IPN Powrót Pokolenia Wyklętych (nasz Dziennik).pdf

VIII Nasz Dziennik Piàtek, 25 lutego 2011

DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2011 (45)

Dodatek historyczny IPN

2/2011 (45)

Powrót

pokolenia

wykl´tych

1 MARCA

1DURGRZ\']LHñ3DPLÚFL

ķ¿RïQLHU]\:\NOÚW\FKĵ

ZZZLSQJRYSO

Wi´zienie mokotowskie w Warszawie

1 marca obchodzimy, po raz pierwszy oficjal-

nie, Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wy-

klętych. Jest to data egzekucji w 1951 r. sied-

miu członków władz konspiracyjnej organizacji

„Wolność i Niezawisłość” – wojskowych i cy-

wilnych przedstawicieli pokolenia kontynuują-

cego walkę Polskiego Państwa Podziemnego

i Armii Krajowej o niepodległą Polskę: preze-

sa IV Zarządu Głównego WiN Łukasza Cie-

plińskiego oraz Józefa Batorego, Franciszka

Błażeja, Karola Chmiela, Mieczysława Kawal-

ca, Adama Lazarowicza i Józefa Rzepki.

Proces

IV Zarzàdu G∏ównego WiN

Rozpocz´ty 5 paêdziernika 1950 r. proces cz∏onków IV Zarzàdu G∏ównego Zrzeszenia „WolnoÊç i Nieza-

wis∏oÊç” by∏ kolejnym i nieostatnim publicznym pokazem si∏y ze strony rzàdzàcego re˝imu komunistycz-

nego wobec zm´czonego wczeÊniejszà walkà o niepodleg∏oÊç spo∏eczeƒstwa. I chocia˝ przebiega∏ w

odmiennej od wczeÊniejszych sàdowych pokazówek atmosferze politycznej, spowodowanej sytuacjà

wewn´trznà i mi´dzynarodowà, to jego propagandowy wydêwi´k mia∏ pogrzebaç na zawsze nadzieje

Polaków pok∏adane w jawnie i konspiracyjnie dzia∏ajàcych po wojnie ugrupowaniach opozycyjnych,

oÊmieszyç Rzàd RP na Uchodêstwie, a tak˝e os∏abiç prozachodnie nastroje i w efekcie zbudowaç nie-

ch´ç do tamtejszych systemów demokracji.

Ciàg dalszy na s. II

El˝bieta Jakimek-Zapart (IPN Kraków)

II Nasz Dziennik Piàtek, 25 lutego 2011

DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2011 (45)

Piàtek, 25 lutego 2011 Nasz Dziennik VII

El˝bieta Jakimek-Zapart (IPN Kraków)

Proces

IV Zarzàdu G∏ównego WiN

Ciàg dalszy ze s. I

jego struktury oraz zorganizowania Obszaru Zachodniego, którego by∏ prezesem

do listopada 1947 roku. JednoczeÊnie w utworzonym w styczniu 1947 r. IV Zarzà-

dzie G∏ównym zosta∏ wiceprezesem, z zadaniem odbudowania zarzàdów obsza-

rów. Aresztowany 5 grudnia 1947 roku. Po trzyletnim Êledztwie zosta∏ skazany w

paêdzierniku 1950 r. na kar´ Êmierci. Wyrok wykonano 1 marca 1951 r. w wi´zie-

niu mokotowskim w Warszawie. Pozostawi∏ ˝on´ Jadwig´, synów: Zbigniewa i Ry-

szarda, oraz córk´ Danut´.

Franciszek B∏a˝ej

(1907–1951), ps. „Roman”,

„Bogus∏aw”, kpt.

Urodzi∏ si´ w Nosówce k. Rzeszowa. By∏ oficerem za-

wodowym. S∏u˝y∏ w 84. Pu∏ku Piechoty Strzelców Po-

leskich w Piƒsku. W szeregach tej jednostki walczy∏ w

wojnie obronnej 1939 roku. W∏àczy∏ si´ w dzia∏alnoÊç

konspiracyjnà jako oficer szkoleniowy, nast´pnie jako

oficer operacyjny Inspektoratu AK Rzeszów. W nocy z

7 na 8 paêdziernika 1944 r. uczestniczy∏ w nieudanej akcji odbicia wi´êniów z wi´-

zienia w Rzeszowie. W latach 1945–1946 pe∏ni∏ funkcj´ kierownika Wydzia∏u w Za-

rzàdzie Obszaru Po∏udniowego WiN. Opracowa∏ dokument „Instrukcja propagan-

dy”. By∏ wspó∏redaktorem podziemnego pisma „Orze∏ Bia∏y” (od marca 1946 r.). Na-

pisa∏ referat „Droga, jakà dà˝y komunizm do podboju Êwiata” (powielony w Krako-

wie w nak∏adzie 105 egz.). Od grudnia 1946 r. do aresztowania 2 paêdziernika 1947

r. by∏ prezesem Obszaru Po∏udniowego WiN. W Êledztwie okrutnie torturowany.

Skazany w paêdzierniku 1950 r. na kar´ Êmierci. Wyrok wykonano 1 marca 1951 r.

w wi´zieniu mokotowskim w Warszawie.

W∏adza zamierza∏a pokazaç wrogom i sojusznikom, ˝e pod jej skrzyd∏ami nie

dojdzie do odtworzenia si´ na tak du˝à skal´ zorganizowanej opozycji. Podczas

procesu celowo akcentowano tak˝e wàtki wspó∏pracy WiN-u z duchowieƒstwem,

a zw∏aszcza ze zmar∏ym 2 lata wczeÊniej prymasem kard. Augustem Hlondem; by∏

to kolejny etap przygotowaƒ re˝imu do otwartej walki z ostatnim wielkim przeciw-

nikiem w Polsce – KoÊcio∏em katolickim.

Rok pracy IV Zarzàdu

Mieczys∏aw Kawalec

(1916–1951), ps. „˚bik”,

„Iza”, mjr

Urodzi∏ si´ w Trzcianie, pow. Rzeszów. W latach

1935–1939 studiowa∏ na Wydziale Prawa Uniwersytetu

Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie uzyska∏ tytu∏ magi-

stra praw. W kampanii wrzeÊniowej 1939 r. s∏u˝y∏ jako

dowódca plutonu w 17. pp. Walczy∏ w rejonie Dynowa,

PrzemyÊla i w obronie Lwowa. Od 1940 r. pozostawa∏

w dyspozycji Obwodu ZWZ Rzeszów, gdzie powierzono mu zadania w zakresie wy-

wiadu i kontrwywiadu. W 1944 r. zosta∏ oficerem wywiadu i kontrwywiadu Obwodu

AK Rzeszów, od wrzeÊnia 1944 r. by∏ zast´pcà komendanta Obwodu AK Rzeszów,

a od listopada 1944 r. do 5 lutego 1945 r. komendantem. W nocy z 7 na 8 paêdzier-

nika 1944 r. bra∏ udzia∏, jako dowódca ubezpieczenia, w nieudanej akcji rozbicia

wi´zienia na Zamku w Rzeszowie, majàcej na celu uwolnienie przetrzymywanych

tam ˝o∏nierzy AK. Po rozwiàzaniu AK, w marcu 1945 r. podjà∏ dzia∏alnoÊç w organi-

