Przejściowe formy organizacji Władzy państwowej:
Podstawy demokratycznego ustroju odradzającej się Polski kształtowały się od jesieni 1918. Nastąpiło wówczas ustanowienie przejściowych i tymczasowych władz niezależnych od mocarstw zaborczych na znacznej części terytorium:
*28 października 1918 - w Krakowie utworzono
Polska Komisje Likwidacyjna (PKL) - w istocie władza
dzielnicowa o uprawnieniach ustawodawczych i wykonawczych
(początkowo do Sanu)
Na czele Wincenty Witos i Ignacy Daszyński.
Główne zadanie PKL - doprowadzenie do rozwiązania
stosunku prawnopaństwowego Galicji z Austro-Wegrami.
*Na Śląsku Cieszyńskim władzę przejęła Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego.
*W Galicji Wschodniej:
1 listopada 1918 – Ukraińska Rada Narodowa we Lwowie proklamowała Zachodnioukraińską Republikę Ludową -> początek drugiego zbrojnego konfliktu z Polską.
- 25 listopada 1918 – polskie stronnictwa polityczne zaakceptowały utworzoną w Galicji Wschodniej Tymczasową Komisję Rządzącą we Lwowie.
- Wojna polsko-ukraińska trwała do lata 1919
Odrodzenie Państwa Polskiego (1918) Królestwo Polskie
*Obok władz okupacyjnych funkcjonowały organy powołane przed Radę Regencyjną.Straciła ona możliwość spełniania roli władzy centralnej odrodzonego państwa.
*6-7 listopada 1918 w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim (PPS) na czele.
-Daszyński ogłosił iż obejmuje władzę do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego
-7listopada 1918- urząd lubelski wydał odezwę:
Do Ludu Polskiego! Robotnicy, włościanie i żołnierze polscy!
Zapowiadającą:
- realizację reform ustrojowych, społecznych i gospodarczych.
- utworzenie demokratycznej republiki parlamentarnej.
*10 listopada 1918 – Warszawa – powrócił z internowania Józef Piłsudski:
-najważniejsze – powołanie do życia centralnych władz w Polsce.
- ułatwione rezygnacją Rady Regencyjnej ze sprawowaniem władzy.
*14 listopada 1918:
- rozwiązał się rząd lubelski.
-Józef Piłsudski – Naczelny Dowódca Wojsk Polskich wydał dekret do narodu.
-misję utworzenia rządu otrzymał Ignacy Daszyński- ustalić przejściowe zasady organizacji władz państwowych do czasu zebrania się Sejmu Ustawodawczego.
*18listopada 1918 – nowy Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej Jędrzeja Moraczewskiego (PPS)
* 22 listopada 1918 – dekret Piłsudskiego
O najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej:
„Obejmuję, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, Najwyższą Władzę Republiki Plskiej i będę ją sprawował aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego”
*28 listopada 1918 – dekrety Naczelnika Państwa:
- O ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego – na podstawie
Pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego
-ustalający termin wyborów do Sejmu Ustawodawczego na dzień 26 stycznia 1919
*Luty 1919 – zebrał się Sejm Ustawodawczy
Zasady wyborów pięcioprzymiotnikowych:
*zasada tajności głosowania
*zasada bezpośredniości
*zasada równości
*zasada powszechności
*zasada proporcjonalności
3 grudnia 1918 – w zaborze pruskim – wyłoniona została przez Polski Sejm Dzielnicowy:
Naczelna Rada Ludowa z siedzibą w Poznaniu.
-27 grudnia 1918 – wybuchło Powstanie Wielkopolskie
- Organem NRL na wyzwolonym obszarze Wielkopolski – Komisariat Naczelny Rady Ludowej.
