Wojna

Wojna - Zorganizowana walka zbrojna między państwami, narodami, klasami lub grupami społecznymi wywołana dla osiągnięcia określonych celów politycz­nych, ekonomicznych lub ideologicz­nych albo zmierzająca do obrony włas­nych interesów. W przenośni - spór, kłótnia, konflikt. Literatura nader często odwołuje się do motywu wojny, zarów­no w dosłownym, jak i metaforycznym ujęciu.

Biblia (ST) - 1) Wojna Dawida z Ab-salomem - patrz: konflikt pokoleń. 2) Podczas wojny z Filistynami młodziutki Dawid walczy z olbrzymem Goliatem i z pomocą Boga i własnej zręczności pokonuje go, co mu utoruje drogę do tronu. 3) W wojnie z Filistynami wielką

odwagą i siłą odznaczył się Samson. Niestety, jego ukochana Dalila, będąc w zmowie z najeźdźcami, zdradziła go i doprowadziła do klęski. 4) Król babi­loński Nabuchodonozor wielokrotnie prowadzi wojny z Izraelitami, oblegając między innymi Jerozolimę. Jedna z jego wypraw kończy się zniszczeniem miasta i wzięciem do niewoli jego mieszkań­ców. 5) Król Seleucydów Antioch IV Epifanes chce narzucić Izraelitom kul­turę grecką. Buntują się przeciw temu bracia Machabeusze i wywołują powsta­nie. Walka Machabeuszy stanie się sym­bolem obrony odrębności religijnej i kul­turowej narodu wybranego i wielokrot­nie będzie powracała w literaturze żydo­wskiej i nie tylko.

Mitologia -1) Na skutek uprowadzenia Heleny przez Aleksandra i odmowy oddania jej mężowi dochodzi do wojny Achajów (Greków) z Trojanami. Biorą w niej udział wszyscy najważniejsi ksią­żęta achajscy. Po obu stronach walczą też bogowie. Po dziesięciu latach ob­lężenia i zmiennych kolejach wojny Troja ostatecznie zostaje zdobyta i do­szczętnie zniszczona, a jej mieszkańcy zabici albo wzięci w niewolę. 2) Gdy Eteokles nie chce oddać bratu tronu w określonym przez umowę miedzy nimi terminie, zagniewany Polinejkes opuszcza Teby. Na wygnaniu gromadzi wokół siebie przyjaciół i wraz z nimi uderza na rodzinne miasto, rozpoczyna­jąc bratobójczą wojnę. Jej kresem bę­dzie śmierć obu braci, którzy zginą, zabijając się wzajemnie w pojedynku. 3) Kiedy Zeus pozbawił swego ojca tronu, zbuntowali się przeciwko niemu inni tytani. Rozpoczęła się trwająca przez dziesięć lat wojna o władzę nad świa­tem, zwana tytanomachią. Zwyciężyli w niej bogowie olimpijscy, ale nie było to zwycięstwo ostateczne. Wkrótce rozgorzała nowa wojna. Tym razem bunt podnieśli synowie Ziemi - giganci. Nie­wiele brakowało, by w gigantomachii Zeus poniósł klęskę. Na szczęście Atena sprowadziła Heraklesa, który jako jedy­ny, zgodnie z przepowiednią, mógł po­konać gigantów. Tym razem zwycięst­wo Olimpijczyków było ostateczne.

Homer „Iliada" - patrz: mitologia - wojna trojańska.

Homer „Odyseja" -Podczas pobytu na dworze króla Alkinoosa Odyseusz opo­wiada o swoich przygodach i wysłuchu­je pieśni Demodoka, która przedstawia kres wojny trojańskiej, podstęp Odyseu-sza z drewnianym koniem i upadek Troi.

Tukidydes z Aten „Wojna pelopones-

ka" - Tukidydes opisuje tylko te wyda­rzenia wojny ze Spartą, w których sam uczestniczył albo których był obserwa­torem. Wojna peloponeska w jego uję­ciu staje się jakby wojną modelową, na jej przykładzie chciał ukazać prawid­łowości i prawa historii. Por. Z. Herbert „Dlaczego klasycy".