zacji „Nie”. W maju 1945 r. zosta∏ komendantem Obwodu DSZ Rzeszów. Do grud-

nia 1945 r. by∏ kierownikiem wywiadu w Wydziale (Okr´gu) WiN Rzeszów, gdzie zor-

ganizowa∏ siatk´ wywiadowczà. Z koƒcem 1945 r. zamieszka∏ w Zabrzu. Od paê-

dziernika 1945 r. do kwietnia 1946 r. by∏ kierownikiem dzia∏u informacyjno-propa-

gandowego Wydzia∏u (Okr´gu) WiN Kraków, nast´pnie do paêdziernika 1946 r. za-

st´pcà prezesa Okr´gu WiN Kraków i jednoczeÊnie kierownikiem Rejonu Po∏udnio-

wego. W nowym ZG zosta∏ kierownikiem Wydzia∏u Informacji kryptonim „Instytut

Bakteriologiczny”, pe∏niàc t´ funkcj´ do momentu aresztowania 1 lutego 1948 roku.

W tym czasie odtworzy∏ rozbità przez UB w drugiej po∏owie 1946 r. sieç wywiadow-

czà WiN. Po niespe∏na trzyletnim Êledztwie zosta∏ skazany w paêdzierniku 1950 r. na

kar´ Êmierci. Wyrok wykonano 1 marca 1951 r. w wi´zieniu mokotowskim w War-

szawie. Pozostawi∏ ˝on´ Iren´ oraz synów: Aleksandra i Andrzeja.

Po aresztowaniu na poczàtku stycznia 1947 r. Wincentego Kwieciƒskiego, pre-

zesa III Zarzàdu G∏ównego WiN, kierujàcy Obszarem Po∏udniowym ¸ukasz Cie-

pliƒski postanowi∏ kontynuowaç prac´ Zrzeszenia. Na zwo∏anej 10 stycznia kon-

ferencji podj´to decyzj´ o zmianach w strukturze kierownictwa i przystàpiono do

odtwarzania powiàzaƒ centrali z terenem. Prezesem IV Zarzàdu G∏ównego zo-

sta∏ Ciepliƒski, wczeÊniej oficer przedwojennego Wojska Polskiego, inspektor

rzeszowski ZWZ-AK, komendant krakowskiej Delegatury Si∏ Zbrojnych, który

g∏ówne komórki organizacji opar∏ na swoich sprawdzonych i niezdekonspirowa-

nych wspó∏pracownikach z Rzeszowszczyzny. Stanowisko wiceprezesa z zada-

niem odbudowy zarzàdów obszarów objà∏ Adam Lazarowicz, szefami poszcze-

gólnych wydzia∏ów zostali: Mieczys∏aw Kawalec – Wydzia∏ Informacji, Ludwik Ku-

bik – Wydzia∏ Organizacyjny i ¸àcznoÊci, Józef Rzepka – Dzia∏ Polityczny, Fran-

ciszek B∏a˝ej – Dzia∏ Propagandy, Józef Macio∏ek – Delegatura Zagraniczna, Jó-

zef Batory – ¸àcznoÊç Zewn´trzna, Karol Chmiel – doradca polityczny.

Nowy prezes przeprowadzi∏ weryfikacj´ wspó∏pracowników, uaktywni∏ wywiad

polityczny i wojskowy (ten ostatni ukierunkowany zosta∏ dodatkowo na przebywa-

jàce w Polsce wojska sowieckie), uruchomi∏ nowe szlaki przerzutowe na Zachód.

Zrzeszenie „WolnoÊç i Niezawis∏oÊç” szuka∏o tak˝e wsparcia w polskim KoÊciele,

uzyskujàc aprobat´ hierarchów oraz ksi´˝y dla swojej dzia∏alnoÊci. Radà i pomocà

s∏u˝yli zarówno kard. August Hlond, jak i metropolita krakowski kard. Adam Sapie-

ha. Jeden z listów pasterskich prymasa z 1947 r. by∏ w cz´Êci oparty na sprawozda-

niach okresowych WiN przekazanych mu przez ¸ukasza Ciepliƒskiego lub jego wy-

s∏anników, a dotyczàcych sytuacji politycznej w Polsce.

W zgodnej ocenie historyków dzia∏alnoÊç IV Zarzàdu G∏ównego by∏a najbardziej

heroicznym okresem w historii Zrzeszenia „WolnoÊç i Niezawis∏oÊç”, przypad∏a ona

bowiem na czas za∏amania si´ postaw spo∏eczeƒstwa po sfa∏szowanych przez ko-

munistów wyborach do Sejmu z 19 stycznia 1947 r. oraz szerokich i krwawych re-

presji wobec legalnie dzia∏ajàcego PSL. Dope∏nieniem czarnego scenariusza by∏a

zapoczàtkowana likwidacja PPS, do której WiN, obserwujàc poczynania re˝imu,

publicznie wystosowa∏o przes∏anie z wyrazami wsparcia. Apel wywo∏a∏ burzliwà re-

akcj´ PPR, która prze∏o˝y∏a si´ na zintensyfikowanie dzia∏aƒ ze strony bezpieki w

celu likwidacji IV Zarzàdu.

Niesprzyjajàca dla Polaków i samego Zrzeszenia by∏a tak˝e sytuacja mi´dzynaro-

dowa – wzrastajàca izolacja paƒstw Europy Ârodkowej i tworzenie si´ trwa∏ego podzia-

∏u polityczno-gospodarczego na Wschód i Zachód. Brak perspektyw na szybkie zmia-

ny w po˝àdanym kierunku oraz masowe aresztowania przeciwników w∏adzy komuni-

stycznej spowodowa∏y, ˝e prezes Ciepliƒski po analizie informacji przekazanych przez

kuriera z Londynu Jerzego Woêniaka postanowi∏ 10 paêdziernika 1947 r. na spotkaniu

kierownictwa w Zakopanem zawiesiç kontakty organizacyjne. By∏o ju˝ jednak za póê-

no na skuteczne dzia∏ania kamuflujàce. Pomi´dzy 27 listopada a 12 grudnia 1947 r. zo-

stali zatrzymani prawie wszyscy cz∏onkowie IV Zarzàdu G∏ównego oraz prezesi obsza-

rów. 1 lutego 1948 r. jako ostatniego uj´to Mieczys∏awa Kawalca, który próbowa∏ od-

twarzaç zr´by organizacji.

Âledztwo

Ok∏adka konspiracyjnego pisma WiN-u „Orze∏ Bia∏y”

Karol Chmiel (1911–1951),

ps. „Grom”, „Zygmunt”, por.

