29
WIZERUNEK OSOBY NADUŻYWAJĄCEJ NARKOTYKI W OCZACH
GIMNAZJALISTÓW I MŁODZIEŻY STARSZEJ
1. CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA NARKOMANII W POLSCE
1.1. Podstawowe pojęcia dotyczące zjawiska narkomanii.
1.2. Rys historyczny rozwoju narkomanii w Polsce.
1.3. Narkotyki-ich rodzaje, działanie, skutki nadużywania.
1.4. Przyczyny narkomanii.
1.5. Konsekwencje przyjmowania narkotyków.
1.6. Obraz narkomanii w oczach społeczeństwa.
1.7. Praca z człowiekiem uzależnionym (profilaktyka, formy ..........).
Problemy związane z zażywaniem środków odurzających stają się w ostatnim czasie coraz bardziej widoczne.
Wraz z upływem czasu zmienia się charakter polskiej sceny narkotycznej. Otwarcie na świat i wiążąca się z tym większa dostępność różnych substancji zmieniających nastrój, z drugiej strony rosnąca groźba zakażenia wirusem HIV powodują spadek zainteresowania tzw. Polską heroiną na rzecz innych narkotyków.
Szczególną popularnością ze względu na swoje właściwości cieszą się środki z grupy substancji pobudzających, takie jak: amfetamina czy exstasy. Na uwagę zasługuje fakt, iż coraz bardziej aktualne staje się twierdzenie, że narkomania występuje w różnych środowiskach niezależnie od posiadanego statusu społecznego, ekonomicznego, itp.
Bardzo niepokojące jest to, że osobami, które najczęściej podejmują próby narkotyzowania się jest młodzież, a nierzadko również dzieci, które często nie przekroczyły nawet 12 roku życia.
W sytuacji wręcz powszechnego zagrożenia narkomanią, niezwykle istotna jest kwestia profilaktyki. Konieczne jest podjęcie szerokich działań profilaktycznych w zakresie narkomanii zarówno przez środowisko rodzinne, szkolne i pozaszkolne.
Szczególna rola w tych przedsięwzięciach przypada szkole. To właśnie szkoła powinna przekazywać młodzieży rzetelną i wartościową wiedzę na temat narkomanii. Wiedza ta wpłynęłaby na lepszą percepcję tego zjawiska, a w konsekwencji zabezpieczałaby młodzież przed wejściem na drogę uzależnienia.
Prezentowana przeze mnie praca jest próbą zdiagnozowania wiedzy młodzieży szkolnej na temat zjawiska narkomanii.
Wiedza na temat narkomanii nie jest wprawdzie jedynym komponentem działań zapobiegawczych, jest jednak bardzo ważnym elementem wszelkich działań profilaktycznych.
Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów.
Rozdział pierwszy charakteryzuje zjawisko narkomanii w Polsce uwzględniając jej historyczny rozwój, przyczyny i rozmiar. W rozdziale tym mowa jest także o rodzajach środków odurzających i konsekwencjach ich używania w wymiarze zdrowotnym, społecznym i prawnym.
Rozdział drugi stanowiący część metodologiczna pracy zawiera cel badań, problematykę, hipotezy badawcze. Przedstawia metody, techniki i narzędzia badawcze, którymi posłużyłam się w przeprowadzeniu badań oraz charakteryzuje teren badań populację badawczą.
Wyniki badań dotyczące wiedzy młodzieży szkolnej o zjawisku narkomanii oraz ich analizę zawiera rozdział trzeci.
Na zakończenie przedstawiłam weryfikację hipotez oraz wnioski stanowiące podsumowanie pracy.
I. PROBLEMATYKA BADAŃ W ŚWIETLE LITERATURY
1. Charakterystyka zjawiska narkomanii w Polsce.
Uzależnienie – Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) opublikował w 1969 r. Definicję uzależnienia: „ Uzależnienie lekowe jest to psychiczny, a niekiedy fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a lekiem, charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami, do których należy konieczność przyjmowania leku w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jego wpływu na psychikę, a niekiedy aby uniknąć przykrych objawów towarzyszących brakowi leku. Tolerancja może występować ale nie musi. Osoba może być uzależniona od więcej niż jednej substancji.”[1]
Istnieją dwa rodzaje uzależnienia:
- psychiczne – to potrzeba, pragnienie przyjmowania danej substancji. Pragnienie może mieć charakter przymusu i często jest najsilniejszym czynnikiem prowadzącym do powtórnego przyjmowania substancji psychoaktywnych;
- fizyczne – to wynik adaptacji ośrodkowego układu nerwowego do danej substancji psychoaktywnej. Nagłe jej odstawienie wywołuje wystąpienia zespołu abstynencyjnego (zespołu odstawienia), będącego grupą objawów o zmiennym przebiegu i nasileniu. Pojawienie się objawów i przebieg zespołu abstynencyjnego są ograniczone w czasie i zależą od typu substancji psychoaktywnej oraz dawki stosowanej bezpośrednio przed zaniechaniem lub ograniczeniem przyjmowania środka.