Juliusz Cezar „Pamiętniki o wojnie z Galiami" - Opisowi działań wojen­nych w Galii w latach 58-56 p.n.e. Cezar próbuje nadać obiektywny chara­kter, prowadząc narrację w trzeciej oso­bie. Jednak bardzo wyidealizowany ob­raz rzymskich legionów i ich wodza, przy jednoczesnym wysuwaniu pod ad­resem Gallów licznych zarzutów, spra­wiają, że pamiętniki, nie fałszując fak­tów, dają jednak bardzo subiektywny obraz przebiegu wojny.

Juliusz Cezar „Pamiętniki o wojnie domowej" - Opowieść o walkach Ceza­ra z Pompejuszem została tak skon­struowana, by autora przedstawić jako obrońcę wolności, który działał legal­nie, natomiast jego przeciwnika jako tego, który dla interesów małej grupki ludzi gotów był podeptać starożytne prawa republikańskiego Rzymu.

Tytus Liwiusz „Ab urbe condita" (Od założenia miasta) - W zachowanych fragmentach dzieła Liwiusza można od­naleźć opisy licznych wojen, między innymi trzeciej wojny samnickiej czy drugiej wojny punickiej. Celem, jaki postawił sobie historyk, było rozbudze­nie uczuć patriotycznych i umiłowania dawnych rzymskich cnót.

Józef Flawiusz „Wojna żydowska"

- Dzieło zawiera szczegółowy opis przebiegu powstania Żydów przeciw Rzymowi (66-70 r.n.e.), które zakoń­czyło się ich klęską i zdobyciem Jerozo­limy przez legiony rzymskie. Autor był uczestnikiem walk i w ostatniej fazie powstania jego postępowanie było dość niejasne, toteż jego relacja ma bardzo subiektywny charakter.

Tacyt „Historiae" (Dzieje), „Annales"

(Roczniki) - W zachowanych szcząt­kowo dziełach Tacyta można odnaleźć opisy wojen, jakie Rzym i jego cesarze prowadzili pomiędzy śmiercią Oktawia­na Augusta a rokiem 70 n.e. Autor stawia sobie wyraźnie cel moralizator-ski (...uważam za glówne zadanie „Ro­czników", aby cnót nie pomijały mil­czeniem, a za przewrotne slowa i czyny budziły grozę przed potomnością i nie­sławą).

Swetoniusz „De vita caesarum" (Ży­woty cezarów) - Biografie cezarów od Juliusza Cezara po Domicjana, oprócz opowieści i plotek o życiu osobistym i ekscesach erotycznych bohaterów, za­wierają też obszerne fragmenty poświę­cone ich działalności publicznej, także wojnom, które prowadzili. Opisy tych wojen, jak zresztą wszystko w tekście Swetoniusza, podporządkowane są ogólnej koncepcji poszczególnych postaci. Jak są dobrzy i źli cesarze, tak i wojny przez nich prowadzone są dobre lub złe.

Sw. Augustyn „De civitate Dei" (O państwie bożym) - Dzieje świata to nieustanne zmagania cwitas Dei (państ­wa bożego - stworzeń, które idą z Bo­giem) i civitas terrena (państwa ziems­kiego - stworzeń, które Mu są przeciw­ne). Kresem tej wojny będzie ostateczny kres czasu, który zostanie wchłonięty przez wieczność i ostateczny podział na zbawionych i potępionych.

J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Po rozstaniu z Izoldą Tristan bierze w Bretanii udział w wojnie po­między diukiem Hoelem i jego len­nikiem hrabią Ryjolem. Przyczynia się do zwycięstwa Hoela i w nagrodę otrzy­muje rękę Izoldy o Białych Dłoniach.

„Pieśń o Rolandzie" - Ariergarda wojsk Karola Wielkiego powracających z wojny w Hiszpanii zostaje podstępnie zaatakowana przez Saracenów. W poty­czce w wąwozie Rosewal giną najzna­mienitsi rycerze Franków, wśród nich hrabia Roland.

Anonim zw. Gallem „Kronika pol­ska" - Opisując dzieje Bolesława Krzy-woustego i jego przodków, Anonim przedstawia wiele wojen i bitew, które stoczyli władcy polscy. Szczególnie wiele miejsca zajmują opowieści o czy­nach wojennych dwóch Bolesławów - Chrobrego (nazywa go autor Wielkim) i Krzywoustego. Służą one ukazaniu cnót rycerskich bohaterów i wykreowa­niu ich na rycerzy idealnych. Tworzą również obraz władców troszczących się o swoich poddanych (ochrona ziemi i dobytku chłopów we wsiach, przez które przechodzą wojska).

Wincenty Kadłubek „Kronika pols­ka" - Opowiadając dzieje Polski od

czasów legendarnych po rok 1202, mistrz Wincenty przedstawia też histo­rię licznych wojen, jakie w tym czasie Polacy toczyli. Jak cała „Kronika", tak i te fragmenty mają przede wszystkim cel dydaktyczny i stanowią zbiór budu­jących exemplów.

Paweł Włodkowic „Traktat o władzy papieża i cesarza w stosunku do po­gan" - Włodkowic dzieli wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe i w tym kontekście rozpatruje konflikt polsko-

-krzyżacki. Przeciwstawia się też woj­nom, których celem jest nawracanie pogan siłą.

J. Długosz „Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego"

- W obejmujących dzieje Polski od czasów bajecznych po rok 1480 „Rocz­nikach" wiele miejsca zajmują opowie­ści o wojnach prowadzonych przez sla-wne Królestwo Polskie. Szczególne jed­nak znaczenie mają dla Długosza dwie wojny: 1) wojna polsko-krzyżacka, któ­rej punktem kulminacyjnym jest bitwa pod Grunwaldem. Nadaje jej autor cha­rakter narodowy - Polacy i Litwini walczą z Niemcami; 2) wojna polsko-

-turecka i klęska pod Warną są dla autora swoistym egzemplum. Wojska polsko-

-węgierskie zostają pokonane w bitwie pod Warną, ponieważ młody król miast w noc przed starciem modlić się i prosić Boga o zwycięstwo, spędził ją w_ towa­rzystwie pięknego giermka. Śmierć Władysława IV jest dla Długosza wyda­rzeniem co prawda tragicznym, ale do­wodzi przede wszystkim sprawiedliwo­ści bożej.

T. Morę „Utopia" - Na wyspie Utopii, która jest państwem idealnym, nie ma wojen. Ludzie żyją w pokoju i toleran­cji. Istnieje

jednak armia przygotowana do obrony przed wrogami zewnętrzny­mi.

Erazm z Rotterdamu „Pochwała głu­poty" -Przyczyną wszystkich wojen jest głupota ludzi, którzy nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swojego po­stępowania ani dostrzec niebezpieczeńst­wa dla życia, jakie niesie ze sobą wojna.

A. Frycz Modrzewski „Commenta-riorum de Republica emendanda..." (O poprawie Rzeczypospolitej) - Au­tor dzieli wojny na sprawiedliwe i nie­sprawiedliwe. Sprawiedliwe są wojny obronne, niesprawiedliwe - najeźdźcze. Ale i jedne, i drugie niosą ze sobą zło, zniszczenie i demoralizację, a ich koszty ponoszą niewinni biedacy, którzy też najczęściej padają ofiarą działań wojen­nych.

J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Posłowie greccy grożą Troi wojną, jeśli Helena nie zostanie zwróco­na mężowi. Gdy Trojanie odmawiają wydania żony Menelaosa, na wybrzeżu ich państwa lądują wojska greckie. W ostatnich słowach dramatu Antenor nawołuje, by zacząć radzić o obronie, choć lepiej byłoby wcześniej radzić o wojnie.

M. Sęp-Szarzyński „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" - Bojowanie byt nasz podnieb­ny, człowiek jest skazany na prowadze­nie nieustannej wojny ze złem uosabia­nym przez Szatana, świat i ciało, którzy chcą przywieść człowieka do zguby i wiecznego potępienia. Tylko Bóg i je­go wsparcie mogą człowiekowi zapew­nić zwycięstwo w tej wojnie.

T. Tasso „Jerozolima wyzwolona" -

Tasso opowiada w swoim eposie dzieje wojny pobożnej, pierwszej wyprawy krzyżowej, w której rycerze muszą wal­czyć nie tylko z poganami, ale również z własnymi złymi skłonnościami.

W. Szekspir „Hamlet" - Przez Danię przemaszerowują wojska Fortynbrasa w drodze na wojnę z Polską.

W. Szekspir „Makbet" -1) W wojnie przeciwko zbuntowanemu wasalowi Dunkana Makbet wsławi się jako dziel­ny rycerz i obrońca króla. To właśnie wracając z tej wojny spotka czarownice, których przepowiednia zapoczątkuje ciąg krwawych wydarzeń prowadzą­cych do klęski bohatera. 2) Wojna, którą wypowiedzą Makbetowi synowie zabi­tego króla, doprowadzi do ostatecznej klęski i śmierci bohatera.