Urodzi∏ si´ w Zagorzycach, pow. D´bica. Absolwent pra-

wa Uniwersytetu Jagielloƒskiego. Odby∏ s∏u˝b´ wojsko-

wà w Szkole Podchorà˝ych Rezerwy Piechoty przy 6. DP

w Krakowie. By∏ cz∏onkiem Stronnictwa Ludowego. W

wojnie obronnej 1939 r. walczy∏ pod Lwowem. Od 1941 r.

dzia∏a∏ w ZWZ. W 1943 r. zosta∏ komendantem Obwodu

Batalionów Ch∏opskich w D´bicy. W marcu 1944 r., po

scaleniu BCh z AK, zast´pcà komendanta Obwodu AK D´bica. W akcji „Burza” ci´˝-

ko ranny. Po wyleczeniu zamieszka∏ pod Krakowem. W 1945 r. dzia∏a∏ w WiN i PSL, by∏

∏àcznikiem mi´dzy obiema organizacjami. W styczniu 1947 r. wszed∏ w sk∏ad kierow-

nictwa IV Zarzàdu G∏ównego WiN. By∏ doradcà politycznym prezesa ZG. Aresztowany

12 grudnia 1947 roku. Po trzyletnim Êledztwie zosta∏ skazany w paêdzierniku 1950 r. na

kar´ Êmierci. Wyrok wykonano 1 marca 1951 r. w wi´zieniu mokotowskim w Warsza-

wie. W celi Êmierci na Mokotowie napisa∏ wi´ziennà piosenk´ Êpiewanà na melodi´

„Czerwonych maków”. By∏ wdowcem, osieroci∏ dwóch synów: Jerzego i Zbigniewa.

cych tam ówczeÊnie funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeƒstwa Publicznego z

Warszawy kpt. Romana Wysockiego i kpt. Henryka Wendrowskiego. Na poczàtku

grudnia Ciepliƒskiego przetransportowano samolotem do Warszawy i umieszczo-

no w wi´zieniu mokotowskim do dyspozycji Departamentu Âledczego MBP, kiero-

wanego przez os∏awionego p∏k. Józefa Ró˝aƒskiego. Aby wywrzeç na aresztowa-

nym wra˝enie wszechwiedzy bezpieki, przedstawiono Ciepliƒskiemu zgromadzo-

ny, stosunkowo bogaty materia∏ dotyczàcy Zrzeszenia WiN „i za cen´ zwolnienia i

zaprzestania dalszych aresztowaƒ za˝àdano od niego podania nazwisk wspó∏pra-

cowników oraz wydania rozkazu ujawnienia si´ ca∏ej organizacji i z∏o˝enia broni”.

Wszystko wskazuje na to, ˝e w tym czasie próbujàcy wyst´powaç z pozycji partne-

ra do rozmów prezes zawar∏ z przedstawicielem ministerstwa umow´ dotyczàcà

ujawnienia organizacji w zamian za odstàpienie od represjonowania cz∏onków Zrze-

szenia. Mo˝na przypuszczaç, ˝e jednym z argumentów przekonujàcych go do roz-

mów móg∏ byç fakt poczàtkowego skazania na kar´ Êmierci, a nast´pnie u∏askawie-

nia prezesa II Zarzàdu G∏ównego WiN Franciszka Niepokólczyckiego 6 listopada

1947 r., na trzy tygodnie przed rozpocz´ciem aresztowaƒ Ciepliƒskiego i jego pod-

komendnych, oraz nieco wczeÊniejsza zbli˝ona sytuacja z cz∏onkami I Zarzàdu. Po-

mimo prowadzonych kwerend nie uda∏o si´ dotychczas dotrzeç do dokumentu for-

malizujàcego porozumienie, choç sam fakt zawarcia co najmniej umowy „d˝entel-

meƒskiej” nie budzi wàtpliwoÊci. Potwierdza to m.in. relacja póêniej sàdzonego ku-

riera WiN Jerzego Woêniaka ze wspólnej rozmowy pomi´dzy nim, Ciepliƒskim i jed-

nym z wiceministrów MBP oraz czterostronicowy r´kopis uwi´zionego prezesa:

„Idàc po myÊli zawartej umowy, pragn´ raz jeszcze przedstawiç Panu Pu∏kowniko-

wi [adresat powy˝szych s∏ów pozostaje do dzisiaj nieznany] swój punkt widzenia

odnoÊnie [do] kwestii podziemia oraz sposobu jego rozwiàzania”. Dalej w doku-

mencie autor omawia warunki „polubownego, ∏agodnego i rzeczowego podejÊcia

W∏adz” i konstatuje: „Wszelki terror i akcja si∏à wymierzona staje si´ po˝ywkà na

d∏u˝szy okres czasu dla wszystkich negatywnie ustosunkowanych obywateli. Akcja

pojednawcza natomiast roz∏adowuje nastroje spo∏eczeƒstwa”.

Józef Batory (1914–1951), ps.

„Argus”, „Wojtek”, kpt.

Urodzi∏ si´ w Weryni, pow. Kolbuszowa. Po odbyciu

s∏u˝by wojskowej podjà∏ w 1937 r. studia na Wydziale

Prawa Uniwersytetu Jagielloƒskiego. Walczy∏ w kam-

panii wrzeÊniowej 1939 roku. W czasie okupacji nie-

mieckiej dzia∏a∏ w ZWZ-AK jako oficer ∏àcznoÊci Obwo-

du AK Kolbuszowa. W nocy z 8 na 9 lipca 1944 r.

wspó∏organizowa∏ przyj´cie w okolicach Porab Kupieƒ-

skich alianckiego zrzutu broni i amunicji. Uczestniczy∏ czynnie w akcji „Burza”. Od

listopada 1944 r. by∏ adiutantem komendanta Obwodu AK Rzeszów. Od wrzeÊnia

1945 r. dzia∏a∏ w Zrzeszeniu WiN w Krakowie, odpowiada∏ za ∏àcznoÊç zewn´trznà.

JednoczeÊnie zosta∏ szefem kancelarii i archiwum Obszaru Po∏udniowego WiN. W

styczniu 1947 r. wszed∏ w sk∏ad IV Zarzàdu G∏ównego WiN. Zorganizowa∏ w War-

szawie i na Wybrze˝u sprawnie dzia∏ajàcy system punktów kontaktowych dla od-

bioru i przerzutu korespondencji, przesy∏ek i kurierów z Delegatury WiN na Zacho-

dzie. Aresztowany 2 grudnia 1947 roku. Po trzyletnim Êledztwie zosta∏ skazany w

paêdzierniku 1950 r. na kar´ Êmierci. Wyrok wykonano 1 marca 1951 r. w wi´zieniu

mokotowskim w Warszawie.

Józef Rzepka (1913–1951),

ps. „Znicz”, „Krzysztof ”, kpt.

Urodzi∏ si´ Bratkowicach ko∏o Rzeszowa. Dzia∏a∏ w

Stronnictwie Ludowym. W czasie okupacji hitlerowskiej

by∏ organizatorem i pierwszym dowódcà Placówki ZWZ

G∏ogów-Bratkowice w Obwodzie Rzeszów, od maja

1943 r. – adiutantem Inspektoratu AK Rzeszów. W czasie

akcji „Burza” dowodzi∏ du˝ym zgrupowaniem partyzanc-

kim w lasach bratkowickich. W nocy z 7 na 8 paêdzierni-

ka 1944 r. uczestniczy∏ w nieudanej akcji odbicia wi´êniów z wi´zienia w Rzeszowie.