Zespół uzależnienia jest to stan psychiczny i fizyczny spowodowany używaniem substancji psychoaktywnych (składa się na niego zespół zjawisk fizjologicznych, behawioralnych, poznawczych), kiedy zachowania związane z używaniem substancji uzyskują wyraźną przewagę nad innymi, które były charakterystyczne dla danej osoby.
Narkotyk – substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która przyjęta przez żywą istotę, degeneruje jedna lub kilka czynności jej organizmu.
Środek odurzający – jest to każda substancja, która obniżając lub podwyższając pobudliwość ośrodkowego układu, wywołuje przymus stałego jej przyjmowania, zależność fizyczną i psychiczną od działania środka oraz powoduje szkodliwe następstwa dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
Środek psychotropowy – terminu tego używa się dla określenia substancji syntetycznych (leków lub substancji uzależniających).
Tolerancja – jest to wzrost odporności organizmu na dany środek w wyniku czego, dla uzyskania takich samych efektów odurzenia zachodzi konieczność przyjmowania coraz większych dawek
Tolerancja krzyżowa – polega na powstaniu tolerancji w stosunku do pokrewnego typu leku, na przykład heroina wykazuje tolerancję krzyżową w stosunku do morfiny, alkohol w stosunku do barbituranów.
Nawyk (przyzwyczajenie) – stan wynikający z wielokrotnego przyjmowania narkotyku i pociągający za sobą pewne uzależnienie psychiczne.
Głód narkotyczny – całkowite, psychiczne i fizyczne uzależnienie od narkotyku, wywołujące stan nieprzezwyciężonej potrzeby brania. Nagłe odstawienie narkotyku bez pomocy medycznej bywa groźne w skutkach i może wywołać tzw. kryzys odstawienia.
Odstawienie narkotyku – okres od 8 do 15 dni niezbędny aby narkoman przestał odczuwać fizyczną potrzebę przyjmowania narkotyku.
Przedawkowanie (Overdose) – to przyjęcie dawki narkotyku, której organizm nie może znieść. Jest to w większym stopniu sprawa jakości niż ilości przyjętego narkotyku. Oznakami przedawkowania są: zaburzenia układu oddychania, zaburzenia pracy serca z możliwością śmiertelnego zejścia.
Toksykomania (narkomania) - stan zatrucia organizmu wywołany przez stałe przyjmowanie narkotyku lub środków o szkodliwym działaniu na ustrój.
Okres artystyczny – okres ten przypada w Polsce na dwudziestolecie międzywojenne. Cechami charakterystycznymi były stabilność i bardzo małe rozmiary, ograniczone w zasadzie do wąskich grup społecznych, zwłaszcza środowisk twórczych. Wśród osób z bohemy narkotyzowanie się było akceptowane jako sposób na oderwanie się od szarej rzeczywistości i pomoc w tworzeniu oryginalnej sztuki. Okres ten przerwany został wybuchem II Wojny Światowej.
Okres medyczny – po zakończeniu działań wojennych rozpoczął się okres medyczny, trwający do końca lat 60-tych. W zasadzie był on sukcesorem cech okresu artystycznego, nadal bowiem rozmiary zjawiska były niewielkie, a ciągle produkowanych przemysłowo narkotyków używały osoby wywodzące się przede wszystkim z dwóch grup – zawodowo związanych z medycyną oraz pacjentów poddawanych kuracji medycznej. Nadużywanie środków odurzających do celów nie medycznych dotyczyło głównie leków psychotropowych.
Okres młodzieżowy – przypada na przełom lat 60 i 70-tych. W porównaniu do dwóch poprzednich był zjawiskiem zupełnie nowym, zarówno z uwagi na masowość, jak i przyczyn popularności narkotyzowania się należy upatrywać w ideologii ruchu hippisowskiego. Jak słusznie podkreśla się w literaturze, odurzanie się utraciło charakter indywidualnego aktu o charakterze hedonistycznym stając się zbiorowym rytuałem mającym utrwalić więź między jego uczestnikami.
Wśród polskiej młodzieży, podatnej na przyjmowanie wzorców zachodnich, wykształciły się zręby grup narkomańskich, z których – po pewnym czasie ukształtowała się swoista subkultura. Nadal wprawdzie dominowały środki produkowane przemysłowo, zaczęły się jednak pojawiać pierwsze substancje produkowane własnym sumptem. Młodzi ludzie zaczęli także eksperymentować z tzw. „zamiennikami” – substancjami naturalnymi lub syntetycznymi nie zaliczanymi do środków odurzających
, które jednak w wyniku prostych zabiegów, przyjmowania w określonej formie i stężeniu lub też w połączeniu z innymi substancjami wykazują właściwości zbliżone do klasycznych środków odurzających. Ponad to szybko i nieodwracalnie niszczą komórki nerwowe mózgu, powodując występowanie zaburzeń neurologicznych i zmian charakteropatycznych. Substancje te – zwłaszcza rozpuszczalniki, lakiery, kleje i proszki do prania – były powszechnie dostępne w handlu, co powodowało olbrzymie trudności w przeciwdziałaniu tego typu narkomanii.