W. Szekspir „Romeo i Julia" - Wojna wielkich rodów w Weronie - Kapulet-tich i Montekich - staje się przyczyną tragedii dwojga młodych zakochanych - Romea i Julii.

W. Szekspir „Henryk V" - Po latach hulanek młody król okazuje się dosko­nałym władcą, czego dowodzi między innymi wojna z Francją (tzw. wojna stuletnia), w której Henryk V zabłysnął talentami strategicznymi. Doprowadził też do zawarcia pokoju przypieczętowa­nego małżeństwem z córką króla Fran­cji.

W. Potocki „Transakcja wojny cho-cimskiej..." - Bardzo realistycznie i szczegółowo przedstawia Potocki przygotowania i przebieg bitwy pod Chocimiem w roku 1621. Mowa, jaką wygłasza hetman Chodkiewicz do swo­ich żołnierzy, jest pochwałą waleczno­ści polskich rycerzy i jednocześnie skie­rowana jest do współczesnych autorowi jako swoisty wyrzut, że zatracili cnoty przodków. Potocki stosuje wyraźny po­dział: my - waleczni obrońcy wiary i ojczyzny, oni - zbieranina przypad­kowych ludzi, którzy nie potrafią wal­czyć i myślą jedynie o szybkim po­wrocie do domu.

J.Ch. Pasek „Pamiętniki" - Pasek w części poświęconej swoim przygo­dom żołnierskim opisuje wszystkie woj­ny, w jakich brał udział (wojna ze Szwecją, z Moskwą). Przedstawia siebie zawsze jako wyjątkowo walecznego. W opisach bitew na plan pierwszy, niezależnie od intencji autora, wysuwają się sceny zdobywania łupów.

P. Corneille „Cyd" - Udział w wojnie z Maurami, odniesione w niej zwycięst­wo i wzięcie do niewoli dwóch królów czynią Roderyka (Cyda) równym Infan­tce, co komplikuje jej sytuację uczucio­wą. Także w wypadku Chimeny wojna wprowadza komplikacje - musi teraz szukać pomsty na obrońcy Kastylii.

Wolter „Kandyd" - Wojna Bułgarów i Abarów, po której obie strony śpiewają Te Deum, by uczcić swoje zwycięstwo i która pozostawia stosy trupów i tysiące kalek, pokazuje absurdalność wszelkich wojen. Jest też jednym z wielu elemen­tów krytyki optymistycznej filozofii Leibniza.

I. Krasicki „Monachomachia" - Filo­zoficzna dysputa przedstawicieli dwóch zakonów przekształca się w regularną bitwę, choć oręż jest dość nietypowy: sandały, książki, naczynia...

L Krasicki „Myszeida" - Krasicki opo­wiada historię wojny myszy i szczurów z kotami, faworytami księcia Popielą. Po przejściowych niepowodzeniach my­siego wojska wojna kończy się śmiercią księcia pożartego przez myszy i klęską kotów.

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod"

- Świadomie nieudolne prowadzenie przez Konrada wojny z Litwą osłabia Zakon i sprawia, że przestaje on za­grażać ojczyźnie Wallenroda.

A. Mickiewicz „Reduta Ordona" -

Wojna Polaków z Rosjanami jest walką sił dobra i zła. Po stronie wojsk polskich stoi Bóg, wojska rosyjskie walczą, by zadowolić cara jak szatan złośliwego.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1)

Jacek Soplica po opuszczeniu rodzin­nych stron walczy w wojskach napoleoń­skich i wraz z nimi bierze udział w licz­nych kampaniach. Samego Napoleona ukazuje Mickiewicz jako boga wojny. 2) W koncercie Jankiela pojawia się wspo­mnienie insurekcji kościuszkowskiej i wojny polsko-rosyjskiej.

J. Słowacki „Balladyna" - By zasiąść na tronie w Gnieźnie, Balladyna toczy wojnę ze swoim mężem, Kirkorem. Od­nosi w niej zwycięstwo, ale nie dane jej będzie długie panowanie.

L.N. Totstoj „Wojna i pokój" - Cały naród rosyjski, od arystokracji po chło­pów, dzielnie znosi nied...