By∏ komendantem Obwodu AK Tarnobrzeg (do grudnia 1944 r.). W marcu 1945 r.

przeniós∏ si´ do Katowic, póêniej mieszka∏ w Zabrzu. Od wrzeÊnia 1945 r. dzia∏a∏ w

WiN. Organizowa∏ siatki wywiadu WiN na Górnym Âlàsku, a nast´pnie w Warszawie.

Od stycznia 1947 r. by∏ kierownikiem Dzia∏u Politycznego w IV Zarzàdzie G∏ów-

nym WiN. Aresztowany 25 stycznia 1948 roku. Przeszed∏ okrutne Êledztwo, które

doprowadzi∏o go do rozstroju nerwowego. Zosta∏ skazany w paêdzierniku 1950 r.

na kar´ Êmierci. Wyrok wykonano 1 marca 1951 r. w wi´zieniu mokotowskim w War-

szawie. Pozostawi∏ ˝on´ Zofi´ i córk´ Ann´.

DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN.

www.ipn.gov.pl

¸ukasz Ciepliƒski zosta∏ aresztowany 27 listopada 1947 r. w Zabrzu przez funkcjo-

nariuszy Wojewódzkiego Urz´du Bezpieczeƒstwa Publicznego w Katowicach. Po-

czàtkowo przes∏uchiwali go oficerowie Êledczy Jan Kosznik i Józef Bik, a nast´pnie,

ju˝ w WUBP Kraków, Roman G∏adysek i Jan Karpiƒski, pod nadzorem przebywajà-

Redaktorzy:

dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 17 860 60 25)

Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 22 431 83 73)

ADRES DO KORESPONDENCJI:

DODATEK IPN DO „Naszego Dziennika”

UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA

SPRZEDA˚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (22) 581 88 72

VI Nasz Dziennik Piàtek, 25 lutego 2011

DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2011 (45)

Piàtek, 25 lutego 2011 Nasz Dziennik III

Z programu G∏ównego Komitetu

Wykonawczego WiN og∏oszonego

15 wrzeÊnia 1945 roku pt. „O wolnoÊç

obywatela i niezawis∏oÊç paƒstwa”:

Przesz∏o 5 lat walczy∏a Polska Podziemna – trzon Narodu – o pe∏nà wolnoÊç

i niezawis∏oÊç, opierajàc si´ wyniszczajàcej okupacji niemieckiej. Zbrojne rami´

polskiego Paƒstwa Podziemnego – Armia Krajowa w walce tej szczególnie

dotkliwe ponios∏a ofiary, ofiary, które duchowych jej spadkobierców

zobowiàzujà do dalszej, uporczywej walki nad realizacjà idea∏u, który

przyÊwieca∏ naszym poleg∏ym towarzyszom broni. Szósty rok wojennej

zawieruchy przyniós∏ nam wprawdzie uwolnienie z nienawistnego niemieckiego

jarzma i wprowadzi∏ wielkie zmiany w mi´dzynarodowym po∏o˝eniu Polski i w

jej stanie wewn´trznym, tworzone przez nie warunki ˝ycia obywatela polskiego

dalekie sà od tego obrazu, który mieli przed oczyma ginàcy ˝o∏nierze Polski

Podziemnej. Wierni jej testamentowi podejmujemy politycznà walk´ o jego

urzeczywistnienie.

Fragment grypsu ¸ukasza Ciepliƒskiego:

Prezes Ciepliƒski w poczàtkowej fazie Êledztwa, zbytnio ufajàc s∏owom wyso-

kich rangà funkcjonariuszy MBP, potwierdza∏ lub ujawnia∏ dzia∏alnoÊç swojà oraz

podleg∏ych mu struktur konspiracyjnych. Szybko okaza∏o si´, ˝e w∏adze komuni-

styczne nie zamierzajà respektowaç jakiejkolwiek umowy, a pozyskane od aresz-

towanych informacje s∏u˝à nie tylko kolejnym zatrzymaniom, ale równie˝ zaplano-

waniu szerszej akcji przeciwko podziemiu niepodleg∏oÊciowemu. Aparat bezpie-

czeƒstwa, wykorzystujàc nabytà wiedz´ oraz przewerbowanych lub nieÊwiado-

mych cz∏onków Zrzeszenia, pod pozorem zachowania ciàg∏oÊci pracy organiza-

cyjnej utworzy∏ tzw. V Komend´ G∏ównà, przez którà dà˝y∏ do pe∏nego rozpraco-

wania, a w przysz∏oÊci rozbicia krajowych i zagranicznych struktur WiN (operacja

„Cezary”). Ciepliƒski po pewnym czasie zorientowa∏ si´, ˝e pozyskana od niego

wiedza nie ratuje jego wspó∏pracowników, dlatego zmieni∏ taktyk´ dzia∏ania w sto-

sunku do przes∏uchujàcych go funkcjonariuszy MBP. W Êlad za tym swoje metody

zmienili tak˝e znani z okrucieƒstwa i bezwzgl´dnoÊci oficerowie Êledczy. Wed∏ug

relacji wspó∏wi´êniów, „wielokrotnie ¸ukasza Ciepliƒskiego na przes∏uchania wy-

noszono na kocu, gdy˝ mia∏ po∏amane koÊci ràk i nóg, a póêniej przynoszono do

celi nieprzytomnego”. Po latach Jerzy Woêniak, na którego rozprawie (tzw. kiblów-

ce, czyli rozprawie w celi, podczas której oskar˝ony siedzia∏ na pokrywie sedesu)

prezes zeznawa∏ jako Êwiadek, wspomina∏: „Zobaczy∏em cz∏owieka zmaltretowa-

nego, chodzàcego o kulach, zniszczonego fizycznie”. Podobnie by∏o z jego pod-

komendnymi: Adamowi Lazarowiczowi wybito z´by, Józefa Rzepk´ doprowadzo-

no do ob∏´du, a torturowanemu Franciszkowi B∏a˝ejowi utworzy∏y si´ na nogach

ropiejàce rany.

Proces

czajàc zdj´ç. „Cz´Êç rozprawy transmitowa∏o Polskie Radio, a czasami przekaz uzu-

pe∏nia∏y »szczekaczki« – niespotykane ju˝ dzisiaj uliczne g∏oÊniki” – wspomina∏ krew-

ny ˝ony Ciepliƒskiego. Sposób relacjonowania jednoznacznie wskazuje, ˝e proces,

a raczej jego namiastka, odpowiada∏ na polityczne zapotrzebowanie w∏adzy komu-

nistycznej. Zohydzajàc i podwa˝ajàc publicznie wiarygodnoÊç podsàdnych jako li-

derów podziemia niepodleg∏oÊciowego, zamierzano ich zniszczyç nie tylko fizycznie,

ale te˝ skompromitowaç moralnie wraz z ca∏ym pokoleniem, które reprezentowali.

Wyroki na polityczne zamówienie

Andrzejku! Kochaj Boga i bàdê wierzàcym katolikiem. Jednak staraj si´ poznaç

Jego Wol´, przyjàç jà za prawd´ i realizowaç w ˝yciu. Kochaj Polsk´ i miej Jej dobro

na uwadze zawsze. Ona musi zajàç w Êwiecie w∏aÊciwe miejsce i uzyskaç dobrobyt

oraz szcz´Êcie wszystkich obywateli. Kochaj i bàdê pos∏uszny Matce –Twemu Anio-

∏owi Stró˝owi, która marzy, modli si´ i ˝yje Tobà i Twoim szcz´Êciem. Darz Jà dobro-

cià za siebie i za mnie. Naczelnymi zasadami Twego ˝ycia niech b´dà: dobro, praw-

da, sprawiedliwoÊç i mi∏oÊç. A˝eby temu sprostaç, musisz kszta∏ciç swój charakter

(silna wola, dzielnoÊç, pracowitoÊç, inicjatywa, umi∏owanie szlachetnych celów), bez

niego niczego nie osiàgniesz. (…) Musisz kszta∏ciç swój umys∏, zdobyç szerokie wia-

domoÊci. Ucz si´ pilnie. Wyjedê na studia za granic´ (Ameryka, Anglia, Holandia lub

Belgia). Staraj si´ tam zapoznaç z bie˝àcymi problemami ˝ycia naukowego, gospo-

darczego, spo∏ecznego, kulturalnego i politycznego. Pami´taj, ˝e musisz wróciç do

kraju z wiadomoÊciami pozytywnymi i gruntownymi. Co szlachetne i wielkie –przyj-

muj, co p∏ytkie i nikczemne –odrzucaj. Nie zaniedbuj równie˝ kultury fizycznej. Zdro-

wie jest w ˝yciu potrzebne. Umi∏owaniem idea∏ów, pracà, wytrwa∏oÊcià i poÊwi´ce-

niem musisz uzyskaç odpowiednià pozycj´, by móc realizowaç cele omawiane wy-

˝ej. Bàdê skromny, grzeczny i dobro bliêniego miej zawsze na uwadze. (…)

Wisieƒko, kochajàc Andrzejka za siebie i za mnie, nie rozpieÊç go. Chcia∏bym,

˝eby by∏ rzutki, przedsi´biorczy, mia∏ du˝o inicjatywy, pracowity, prawdomówny

i odwa˝ny. Zbli˝ go do muzyki i sztuki, te dziedziny cz∏owieka uszlachetniajà. Na-

ucz gry na fortepianie, zabieraj na koncerty i przedstawienia. Z j´zyków niech

weêmie angielski, dodatkowo francuski lub niemiecki. Musi zapoznaç si´ rów-

nie˝ z ∏acinà. Ona b´dzie mu potrzebna. Je˝eli Ty materialnie nie b´dziesz mo-

g∏a wys∏aç go na studia za granic´, to Andrzej musi wynikami i zachowaniem

uzyskaç stypendium. B´dzie to dla niego pierwsza próba. Wierz´, ˝e nie zrobi

mi zawodu, a Ty b´dziesz mia∏a wiele pociechy.

Prezes IV Zarzàdu G∏ównego WiN ¸ukasz Ciepliƒski zosta∏ 14 paêdziernika 1950 r.

pi´ciokrotnie skazany na kar´ Êmierci. Podobnie by∏o z jego najbli˝szymi wspó∏pra-

cownikami. Wszyscy – poza Ludwikiem Kubikiem (skazanym na do˝ywocie) oraz

Janinà Czarneckà i Zofià Micha∏owskà (wyroki wieloletniego wi´zienia) – zas∏u˝yli

wed∏ug komunistycz-

nego sàdu na wielo-

krotny najwy˝szy wy-

miar kary. W uzasad-

nieniu wyroku napisa-

no: „Przewód sàdowy

w niniejszej rozprawie

wykazuje w ca∏ej pe∏ni

drog´ wspó∏pracy z

okupantem hitlerow-

skim sanacyjnego kie-

rownictwa Armii Krajo-

wej i jego zdradzieckà

oraz wrogà robot´ w

najci´˝szym okresie

dêwigania si´ z ruin i

zniszczenia odbudo-

wujàcej si´ Polski. (...)

Wszyscy oskar˝eni w

niniejszej sprawie sà ty-

powymi przedstawicie-

lami obozu reakcji i

wstecznictwa, z∏o˝one-

go z ludzi wyzbytych

wszelkich skrupu∏ów,

pozbawionych jakich-

kolwiek ideowych po-

budek dzia∏ania, ludzi, którzy w zaciek∏ej Êlepej nienawiÊci do Zwiàzku Radzieckie-

go, Polski Ludowej i ca∏ego obozu demokracji i post´pu nie cofajà si´ przed ˝adnà

zbrodnià, bez wahania dopuszczajà si´ zdrady w∏asnej ojczyzny i wys∏ugujà si´

jawnym wrogom kraju – podejmujàc si´ najbrudniejszej roboty w zakresie dywersji

i szpiegostwa. (...) W obecnej sytuacji, gdy imperializm usi∏uje wywo∏aç nowà woj-

n´, masy pracujàce Polski Ludowej, realizujàc wielki Plan 6-letni, rzetelnà swojà pra-

cà w oparciu o pomoc Zwiàzku Radzieckiego budujà lepszà przysz∏oÊç swojego

narodu. W tej pracy mas ludowych – którà dokumentujà swà wol´ pokoju, p∏atni

agenci wojny i szpiedzy wyst´pujàcy w interesie pod˝egaczy wojennych – nie mo-

gà liczyç na ˝adnà pob∏a˝liwoÊç i muszà byç t´pieni z ca∏à bezwzgl´dnoÊcià. Wy-

rok ten przeto powinien stanowiç przestrog´ dla ka˝dego, kto oÊmieli∏by si´ pod-

nieÊç r´k´ na W∏adz´ Ludowà w Polsce i zdobycze mas pracujàcych...”. W ramach

z∏o˝onej przez obroƒców apelacji sprawa zosta∏a skierowana do Najwy˝szego Sà-

du Wojskowego w Warszawie. Ten 16 grudnia 1950 r. w sk∏adzie: p∏k Wilhelm Âwiàt-

kowski – przewodniczàcy, Alfred Janowski – s´dzia sprawozdawca, Leo Hochberg

– s´dzia, przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej pp∏k. Feliksa

S∏omnickiego, na posiedzeniu niejawnym nie uwzgl´dni∏ skarg rewizyjnych i w pe∏-

ni podtrzyma∏ wyroki. Prezydent Boles∏aw Bierut decyzjà z 20 lutego 1951 r. nie sko-

rzysta∏ z prawa ∏aski.

Skazanych stracono 1 marca 1951 r. pomi´dzy godz. 20.00 i 20.45, strza∏em w

ty∏ g∏owy. Protoko∏y wykonania kary Êmierci zosta∏y potwierdzone przez: naczelnika

wi´zienia mokotowskiego mjr. Alojzego Grabickiego, prokuratora mjr. Arnolda Ra-

ka, lekarza kpt. Kazimierza Jezierskiego oraz kata st. sier˝. Aleksandra Dreja. Cia∏

pomordowanych nie wydano rodzinom i pochowano je w nieznanym miejscu, co

do którego mo˝emy snuç jedynie przypuszczenia.

Fragment grypsu ¸ukasza Ciepliƒskiego:

Nowy Rok 51. Stanà∏em na prze∏omie dwóch pó∏wieczy, lat i w∏asnego ˝y-

cia. Co da∏ stary – wiemy. Co przyniesie nowy – oto pytanie. Siedz´ na celi

Êmierci z 40 –jak ja –skazanymi. Co pewien czas zabierajà kogoÊ. Nadchodzi

mój termin. Jestem zupe∏nie spokojny. Gdy mnie b´dà zabieraç, to ostatnie

moje s∏owa do kolegów b´dà: ciesz´ si´, ˝e b´d´ zamordowany jako katolik

za wiar´ Êwi´tà, jako Polak za Ojczyzn´ i jako cz∏owiek za prawd´ i sprawiedli-

woÊç. Wierz´ bardziej ni˝ kiedykolwiek, ˝e Chrystus zwyci´˝y, Polska niepod-

leg∏oÊç odzyska, a pohaƒbiona godnoÊç ludzka zostanie przywrócona. To mo-

je ca∏e przewinienie, moja wiara i szcz´Êcie. Ostatnie chwile myÊlami b´d´ tyl-

ko z Wami, moje sieroty ukochane. ˚al mi tylko Was. Wierz´, ˝e Matka Bo˝a

zabierze mojà dusz´ do swoich niebieskich hufców, bym móg∏ Jej dalej s∏u˝yç

i meldowaç bezpoÊrednio o tragedii mordowanego przez jednych, opuszczo-

nego przez pozosta∏ych –Narodu Polskiego. Wisiu! ˚yliÊmy z sobà krótko. Po-

ch∏oni´ty pracà by∏em nieraz w domu goÊciem. Ma∏o czasu poÊwi´ci∏em To-

bie. Wiem, ˝e Ty jedna wybaczysz mi wszystko. Wspólnie prze˝yte chwile

wspominam jako Êwi´toÊci. Kocha∏em Ciebie bardzo, bo jak˝e nie kochaç

Istoty o tak dobrym sercu, szlachetnym umyÊle. Istoty, która darzy∏a mnie tak

wielkà mi∏oÊcià. Widz´ Ciebie wcià˝ i tylko w najlepszym Êwietle.

Rozprawa IV Zarzàdu G∏ównego WiN rozpocz´∏a si´ 5 paêdziernika 1950 r. przed

Wojskowym Sàdem Rejonowym w Warszawie w sk∏adzie: p∏k Aleksander Warecki

(w∏aÊc. Warenhaupt) – przewodniczàcy, mjr Zbigniew Furtak – s´dzia, i mjr W∏ady-

s∏aw Tryliƒski – ∏awnik, w obecnoÊci prokuratora wojskowego pp∏k. Jerzego Trame-

ra. Akt oskar˝enia, zmieniany kilkakrotnie, zatwierdzono 2 sierpnia 1950 r. postano-

wieniem mjr. Mieczys∏awa Dytrego – prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej.

Na ∏awie oskar˝onych zasiedli: ¸ukasz Ciepliƒski, Adam Lazarowicz, Mieczys∏aw

Kawalec, Ludwik Kubik, Józef Rzepka, Franciszek B∏a˝ej, Józef Batory, Karol Chmiel

oraz ∏àczniczki – Janina Czarnecka i Zofia Micha∏owska. Na poczàtku procesu od-

czytano jedynie tez´ aktu oskar˝enia. Rozprawa by∏a prowadzona rutynowo z ja-

snym przes∏aniem politycznym, a los oskar˝onych – przesàdzony jeszcze przed jej

rozpocz´ciem.

Wysublimowanà socjotechnikà, w ogniu krzy˝owych pytaƒ stawianych przez

prokuratora i przewodniczàcego sk∏adu s´dziowskiego podniesionym i nieznoszà-

cym sprzeciwu g∏osem, uda∏o si´ od cz´Êci oskar˝onych, pami´tajàcych d∏ugie

maltretowanie w Êledztwie, uzyskaç publiczne wyznania niezgodne z faktycznymi

sytuacjami lub ich przekonaniami. Odbieranie g∏osu i przerywanie wypowiedzi pod-

sàdnym mia∏o na celu zabezpieczenie si´ przed publicznie przez nich artyku∏owa-

nymi niewygodnymi treÊciami, które mog∏y utrudniç lub czasami podwa˝yç ustalo-

nà wczeÊniej lini´ procesu. By∏o to dzia∏anie nagminne zw∏aszcza wobec prezesa IV

Zarzàdu, który wykorzystujàc mo˝liwoÊç publicznego wystàpienia, stara∏ si´ prze-

ciwstawiç fa∏szywym tezom, jednak s´dziowie zbywali jego wypowiedzi: „Nie zosta-

∏y mi dane do wglàdu akta sprawy. Nie znam ich zupe∏nie. Protoko∏y podpisywa∏em

pod przemocà fizycznà, treÊci wi´kszoÊci nie pami´tam, by∏em nieprzytomny”.

Oskar˝any nieustannie o prowokacyjne zachowanie Ciepliƒski podczas jednej z

utarczek s∏ownych z prokuratorem Tramerem, odpierajàc kolejny absurdalny za-

rzut, przypomnia∏ umow´, jakà zawar∏ trzy lata wczeÊniej z funkcjonariuszami MBP:

„Czy ja mog´ wobec tego poprosiç Wysoki Sàd w∏aÊnie o mojà kapitulacj´ i o przy-

rzeczenie ministerstwa bezpieczeƒstwa, jakie uzyska∏em?”. Podczas prowadzone-

go przewodu sàdowego argumenty obrony podnoszàce wol´ politycznà i zas∏ugi

oskar˝onych by∏y pomijane lub lekcewa˝one, tak˝e te, które dotyczy∏y ich wojennej

przesz∏oÊci (tak by∏o w przypadku dwukrotnego poruszenia faktu zdobycia póênà

wiosnà 1941 r. niemieckich wschodnich planów ofensywnych, które zosta∏y przeka-

zane via Londyn do Moskwy).

Powadzony przez ponad tydzieƒ proces mia∏ szerokà opraw´ medialnà. G∏ówny

prasowy organ komunistycznej propagandy – „Trybuna Ludu” – pisa∏ o „zwyk∏ej

szajce szpiegów i morderców, którzy dzia∏ali na rzecz imperialistów, a przede wszyst-

kim na rzecz amerykaƒskich pod˝egaczy wojennych”. Retoryk´ centralnej prasy po-

wiela∏y tytu∏y lokalne, przeÊcigajàc si´ w obel˝ywym i nieprawdziwym informowaniu

o oskar˝onych, skrupulatnie pomijajàc istotne kwestie z ich dzia∏alnoÊci i nie umiesz-

Fragment grypsu ¸ukasza Ciepliƒskiego

z 2 lutego 1951 r.:

Wisiu! Ciesz´ si´, ˝e doczeka∏em dnia dzisiejszego i miesiàca Matki Bo˝ej.

Wierz´, ˝e gdy mnie w nim zamordujà, zabierze mojà dusz´ Królowa Polski

do swych niebieskich hufców –bym móg∏ Jej dalej s∏u˝yç i bezpoÊrednio mel-

dowaç o tragedii mordowanego przez jednych opuszczonego przez pozosta-

∏ych Narodu Polskiego. Dzisiaj we Ênie byli u mnie Twój i mój ojciec. Urado-

wani – szcz´Êliwi – tulili mnie do serc.

