierdzili, że był to rząd jednostronny, złożony z samych

zwolenników Narodowej Demokracji. Nie było również jednomyślności co do oznacze-

nia siedziby utworzyć się mającego ciała o charakterze tymczasowego rządu dla Galicji.

Po długich sporach, już bardzo późną nocą, uchwalono rezolucję stwierdzającą, że

ziemie polskie znajdujące się dotąd w obrębie monarchii austro-węgierskiej należą do

państwa polskiego. Postanowiono dla tych ziem utworzyć Komisję Likwidacyjną,

złożoną z 22 posłów, wybranych według klucza partyjnego, tudzież jednego przedsta-

wiciela Śląska Cieszyńskiego.

Polska Komisja Likwidacyjna

Ta Polska Komisja Likwidacyjna miała objąć cały zarząd administracji państwowej

w zaborze austriackim. Wobec wyłaniających się jeszcze trudności upoważniono

prezydium, składające się z posłów: Wincentego Witosa, Aleksandra Skarbka, dr.

Tadeusza Tertila i ks. Józefa Londzina 3 do wykonywania najpilniejszych czynności.

Spory w łonie samych stronnictw polskich, niezdecydowanie socjalistów, zbytnie

oglądanie się narodowych demokratów i konserwatystów na rząd w Warszawie,

ogromnie opóźniały decyzję i utrudniały pracę.

Tymczasem zaraz po manifeście cesarza Karola wydanym 16 października, a

zapowiadającym przebudowę Austrii na państwo związkowe, zebrali się ukraińscy

politycy dnia 18 października we Lwowie i utworzyli Ukraińską Radę Narodową 4 pod

przewodnictwem adw. Petruszewicza 5 , jako władzę naczelną. Miała ona przy tym

stanowić konstytuantę dla Ukraińców zamieszkałych w granicach dawnego państwa

austro-węgierskiego. Następnego dnia zjazd Ukraińców powziął uchwałę, domagającą

się utworzenia państwa ukraińskiego ze wschodniej Galicji, Łemkowszczyzny, Buko-

winy i północnych Węgier. Wezwał także Polaków i Żydów do obesłania tej rady swoimi

delegatami, uznając przy tej sposobności Żydów za osobny naród.

Śląsk Cieszyński wcześniej od nas, bo jeszcze dnia 19 października się zorganizo-

wał. Została tam utworzona Rada Narodowa 6 , na czele której stanęli: ks. Józef Londzin,

dr Jan Michejda 7 , Tadeusz Reger 8 i Paweł Bobek 9 .

Te wypadki, a w pierwszym rzędzie niebezpieczeństwo ukraińskie przyczyniło się

do zgodnego natychmiastowego działania. Przejęto formalnie władzę cywilną i

wojskową, wezwano ludność do zachowania porządku i spokoju, wojsko do poddania się

rozkazom brygadiera Roji, który został zamianowany komendantem polskiej siły

zbrojnej. Przejęcie władzy w całym kraju odbyło się spokojnie i bezkrwawo. Niebez-

pieczeństwo stanowił Kraków, mający silną załogę wojskową składającą się w znacznej

większości z żołnierzy niepolskiej narodowości. Zaczęto działać według przygotowa-

nego planu.

Poseł Skarbek zaprosił przedstawicieli władz austriackich wojskowych do ratusza,

celem zażądania od nich dobrowolnej kapitulacji. Poseł Tetmajer poszedł zawiadomić

bryg. Roję i uprzedzić na wszelki wypadek. W czasie gdy w magistracie załatwiano

gorączkowo różne sprawy, wszedł do pokoju gen. austriacki Benigni z szefem sztabu

pułkownikiem Grimmem, podpułkownikiem Morawskim 10 i kilku oficerami towarzy-

szącymi komendantowi twierdzy krakowskiej, Benigniemu. Równocześnie przybyło też

kilku członków Polskiej Komisji Likwidacyjnej i oficerów Polaków.

Rozpoczęły się pertraktacje. Poseł Skarbek zażądał bezzwłocznego poddania się

władzom polskim i oddania wszystkich obiektów wojskowych w ich ręce. Gen. Benigni

był mocno przygnębiony i zachowywał się niemal biernie. Inni oficerowie dość ostro i

głośno protestowali. Między innymi podpułkownik Morawski wyciągnąwszy rewolwer

oświadczył, że chociaż jest Polakiem, jednak jako oficer broni nie może składać, nie

będąc zwolnionym z przysięgi wojskowej. Każdego, kto by mu ją chciał odebrać, położy

trupem, a potem siebie zastrzeli. Trochę się zreflektował, gdy podszedł do niego poseł

Lasocki, dając mu do przeczytania pismo ministra wojny skierowane do prezesa

Tertila.

W międzyczasie na korytarzu zebrała się spora ilość oficerów Polaków, oczeku-

jących na wynik rozmowy. Byli oni silnie wzburzeni i podnieceni, chcąc siłą rozbić

opornych austriackich oficerów. Na prośbę p. Lasockiego tego zaniechali. Jednak

widok, a może i liczba podziałały na austriackich sztabowców, gdyż zaraz zaczęli

omawiać warunki kapitulacji, które spisywał poseł Grzędzielski 11 . Za parę chwil zjawił

się p. Roja w mundurze legionowym i przedstawił się oficerom austriackim jako

dowódca polskiej siły zbrojnej. Poseł Skarbek powiedział im, że muszą pozostać na

ratuszu tak długo, dopóki p, Roja nie odbierze w posiadanie władz polskich wszystkich

obiektów wojskowych i nie przeprowadzi rozbrojenia, gdzie ono będzie potrzebne.

Silny garnizon, złożony przeważnie z Niemców, Węgrów i Rusinów, rozbrojono prawie

bez żadnego oporu. Żołnierze Czesi zajęli od razu stanowisko dla nas bardzo

przychylne.

W Krakowie bardzo szybko pozbywano się wszystkiego, co trąciło niemczyzną i

przypominało austriackie panowanie. Przybywszy dopiero po południu tego dnia do

Krakowa, skutkiem późnego doręczenia mi telegramu, razem z posłami: Daszyńskim,

Skarbkiem i Tertilem objęliśmy imieniem PKL władzę, wydając odezwę do wojska, by

się poddało rozkazom bryg. Roji, a do ludności wezwanie do zachowania spokoju,

godnego tej wielkiej chwili, jaką przeżywamy.

Wincenty Witos - Tom 2. Moje wspomnienia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: