WIEK DORASTANIA/ADOLESCENCJA
Wg S. Baley – w. dojrzewania 13/14 – 20 lat tu wyróżnia trzy fazy – przedpokwitaniową13-14, - pokwitaniową do ok. 17, - w. młodzieńczy do ok. 20-24 lat. Wg. S. Szumana w. dojrzewania i wiek młodzieńczy – 14-21 lat, Wg. M. Kreutz młodość 11-21 lat a w nim wyróżnia 3 fazy -okres przekory 11-14 lat, - okres dojrzewania 14-17 lat i okres harmonizacji 17-21 lat, Wg. Żebrowskiej 12/13-17/18 lat.
Niedługo po ukończeniu 10 r. ż. człowiek dojrzewa seksualnie, przez co staje się możliwa prokreacja. Okres ten określa się mianem pubertacji. Chociaż najbardziej oczywiste oznaki pubertacji mają charakter zmian fizycznych, zmiany rozwojowe dotyczą również sfery poznawczej, interakcji społecznych, emocji, świadomości „ja”. Adolescencja – okres który trwa od początku pubertacji aż do okresu dorosłości. Tradycyjnie okres adolescencji uważa się za okres konfliktów i zaburzeń. Hall określił ten okres jako czas „burzy i naporu” jak również istotnych zmian fizycznych, psychicznych i emocjonalnych.
ROZWÓJ FIZYCZNY-polega na rozwoju struktury i funkcji organizmu, obejmuje zmiany anatomiczne i fizjologiczne (zwiększenie wielkości i ciężaru, różnice w proporcjach, kształt ciała, dojrzewanie płciowe).wiek dorastania charakteryzuje się przyspieszeniem tempa rozwoju.
Intensywny przyrost wysokości u dz. 11,6 – 14,6 lat potem gwałtownie spada, ch. 13,6 – 15,6 lat. Zwiększone tempo wzrastania u dz. występuje o 2 lata prędzej jak u ch. Ciężar ciała u dz. wzrasta najszybciej w wieku 14-15 lat a u ch. 15-17 lat. Wzmożone tempo przyrostu obu wymiarów ciała występuje u każdej płci mniej więcej w tym samym czasie, jednak gwałtowny przyrost wysokości wyprzedza nieco przyrost ciężaru – najpierw występuje wydłużenie a potem poszerzenie.
Zjawisko wzmożonego tempa przyrostu długości i ciężaru ciała w przeciągu stosunkowo krótkiego czasu (2-3 lata). Jest zjawiskiem stałym występującym u obu płci, istniejące zaś różnice indywidualne i środowiskowe dotyczą jedynie intensywności czasu występowania i trwania tego procesu. Skok pokwitaniowy występuje wcześniej u dz. jak u ch. natomiast później w zakresie podściółki tłuszczowej. Jej przyrost jest jednak większy u dz. natomiast przyrost mięśni większy i szybszy u ch. We wzroście różnych organów , tkanek czy części ciała występują różnice powodujące dysproporcje w sylwetkach młodocianych.
Dojrzewanie płciowe
Podczas pubertacji przysadka wydziela hormon działający na jajniki kobiet i jądra mężczyzn oraz na korę nadnerczy obu płci. W przypadku mężczyzny możliwość prokreacji zależy od produkcji męskich komórek rozrodczych, która rozpoczyna się zazwyczaj między 12 i 15 r.ż. u kobiet pierwsza miesiączka występująca zazwyczaj między 11 a 14 r. ż. świadczy o uwalnianiu komórek jajowych (różnice indywidualne 9 do 20 lat wcześniej lub później patologia) U obu płci pojawiają się pierwszorzędne zmiany płciowe u kobiet w przypadku owulacji towarzyszy powiększenie pochwy, łechtaczki, macicy a u mężczyzn gdy rozpoczyna się produkcja spermy powiększeniu ulega penis i jądra. Oprócz pierwszorzędnych zmian zachodzą również drugorzędne zmiany płciowe – pojawienie się u obu płci owłosienia łonowego, oraz zmiany kształtu i proporcji różnych części ciała. U kobiet powiększeniu ulegają piersi, natomiast u mężczyzn obniżeniu ulega głos oraz pojawia się zarost na twarzy.
Przyczyny różnic indywidualnych w dojrzewaniu płciowym:
- czynniki genetyczne
- czynniki środowiskowe
Najczęściej występują łącznie, wzajemnie się warunkując. Należą do nich: typ budowy fizycznej, rasa, klimat, stan zdrowia, odżywianie, ogólne warunki bytowe, itp.
Zjawisko akceleracji przyspieszenie rozwoju fizycznego dzieci z pokolenia na pokolenie. Przyczyna: wzrost kultury materialnej, (polepszenie warunków bytowych, sanitarno-higienicznych, obniżenie liczby i nasilenia schorzeń zakaźnych we wczesnym dzieciństwie.
Rozwój organów wewnętrznych
< wzmaga się działalność gruczołów wydzielniczych skóry (łojowych, potowych), powoduje: pocenie się, przetłuszczanie włosów i łojotoki skóry
< układ kostny i mięśniowy rozwijają się w różnym tempie. Pierwszy szybciej niż drugi. Powoduje to częste bóle mięśniowe i wpływa na koordynację ruchową
< układ sercowo naczyniowy przeobraża się 12-16 r. ż. – wzrasta ciężar i objętość serca (musi doprowadzać krew do szybko zwiększającego powierzchnię i masę ciała). Pogłębiają się i zwalniają skurcze co zwiększa ciśnienie w naczyniach krwionośnych. Pobudliwość nerwowa – charakterystyczna dla w. d. – odbija się w znacznym stopniu na akcji serca, powodując wahania w ciśnieniu. Naczynia krwionośne wykazują większa nadwrażliwość – co uwidacznia się w zmianach ukrwienia skóry pod wpływem bodźców psychicznych np. nagłe bladnięcie lub czerwienienie się.
< układ nerwowy
- zmiany anatomiczne dotyczą struktury mózgu polegają na zwiększeniu się rozmiarów komórek mózgowych, różnicowaniu się ich funkcji, wzroście rozgałęzień nerwowych dendrytów i neurytów, na powstawaniu nowych włókien i coraz większej ich specjalizacji.
- zmiany funkcjonalne objawiają się w większej wrażliwości i pobudliwości oraz w zachowaniu równowagi podstawowych procesów pobudzania i hamowania. Przeważa proces pobudzenia a obniżeniu ulegają procesy hamowania. Dlatego młodociani są nerwowi, szybko się męczą pracą, są wrażliwi, drażliwi, nadpobudzeni, przeczuleni, rozdrażnieni, niespokojni. Organizm bardziej podatni na choroby.
Rozwój gruczołów dokrewnych
Fizjologiczne podłoże w/w przeobrażeń stanowią wzmożone procesy wydzielania gr. dokrewnych tj. przysadka mózgowa, tarczyca, trzustka, nadnercze, gr. płciowe. Wydzielają one do krwi substancje czynne zw. hormonami, które wpływają na przemianę materii, na rozwój tkanek organizmu powodując wpływ na wzrost. W dojrzewaniu płciowym największą role odgrywa przysadka mózgowa, nadnercze i gr. płciowe.
Hormony przysadki mózgowej – pobudzają czynności tarczycy i kory nadnerczy przyczyniają się do rozwoju gruczołów płciowych męskich – jądra, i żeńskich – jajniki, które stanowią pierwszorzędne cechy płciowe
Hormony nadnerczy wpływają na rozwój drugorzędnych cech płciowych (anatomiczne różnice w budowie narządów płciowych męskich i żeńskich)
Hormony gr. płciowych powodują powstawanie trzeciorzędnych cech płciowych (różnice w budowie ciała m. i k.) powodują kostnienie ośrodków chrząstkowych znajdujących się w kościach długich. Ponieważ ośrodki te stanowią punkt wyjścia w procesie wzrostu kości przeto kostnienie wpływa hamująco na wzrost. Występuje ścisła korelacja między wiekiem kostnym a seksualnym. Kiedy organy płciowe osiągają dojrzałość następuje zahamowanie wzrostu. Dogodnym obiektem do badania okazały się ręce.
Zaburzenia w funkcjonowaniu gr. dokrewnych powodują nieprawidłowy rozwój i dają wiele niepożądanych objawów (bladość, ospałość, powolność, szybka męczliwość lub nerwowość, nadpobudliwość, żywość, wytrzeszcz oczu
Zaburzenia w funkcjonowaniu gr. płciowych mogą prowadzić do infantylizmu (opóźnione dojrzewanie płciowe) lub do przedwczesnej dojrzałości. Są też przyczyną nieregularnego miesiączkowania. Mogą prowadzić do zaburzeń wzrostu.
ROZWÓJ POZNAWCZY
Intensywny rozwój wszystkich funkcji poznawczych.
Rozwój spostrzeżeń
Stają się coraz to dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści, bardziej świadome i ukierunkowane. Doskonalenie się uwagi dowolnej i procesów myślowych powoduje dokładniejszą syntezę i analizę spostrzeganej rzeczywistości. W procesach spostrzegania coraz więcej miejsca zajmuje obserwacja. Udział procesów myślowych czyni ją planową, ukierunkowaną i systematyczną. W okresie dorastania zachodzą zmiany jakościowe w spostrzeżeniach i obserwacjach (oprócz elementów obserwacji zaczynają dostrzegać treści – Szuman – eksperyment 7-9 i 11-13 spostrzeganie obrazu). Zachodzą zmiany w orientacji przestrzennej i czasie (Piaget 11-12 lat – eksperyment z górami) Czas – chronologiczne porządkowanie faktów jest trudne dla V klasisty ale dla VII i VIII nie.
Rozwój pamięci
Zaczynają się posługiwać pamięciom logiczną, sensowną, ze zrozumieniem. Jednak pamięć mechaniczna rozwija się nadal. Zmienia się rola tych pamięci – większą rolę zaczyna odgrywać pamięć logiczna. Zapamiętywanie czegoś dosłownie dorastającemu nie sprawia trudności. Zachodzi przekształcenia pamięci mimowolnej w dowolną 13 r. ż.
Rozwój myślenia
W myśleniu zachodzą duże zmiany w okresie 12-18 lat
Pogłębia się zdolność analizy i syntezy, rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczno dedukcyjne.
Proces myślenia przechodzi od konkretnego, obrazowego do abstrakcyjnego. Przy zastosowaniu odpowiednich metod nauczania poszczególne operacje myślowe: uogólnienie, porównywanie, wnioskowanie, dowodzenie, klasyfikacja przechodzą na wyższy poziom.
Wg. teorii Piageta w wieku 12 lat myślenie przybiera postać operacji formalnych tzn. że logiczne operacje są transmitowane z płaszczyzny konkretnych manipulacji na płaszczyznę samych idei wyobrażeniowych ( języku symboli i słów) pozbawione oparcia percepcyjnego i doświadczalnego. W odróżnieniu od 7-8 latków (stadium operacji konkretnych) które zestawiają spostrzeżenia, odwołując się przy rozwiązywaniu zadań do czynności wykonywanych na przedmiotach, młodzież staje się zdolna do zestawiania sądów, wyprowadzania wniosków i ich kombinacji. W stadium operacji formalnych przekracza się ramy aktualnych obserwacji. Mają do rozwiązania jakiś problem nie tylko śledzi się jakie zachodzą zmiany czy przekształcenia w układzie stosunków w bezpośrednim doświadczeniu, ale przewiduje przekształcenia które jeszcze nie powstały.
Myślenie staje się hipotetyczno dedukcyjne czyli zdolność do dedukowania wniosków z czystych hipotez a nie tyko z realnych obserwacji. Przewidywane zależności traktowane są jako hipotezy, formułowane sądy zestawiane są z nimi i na tej podstawie wysuwane są wnioski co do ich prawidłowości. Wg Piageta operacje formalne – to operacje drugiego stopnia ponieważ dotyczą sądów (zdań) będących wynikiem operacji konkretnych w których zestawiane były dane bezpośrednio doświadczane. W stadium myślenia hipotetyczno – dedukcyjnego musi istnieć zdolność stosowania zwartego systemu operacji, w który zachowany jest charakterystyczny wzajemny stosunek między poszczególnymi operacjami. Piaget nazywa specyficzne cechy takich systemów – grupą operacji i kartą. Stosować system operacji posiadający właściwość grupy – to w głównej mierze uwzględniać zależność miedzy jakąkolwiek operacją a jej odwrotnością, która anuluje skutki danej operacji. Ponieważ system może mieć właściwości karty, to można w nim uwzględniać inny sposób „odwracania” operacji zwany wzajemnością
Właściwości myślenia
1. systematyzacja, kombinatoryka postępowania w sytuacjach poznawczych
2. uniezależnienie czynności umysłowych od treści (formalizacja)
3. wykraczanie poza dane inforaacje
Wyobraźnia i fantazja
Dużą rolę w okresie dorastania odgrywa wyobraźnia, która znajduje swój wyraz w marzeniach i twórczości. Wiąże się to z: - rozwojem myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego, które pozwala na oderwanie się od aktualnej rzeczywistości i snucie przypuszczeń i przewidywań na temat swych dalszych planów losów często bardzo fantastycznych i utopijnych. – z drugiej strony wyobrażenia młodych wiążą się ze wzmożoną emocjonalnością. Dlatego dużo miejsca w życiu dorastających zajmują marzenia które najczęściej mają charakter kompensacyjno- życzeniowy. Młodzi marzą o sławie i miłości, o niezwykłych przygodach i podróżach, o lepszej własnej sytuacji rodzinnej czy społecznej. Treści marzeń i fantazji zależą od warunków życia, niezaspokojonych potrzeb, nastawienia do życia, poziomu aspiracji, a wzbogacenia dostarczają książki, filmy i inne źródła wiadomości o życiu i świecie.
