Warszawa w XVIII wieku
Warszawa i Praga w 1705
Pałac Saski
Ulica Długa na obrazie Canaletta (1770)
Warszawskie i praskie jurydyki w 2 poł. XVIII wieku:1. Stare Miasto 2. Nowe Miasto 3. Szymanowska 4. Wielądka 5. Parysowska 6. Świętojerska 7. Nowolipie 8. Kapitulna (Zadzikowska) 9. Dziekania 10. Leszno 11. Tłumackie (Tłomackie) 12. Mariensztadt 13. Dziekanka 14. Wielopole 15. Grzybów 16. i 24. Bielino 17. Stanisławów 18. Aleksandria 19. Nowoświecka 20. Ordynacka 21. Tamka-Kałęczyn 22. Bożydar-Kałęczyn 23. Nowogrodzka 24. i 16 Bielino 25. Solec 26. Golędzinów 27. Praga 28. Skaryszew-Kamion
Biblioteka Załuskich
Collegium Nobilium
Pierwsze dziesięciolecie XVIII wieku to dla Warszawy kolejny okres chaosu, wojny i klęsk żywiołowych. August II Mocny jako elektor Saksonii zaangażował się w 1700 w III wojnę północną, czym ściągnął na Rzeczpospolitą najazd wojsk szwedzkich Karola XII. Szwedzi już w 1702 zdobyli Warszawę, nakładając na jej mieszkańców wysoką kontrybucję. W 1704 zawiązała się wroga Sasowi konfederacja warszawska i 16 lutego ogłosiła akt detronizacji Augusta II. 12 lipca zgromadzona na Woli szlachta dokonała elekcji wojewody poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski. Niespodziewanie jednak August II wsparty przez posiłki rosyjskie zdobył pozbawioną silnego garnizonu szwedzkiego Warszawę. Już wkrótce jednak wojska szwedzkie zmusiły go do opuszczenia stolicy, zadając 31 lipca 1705 klęskę w II bitwie pod Warszawą. W bitwie tej 2000 wojsk szwedzkich rozbiło prawie 10 000 wojsk sasko-polsko-litewskich wiernych Augustowi II. 4 października 1705 wojewoda poznański Stanisław Leszczyński został koronowany na króla Polski w kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie przez arcybiskupa lwowskiego Konstantego Zielińskiego. Już w 1709 Leszczyński i jego zwolennicy musieli uchodzić z Warszawy. Od lutego do kwietnia 1710 w stolicy obradował sejm konfederacki – Walna Rada Warszawska, powołany przez zwolenników konfederacji sandomierskiej. Sejm ten pod laską Stanisława Ernesta Denhoffa zajął się restytuowaniem rządów saskich w Rzeczypospolitej.
Osłabione długotrwałymi działaniami wojennymi miasto nawiedziła seria klęsk elementarnych – morowe powietrze w 1708, wielka powódź w 1713, nieurodzaj, powodujący drożyznę. Miarę nieszczęść potęgowały jeszcze gwałty i rekwizycje wojsk rosyjskich, a od 1713 uciążliwy dla ludności pobyt wojsk saskich.
Kolejna elekcja w 1733 spowodowała wybuch wojny o polską sukcesję. 12 września 13 tysięcy szlachty wybrało w Warszawie Stanisława Leszczyńskiego ponownie królem Polski. 29 września na Pragę dotarły wojska rosyjskie generała Piotra Lacy. 5 października 1733 we wsi Kamion na Pradze 3000 stronników saskich pod ich osłoną ogłosiło królem Augusta III.
Czasy saskie to mimo wszystko okres rozkwitu miasta – wielu architektów i budowniczych przybywa tu wraz z Sasami, wznosząc liczne charakterystyczne pałace i kościoły. Szata architektoniczna Warszawy upodabnia się wówczas do Drezna, zarówno z uwagi na postacie architektów, jak i reprezentowany przez nich styl architektoniczny. Do Warszawy przybywają w tym okresie nie tylko architekci, ale także duża grupa artystów, przedsiębiorców, kupców, rzemieślników i wojskowych. Do najwybitniejszych twórców architektury saskiej w Warszawie należeli: Joachim Daniel Jauch, Matthäus Daniel Pöppelmann, Carl Friedrich Pöppelmann, Johann Christoph von Naumann i Jan Zygmunt Deybel. W 1715 powstał Saski Urząd Budowlany w Warszawie, instytucja koordynująca prace architektoniczne i urbanistyczne, zrzeszająca światowej sławy saskich architektów i urbanistów. Powstaje wówczas śmiałe rozwiązanie przestrzenne tzw. Oś Saska, determinująca przez długi czas rozwój miasta w kierunku zachodnim. Wettynowie wznieśli w centrum stolicy Pałac Saski, który wraz z całym założeniem pałacowo-ogrodowym Ogrodu Saskiego był wyraźną manifestacją ich absolutystycznych dążeń. W tym okresie powstają też liczne budynki koszarowe w mieście i na przedmieściach, m.in. Koszary Mirowskie. W 1735 August III wzniósł na Saskiej Kępie letni pałacyk myśliwski, gdzie hucznie podejmował swoich gości. Pojawiają się także pierwsze latarnie olejowe w roku 1716 na czterech rogach ratusza na rynku Starego Miasta, po trzy w każdym.
W latach 1724-1731 z polecenia króla Augusta II, wytyczono tzw. Drogę Kalwaryjską prowadząca od dzisiejszego Placu Trzech Krzyży do Grobu Chrystusa niedaleko Zamku Ujazdowskiego. Było to założenie ostentacyjnie dewocyjne, wzdłuż drogi wzniesiono 28 kaplic. Z czasem droga ta zatraciła swoje pierwotnie religijne oblicze, stając się zaczątkiem Alej Ujazdowskich.
W czasie panowania Augusta III w stolicy wzniesiono wiele budowli reprezentacyjnych w stylu sasko-francuskiego rokoka. W 1743 w tym stylu wschodnie skrzydło Zamku Królewskiego przebudował Johann Christoph Knöffel. W latach 1720-1730 Jakub Fontana przebudował w stylu późnego baroku Pałac pod Blachą. Jedną z najlepszych realizacji architektonicznych była przeprowadzona w latach 1754-1759 przebudowa pałacu Brühla.
Zbudowano wówczas też wiele ciekawych budowli sakralnych. W latach 1728-1761 Karol Bay wzniósł m.in. kościół Panien Wizytek, a Jakub i Józef Fontana dokonali przebudowy kościoła św. Krzyża.
W tym okresie powstaje wiele kolejnych jurydyk, szczelnym pierścieniem otaczając Stare Miasto i Nowe Miasto – dwa oddzielne organizmy miejskie stanowiące w tym czasie miasto Warszawę. Wciśnięte w organizm miejski Starej i Nowej Warszawy, jurydyki stały się ośrodkami wielkiej własności magnackiej, gdzie chronieni przez nią Żydzi i partacze nawiązywali zwycięską konkurencję ze zrzeszonym w cechach i gildiach kupieckich mieszczaństwem warszawskim. Z drugiej strony spowodowało to jednak znaczny rozwój gospodarczy miasta, połączony ze stałym wzrostem demograficznym. W 1720 kupcy francuscy Jakub Malherbe i Jakub Pellison założyli pierwszy w Warszawie dom handlowy, gdzie w towary luksusowe zaopatrywał się dwór królewski i dwory magnackie.
W 1742 marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński stanął na czele powołanej w 1740 Komisji Brukowej, która zajęła się oczyszczeniem, reperacją i brukowaniem ulic warszawskich. Z jej polecenia zbudowano mosty na rzeczkach i ciekach wodnych wpadających do Wisły na terenach dzisiejszej Warszawy, dokonano też melioracji i wykopano kanały odwadniające zabagnione rejony stolicy. Ogółem położono bruki na powierzchni 118 371 m². W późniejszych latach pojawiły sie także przy ulicach pierwsze latarnie. Do publicznego użytku wprowadził je w roku 1754 Jan Dulfus. W 1757 Franciszek Bieliński założył nową jurydykę Bielino. Główna oś tego założenia, ulica Bielińska (od 1770 Marszałkowska), stała się wkrótce główną arterią miasta na osi północ-południe.
W 1729 pijarzy warszawscy rozpoczęli wydawanie pierwszych polskich pism o zasięgu ogólnokrajowym: Kurier Polski i Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów...
syrenka2