Normalizacja między władzami lokalnymi a centralnymi organami państwa:
*PKL przekształcona w Komisję Rządzącą dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego i Orawy uznała władze w Warszawie
*Marzec 1919 – w jej miejsce utworzono urząd Generalnego Delegata Rządu
*Wielkopolska uznała rząd centralny – po podpisaniu traktatu wersalskiego
* Sejm Ustawodawczy zagwarantował Wielkopolsce odrębność zarządu przez utworzenie (istniejącego do 1922r.) Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej
Sprawy granic Polski
*16 listopada 1918 - Pilsudski wystosował do rządów
państw walczących i neutralnych podczas I wojny światowej dokument notyfikujący powstanie odrodzonej Polski:
- w listopadzie 1918 r - uznały Polskę
Austria, Niemcy i Rosja Radziecka:
- inne państwa uznały Polskę przez nawiązanie
stosunków dyplomatycznych.
Komitet Narodowy Polski
*Poprawnie ułożono stosunki między Tymczasowym Naczelnikiem Państwa a Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu.
*Styczeń 1919 – po utworzeniu rządu Ignacego Paderewskiego – KNP przekształcił się w oficjalną delegację Polski na konferencję pokojową w Wersalu
Czynniki kształtujące przebieg granic państwowych Polski:
*Zróżnicowane stanowisko wielkich mocarstw – członków Rady Najwyższej, organu kierującego konferencją wersalską:
-formalne decyzje o przebiegu granic zgodne z zasadą samostanowienia narodów.
-zachodnia i północna granica Polski została ustalona w traktacie pokojowym
-przebieg granicy wschodniej i południowej – głownie skutkiem działania władz Pol
Sprawę przebiegu granic komplikowało dążenie do realizacji dwóch przeciwstawnych koncepcji:
-federacyjnej ( Józef Piłsudski) – wspólnota wschodnioeuropejska, obejmująca niezależną: Litwę, Ukrainę i Białoruś, powiązane z Polską jako hegemonem.
-inkorporacyjnej (Roman Dmowski) – przewidywała bezpośrednie wcielenie do Polski części ziem wschodnich z Wilnem i Lwowem.
Praktyczny zasięg polskiego władztwa państwowego:
- na wschodzie uzależniony był od rezultatów działań zbrojonych, co w szególności dotyczy genezy i przebiegu wojny polsko – rosyjskiej w latach 1919 – 1929
- na zachodzie – od wyników powstań lokalnych, plebiscytów, a w końcu decyzji wielkich mocarstw.
Plebiscyty
*O przynależności państwowej:
- Powiśla, Warmii i Mazur
- oraz Górnego Śląska
Miały zadecydować plebiscyty
*11 lipca 1920 Plebiscyty na Powiślu, Warmii i Mazurach – do Polski przyłączono jedynie 5 gmin.
* 20 marca 1921 – plebiscyt na Górnym Śląsku – większość głosujących (60%) opowiedziała się za przyłączeniem go do Niemiec.
*3maja 1921 – III powstanie śląskie – z obawy przed utratą całości śląska.
Październik 1921 – Liga Narodów dokonała podziału spornego terytorium:
*Polsce przyznano 29% spornego obszaru (z rozwiniętym przemysłem). Gdzie mieszkało 46% ludności.
*czerwiec 1922 – oficjalne zjednoczenie Śląska z Polską.
Problem Gdańska
*Gdańsk z okręgiem (ok. 1890km2) uzyskał status Wolnego Miasta. Poddanego nadzorowi Ligi Narodów.
*9 listopada 1920 – konwencja paryska w sprawie uprawnień Polski w Wolnym Mieście Gdańsku
*10 września 1919 – traktat pokojowy z Austrią – podstawą wytyczenia granicy południowej.
* Na granicy południowej – spór o jej przebieg przez Śląsk Cieszyński, Spisz i Orawę
Granica południowa:
*Niekorzystny dla Polski arbitraż wielkich mocarstw:
- większość Śląska Cieszyńskiego, Spisza Orawy (2 282km2) przyznano Czechosłowacji.
- Galicja Wschodnia, po rzekę Zbrucz, została zajęta przez Polskę.