Często próbują swych sił w twórczości literackiej – piszą wiersze, opowiadania nowele, pamiętniki. Wiąże się to nie tyko z żywą wyobraźnią ale i z potrzebą wypowiedzenia się a także z rozwojem uczuć estetycznych.
Rozwój uczuciowy
W wieku dorastania obserwuje się widoczne zmiany w treści przeżyć emocjonalnych ale i w formie (przebiegu, intensywności i dynamice). Przyczyny i źródła wzmożonej emocjonalności tkwią w sferze fizjologicznej (przemiany funkcji hormonalne) jak i w sferze rozległych doświadczeń społecznych
Cechy życia emocjonalnego:
- intensywność i żywość przeżyć uczuciowych. Przeżycia osiągają stopień wysokiego napięcia (smutek przeżywany bardzo głęboko ma charakter tragedii)
- łatwość oscylacji między nastrojami krańcowymi
- chwiejność emocjonalna – ta sama osoba przeżywa biegunowo przeciwne upodobania i skłonności (raz garnie się do ludzi a raz izoluje)
- ruchliwość emocjonalna - nietrwałość emocjonalna i łatwe przechodzenie z jednych stanów emocjonalnych do innych.
- bezprzedmiotowość – doznawane uczucia często nie są wiązane z określonym bodźcem
Rodzaje uczuć
Cole wyróżnia:
- stany obronne – lek, niepokój, strach, nieśmiałość, zakłopotanie, smutek, niesmak
- stany agresywne – gniew, zazdrość, nienawiść, wrogość
- stany pozytywne – miłość, wzruszenie podniecenie, przyjemność, radość
wg. psychologów rozwój emocjonalny może być osiągnięty przez udział w życiu społecznym.
lek, niepokój, strach uczucia te ze względu na źródło można podzielić na 3 grupy
- strach przed przedmiotami i zjawiskami materialnymi
- lęk związane są z własną osobą i zjawiskami natury ogólnej: śmierć, choroba i inne nieszczęścia dotyczące siebie lub bliskich osób
- obawy i lęki przed kontaktami społecznymi
sytuacje sprzyjające uczuciom pozytywnym
- sytuacje do których jednostka jest dobrze przystosowana
- sytuacje w których dostrzega elementy komizmu
- sytuacje w których radość związana jest z rozładowaniem negatywnej energii
- sytuacje sprzyjające zaspokojeniu poczucia wyższości
PODSTAWOWE OSIĄGNIĘCIA
1. przyspieszenie tempa rozwoju
2. indywidualne zróżnicowanie warunków rozwoju
- warunki wew. – konflikt między:
Ø potrzebą samodzielności a ograniczeniami dorosłych i zależnością finansową
Ø dążenie do niezależności a potrzeba oparcia
Ø przywiązanie do rodziców a krytycyzm wobec nich
Ø ideale a realne wizje siebie, świata, ludzi
Ø poziomem rozwoju w różnych sferach
- warunki zew. międzyludzkie i środowiskowe, różnice w zakresie poziomu kulturowego, bytowego, zdrowotnego
PODSTAWOWE KIERUNKI ZMIAN
1. pojawienie się krytycyzmu myślenia
centracja – dzieci charakteryzują się na jednym szczególe, mając do r...
katechetka79