Okres młodzieżowy to również początek etapu identyfikowania osobnej kategorii przestępczości nazywanej dziś „narkotykową”, wówczas bowiem nastąpiła eskalacja charakterystycznych dla nie przestępstw fałszowania recept oraz włamań do szpitali, poradni zdrowia i aptek.
Okres makowy – kolejnym etapem rozwoju polskiej narkomanii był okres makowy. Doświadczenia okresu młodzieżowego zaowocowały wprowadzeniem znacznych ograniczeń w dostępie do środków odurzających – stworzono specjalne recepty, zmniejszono liczbę aptek zajmujących się sprzedażą substancji narkotycznych, zaktywizowano organy milicji. Represyjna aktywność władz, przy jednoznacznym braku polityki informacyjnej, musiała wywołać reakcję środowisk narkomanów – pod koniec lat 70-tych rynek narkomanów w Polsce zdominował „ „kompot”, zwany także „heroiną gdańską” – substancja wytwarzana w prymitywnych warunkach domowych z powszechnie dostępnych surowców – słomy i mleczka makowego, o właściwościach zbliżonych do heroiny, wywołujący silne uzależnienia fizyczne i psychiczne”.[2]
Wzrosło zuzycie leków uzależniających i wszelkiego typu barbiturany, a także stosowanie „zamienników” i „koktajli” z leków psychotropowych i dysleptycznych .
Polski rynek narkotyków był w zasadzie samowystarczalny, nie istniał jeszcze znany na zachodzie ścisły podział na nie narkotyzujących się producentów i narkomanów-konsumentów.
„Kompot” produkowano na użytek własny i wąskiego kręgu znajomych. Początkowo udostępniano go bezpłatnie, w późniejszym okresie za niewielką opłatą (po kosztach własnych), co spowodowało dostrzegalną z czasem eskalację narkomanii. Problem zaczął przybierać na tyle poważne rozmiary, iż wreszcie 31 stycznia 1985 roku uchwalono ustawę o zapobieganiu narkomanii.
Według T. Hanauska, „zjawisko narkomanii w Polsce po 1980 r. Wykazuje nowe cechy, odróżniające je jakościowo od okresów poprzednich: powolny ale stały wzrost zjawiska narkomanii; zanik powszechnych w okresie młodzieżowym demonstracyjnych, często histerycznie jarzących form przyjmowania środków odurzających i zastępowanie ich formami dyskretnymi, utajnionymi; następnie istotnych posunięć w zakresie typu przyjmowanych środków – zaobserwowano znaczną eskalację samodzielnej produkcji środków odurzających, zwłaszcza domowej produkcji preparatów makopochodnych i związane z tym zwiększenie liczby nielegalnych upraw maku; dalszy wzrost zjawiska narkomanii w środowiskach młodzieżowych; utrwalenie się subkultur narkomańskich, posługujących się własnym żargonem i rytuałem, stosujących swoiste metody ochronne, np. Wykorzystywanie przy rozprowadzaniu narkotyków osób niepoczytalnych, nie ponoszących odpowiedzialności karnej”.[3]
Okres rynkowy – zapoczątkowane w 1989 roku przemiany polityczne, w tym otwarcie granic, przyczyniły się do radykalnej zmiany sytuacji na polskiej scenie narkotycznej – „narkomania weszła w kolejny etap rozwoju: okres rynkowy”.[4]
Jednym z istotnych jego elementów był znaczny wzrost zainteresowania Polską ze strony międzynarodowych zorganizowanych grup przestępczych. Ich wzmożona działalność zaznaczyła się przede wszystkim na dwa sposoby – po pierwsze: polski rynek narkotyczny utracił walor wyizolowanego rynku wewnętrznego i stał się poważnym rynkiem światowym, po drugie: chałupnicza produkcja „kompotu” zaczęła być stopniowo wypierana przez produkcję w pełni profesjonalną, zwłaszcza narkotyków syntetycznych. „Wykształcił się również klasyczny schemat wewnętrznych powiązań z „przemysłem narkotykowym” – nie narkotyzujący się producent ® pośrednik ®odbiorca (narkoman)”.[5]
Mniej więcej od tego czasu Polska występuje w trzech kategoriach narkobiznesu: jako a) producent, b) obszar tranzytowy, c) rynek zbytu.
Polska jako producent narkotyków....
katechetka79