Konflikty zbrojne na wschodzie:
*z dwoma państwami ukraińskimi:
-Zachodnioukraińską Republiką Ludową (Galicja Wschodnia)
- Ukraińską Republiką Ludowa z centrum w Kijowie
*z Rosją Radziecką – wojna w latach 1919 – 1920
Konflikt z Litwą-od 1918 r.
*Główny przedmiot - spór o Wileńszczyznę.
*Październik l920 - akcja gen Lucjana Żeligowskiego -zajęcie Wilna i utworzenie Litwy Środkowej
* Luty 1922 – Sejm Wileński podjął uchwałę o przyłączeniu Wileńszczyzny do Polski.
*Marzec 1922 – Sejm Ustawodawczy w Warszawie zaakceptował inkorporację Wileńszczyzny.
*Kwiecień 1922 – uroczyste zjednoczenie Litwy Środkowej z Rzeczpospolitą
*Inkorporacji Wileńszczyzny nie uznały Litwa i ZSRR
*15 marca 1923 – Rada Ambasadorów usankcjonowała przynależność Wileńszczyzny i Galicji Wschodniej do Polski.
Terytorium odrodzonej Polski liczyło 388,6tys. km2
*52% obszaru I Rzeczpospolitej (w granicach sprzed 1772r) a z dawnych zaborów:
-rosyjskiego 260tys km
-austriackiego 80tys km
-pruskiego 49tys km
„POLSKA SKŁADAŁA SIĘ Z TRZECH NIERÓWNYCH POŁÓWEK” S. Żeromski
Kształtowanie się polskiego modelu administracji publicznej
*po odzyskaniu niepodległości – pilne zadanie:
Unifikacja (ujednolicenie) państwa –
Uwzględniając rozwiązania państw zaborczych w tworzeniu nowej administracji polskiej ->
*II Rzeczpospolita przyjęła – upraszczając:
- rosyjskie wzory instytucji finansowych.
-pruski – co do zasady- model samorządu terytorialnego
-austriacki model procedury administracyjnej i sądownictwa administracyjnego – łącznie z koncepcją Najwyższej Izby Kontroli
*Nowy system został wypracowany wyjątkowo szybko- w ciągu pierwszych lat niepodległości.
*Pozwoliło to na szybką unifikację gospodarczą kraju, stanowiło narzędzie budowy nowej infrastruktury technicznej i cywilizacyjnej.
*Specyfikacja narodowościowa II Rzeczypospolitej –
Liczne mniejszości narodowe na kresach wschodnich – spowodowały, że administrację publiczną zbudowano na zasadzie unitaryzmu(jednolitości)
*Wyjątek stanowilo województwo śląskie dla którego w 1920 przyjęto model autonomi terytorialnej.
*Ograniczony zakres miały instytucje samorządu terytorialnego-
W skali kraju nie wykroczył on w zasadzie poza szczebel powiatowy.
*Było to następstwo – charakterystycznej dla Europy lat międzywojennych tendencji ewolucji systemu rządów od demokracji do autorytaryzmu
* Charakterystycznym problemem systemu polskiej administracji publicznej była formalna tymczasowość urządzeń administracyjnych
Aparat administracyjny II Rzeczypospolitej tworzyły różne organy
Podział organów administracji na zasięg terytorialności działania:
*administracja centralna – wykonywana przez Radę Ministrów i ministrów oraz
*administracja terytorialna (lokalna) która dzieliła się na:
- administrację rządową, która składała się z pionów:
Administracja ogólna (polityczna) działająca w zakresie zadań należących do resortu spraw wewnętrznych: ponieważ cechowało ją zespolenie z większością działów administracji specjalnej, nazywana była
administracją zespoloną oraz
administrację specjalną (niezespoloną)
oraz
samorząd:
-terytorialny (powszechny).
-gospodarczy
-zawodowy
Do celów administracji ogólnej...
magara2