¸ukasz Ciepliƒski w 62. Pu∏ku Piechoty

w Bydgoszczy

¸ukasz Ciepliƒski

(1913–1951), ps. „P∏ug”,

„Ostrowski”, pp∏k

Urodzi∏ si´ w Kwilczu, pow. Mi´dzychód. Od 1929 r. po-

biera∏ nauk´ w Korpusie Kadetów nr 3 w Rawiczu, a na-

st´pnie w Szkole Podchorà˝ych Piechoty w Ostrowi

Mazowieckiej-Komorowie. Od 1936 r. s∏u˝y∏ w 62. pp w

Bydgoszczy. W kampanii wrzeÊniowej 1939 r. odzna-

czy∏ si´ m.in. w bitwie nad Bzurà oraz w obronie War-

szawy. Po kapitulacji stolicy przedosta∏ si´ wraz ze swym dowódcà na W´gry, gdzie

w bazie „Romek” C odby∏ przeszkolenie konspiracyjne i powróci∏ do Polski. Objà∏

komend´ nad Obwodem ZWZ Rzeszów, nast´pnie w 1941 r. zosta∏ inspektorem re-

jonowym ZWZ-AK Rzeszów. W czasie akcji „Burza” dowodzi∏ dzia∏aniami bojowymi

Grupy Operacyjnej 24. DP AK. Po zaj´ciu Rzeszowa przez Armi´ Czerwonà (sier-

pieƒ 1944 r.) komendant Podokr´gu AK Rzeszów, p∏k Kazimierz Putek „Zworny”,

wyznaczy∏ go na wypadek aresztowania na swojego zast´pc´. W nocy z 7 na 8 X

1944 r. Ciepliƒski dowodzi∏ (nieudanà) akcjà rozbicia wi´zienia na Zamku w Rzeszo-

wie, gdzie przetrzymywano ˝o∏nierzy AK. Po rozwiàzaniu AK w marcu 1945 r. prze-

kaza∏ Inspektorat AK Rzeszów w likwidacji swojemu nast´pcy Adamowi Lazarowi-

czowi i wyjecha∏ na Âlàsk. W sierpniu 1945 r. objà∏ na krótko komend´ nad Okr´-

giem Delegatury Si∏ Zbrojnych Kraków. Po powstaniu Zrzeszenia „WolnoÊç i Nieza-

wis∏oÊç” zosta∏ prezesem Okr´gu WiN Kraków, a póêniej prezesem Obszaru Po∏u-

dniowego. Od stycznia 1947 r. do aresztowania 27 listopada by∏ prezesem IV Zarzà-

du G∏ównego WiN. Po trzyletnim okrutnym Êledztwie zosta∏ skazany w paêdzierniku

1950 r. na kar´ Êmierci. Wyrok wykonano 1 marca 1951 r. w wi´zieniu mokotowskim

w Warszawie. Pozostawi∏ ˝on´ Jadwig´ i syna Andrzeja.

Adam Lazarowicz

(1902–1951), ps. „Klamra”,

„Zygmunt”, mjr

Urodzi∏ si´ w Berezowicy Ma∏ej, pow. Zbara˝, woj. tar-

nopolskie. Po ukoƒczeniu w 1927 r. studiów na Wy-

dziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagielloƒskiego by∏

nauczycielem. W 1931 r. zosta∏ kierownikiem szko∏y w

Kamieniu, pow. Kraków, a w 1935 r. przeniós∏ si´ z ro-

dzinà do Gumnisk, pow. D´bica, obejmujàc posad´

kierownika miejscowej szko∏y powszechnej. Po og∏oszeniu mobilizacji w sierpniu

1939 r. zg∏osi∏ si´ ochotniczo do wojska. Kiedy w∏adze cywilne ewakuowa∏y si´ z

D´bicy, pe∏ni∏ obowiàzki komendanta miasta, które opuÊci∏ z ostatnimi oddzia∏ami

WP. Od stycznia do maja 1940 r. dowódca Placówki ZWZ D´bica, póêniej zast´p-

ca komendanta Obwodu ZWZ D´bica, a od grudnia 1940 r. komendant. W okresie

akcji „Burza” pozostawa∏ wraz ze swoim sztabem przy oddzia∏ach II Rejonu Walki,

operujàcych w rejonie Ropczyce – D´bica – Wielopole Skrzyƒskie. Od maja 1945

r. by∏ inspektorem Inspektoratu Delegatury Si∏ Zbrojnych w Rzeszowie, w sierpniu

1945 r. objà∏ komend´ Podokr´gu DSZ Rzeszów, a we wrzeÊniu 1945 r. stanowisko

kierownika Wydzia∏u (Okr´gu) WiN Rzeszów. W paêdzierniku 1946 r. przeniós∏ si´

do Krakowa, zosta∏ zast´pcà prezesa Obszaru Po∏udniowego WiN. W grudniu

otrzyma∏ nominacj´ na kierownika Wydzia∏u WiN Wroc∏aw z poleceniem przej´cia

Ciàg dalszy na s. IV

IV Nasz Dziennik Piàtek, 25 lutego 2011

DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2011 (45)

Piàtek, 25 lutego 2011 Nasz Dziennik V

El˝bieta Jakimek-Zapart (IPN Kraków)

Proces

IV Zarzàdu G∏ównego WiN

Ciàg dalszy ze s. III

Wed∏ug zapisów z akt sàdowych skazanych

stracono 1 marca 1951 r. w nast´pujàcej

kolejnoÊci:

godz. 20.00 – ¸ukasza Ciepliƒskiego,

godz. 20.05 – Józefa Batorego,

godz. 20.15 – Karola Chmiela,

godz. 20.20 – Mieczys∏awa Kawalca,

godz. 20.25 – Adama Lazarowicza,

godz. 20.35 – Franciszka B∏a˝eja,

godz. 20.45 – Józefa Rzepk´.

Wyroki wykonano, prawdopodobnie strzelajàc w ty∏ g∏owy wi´ênia przytrzymy-

wanego pod ramiona przez dwóch stra˝ników. Protoko∏y wykonania wszystkich

wyroków Êmierci zosta∏y potwierdzone przez: naczelnika wi´zienia mokotowskie-

go mjr. Alojzego Grabickiego, prokuratora mjr. Arnolda Raka, lekarza kpt. Kazimie-

rza Jezierskiego oraz kata st. sier˝. Aleksandra Dreja. Cia∏ pomordowanych nie wy-

dano rodzinom i pochowano je w nieznanym miejscu.

W maju 1951 r. prace wojskowego „wymiaru sprawiedliwoÊci” skomentowa∏ je-

den z sowieckich doradców w tej strukturze, p∏k Wasilij Zajcew: „Organy naszej s∏u˝-

by realizujà dyktatur´ proletariatu. (...) Sàdy sà niezawis∏e, ale podporzàdkowujà si´

polityce Partii. Nie ma jakiejÊ oddzielnej polityki sàdowej, jest polityka partii”.

Pu∏kownik Warecki, ówczesny szef Wojskowego Sàdu Rejonowego w Warsza-

wie, prowadzàcy proces IV ZG WiN, nawet po „odwil˝y” 1956 r. nie mia∏ ˝adnych

wàtpliwoÊci w zwiàzku ze skazywaniem na Êmierç cz∏onków podziemia niepodleg∏o-

Êciowego. „Przed sàdownictwem rejonowym postawiono wówczas, w tych latach,

zadania polityczne – wspomina∏. – Mówiono nam, oficerom sàdownictwa rejonowe-

go, ˝e znajdujemy si´ na pierwszej linii walki z wrogiem klasowym. By∏em g∏´boko

przekonany o s∏usznoÊci tych tez i dzisiaj wierz´, ˝e by∏y one s∏uszne”.

Marzenia o wolnej Polsce

Fragment grypsu ¸ukasza Ciepliƒskiego

z 20 stycznia 1951 r. do trzyletniego syna

Andrzeja (zm. 1971 r.):

Andrzejku! Wymodlony, wymarzony i kochany mój synku. Pisz´ do Ciebie

po raz pierwszy i ostatni. W tych dniach bowiem mam byç zamordowany.

Chcia∏em byç Tobie ojcem i przyjacielem. Bawiç si´ z Tobà i s∏u˝yç radà i do-

Êwiadczeniem w kszta∏towaniu Twego umys∏u i charakteru. (...) Odbiorà mi tyl-

ko ˝ycie. A to nie najwa˝niejsze. Ciesz´ si´, ˝e b´d´ zamordowany jako kato-

lik za wiar´ Êwi´tà, jako Polak za Polsk´ niepodleg∏à i szcz´Êliwà. Jako cz∏o-

wiek za prawd´ i sprawiedliwoÊç. Wierz´ dziÊ bardziej ni˝ kiedykolwiek, ˝e

Idea Chrystusowa zwyci´˝y i Polska niepodleg∏oÊç odzyska, a pohaƒbiona

godnoÊç ludzka zostanie przywrócona. To moja wiara i moje wielkie szcz´Êcie.

GdybyÊ odnalaz∏ mojà mogi∏´, to na niej mo˝esz te s∏owa napisaç. ˚egnaj, mój

ukochany. Ca∏uj´ i do serca tul´. B∏ogos∏awi´ i Królowej Polski oddaj´.

Podczas trwajàcego kilka lat Êledztwa uwi´zieni nie mieli mo˝liwoÊci bezpoÊrednie-

go kontaktowania si´ z rodzinami. Odmówiono im tego równie˝ w trakcie procesu

oraz oczekiwania w celi Êmierci na u∏askawienie lub wykonanie wyroku. Brat Józefa

Batorego – Franciszek, wnoszàc kilka lat póêniej, w 1957 r., do Naczelnej Prokura-

tury Wojskowej pismo z proÊbà o wglàd do akt, napisa∏ o skali bezprawia: „By∏em

obecny na rozprawie. Znam jej przebieg. Pami´tam wypowiedzi s´dziów i obrony.

Nie dadzà wymazaç si´ z pami´ci przykre, dyktatorskie s∏owa prokuratora dotyczà-

ce odbierania g∏osu oskar˝onym. Prosz´ uprzejmie odpowiedzieç mi, jaka norma

sprawiedliwoÊci wskazywa∏a na to, by mi nie daç z bratem ostatniego widzenia

przed wykonaniem wyroku. Kto jak nie ja mia∏em do tego najwi´ksze prawo, które

niestety odrzucono i deptano mimo kilkakrotnych próÊb z mojej strony”.

Oczekujàcy na wykonanie wyroku skazaƒcy chcieli przekazaç swoje ostatnie

przes∏anie. Od paêdziernika 1950 r. do koƒca lutego 1951 r., pomimo niesprzyjajà-

cych okolicznoÊci wspólnego przebywania z kilkudziesi´cioma innymi wi´êniami, ¸u-

kaszowi Ciepliƒskiemu uda∏o si´ napisaç oko∏o 50 grypsów. Trzy grypsy napisa∏ te˝

Adam Lazarowicz. Obydwaj mieli ÊwiadomoÊç, ˝e dotrà one do bliskich i przyjació∏

najprawdopodobniej dopiero po ich Êmierci. Przechowujàcym i pos∏aƒcem by∏ Lu-

dwik Kubik, który dzi´ki odwil˝y politycznej i amnestii zosta∏ zwolniony w 1957 r. Pisa-

ne w celi Êmierci na bibu∏kach papierosowych grypsy Ciepliƒskiego w warstwie tre-

Êciowej i emocjonalnej stanowià Êwiadectwo i testament pokolenia skazanego przez

re˝im komunistyczny na pot´pienie. Autor odniós∏ si´ w nich jednoznacznie do sta-

wianych mu zarzutów, procesu i przysz∏oÊci: „Zrobili ze mnie bandyt´ i nie pozwala-

jà mi tego wyjaÊniç. To wszystko k∏amstwo. ˚al´ si´ przed Bogiem... (...) Wierz´, ˝e

WiN-owajcy – satyryczny rysunek z prasy komunistycznej

Protokó∏ wykonania wyroku Êmierci na ¸ukaszu Ciepliƒskim

(w dokumencie b∏´dnie podano dat´ urodzenia skazanego)

Matka Bo˝a zabierze mojà dusz´ do swoich hufców niebieskich, bym móg∏ Jej dalej

s∏u˝yç i meldowaç bezpoÊrednio o tragedii mordowanego przez jednych, opuszczo-

nego przez pozosta∏ych – Narodu Polskiego. (...) Prawda jednak wkrótce zwyci´˝y”.

Siedmiu „˝o∏nierzy wykl´tych”, których marzenia zosta∏y przerwane strza∏em w ty∏

g∏owy, umiera∏o 1 marca 1951 roku w przekonaniu, ˝e ˝ycie w wolnej Ojczyênie

b´dzie udzia∏em nast´pnego pokolenia. Podobny los spotka∏ tysiàce innych niepo-

kornych, ale to Êmierç cz∏onków IV Zarzàdu G∏ównego WiN symbolizuje tragedi´ ich

wszystkich.

Zmieniony przedruk z „Biuletynu IPN” 2008, nr 1-2.

Autorka jest doktorantkà UKSW, przygotowuje rozpraw´ dotyczàcà ¸ukasza Ciepliƒskiego.

tarz. W charakterystyczny sposób stuka∏y ich drewniaki, gdy szli korytarzem do wyj-

Êcia na klatk´ schodowà. Odg∏os ich kroków oddala∏ si´, a˝ ucich∏ zupe∏nie. Wydaje

mi si´, ˝e zabrano z celi jeszcze czwartà grup´ wi´êniów i w tej tak˝e znalaz∏ si´ któ-

ryÊ z oficerów Czwartej Komendy WiN. Zabrano z celi Êmierci tego popo∏udnia oko∏o

po∏owy jej stanu, tak ˝e pomieszczenie wydawa∏o si´ mocno wyludnione. (...) Zrozu-

mia∏y by∏ wi´c nastrój niepokoju o los osób, które znaliÊmy i cenili. Z rozstrzygni´ciem

i tak musieliÊmy czekaç do wieczornego apelu, a przez czas, który do niego pozosta∏,

w ma∏ych grupkach rozwa˝aliÊmy, co mo˝e czekaç ich tam, na dole, w piwnicach.

Po kolacji jak zwykle w nied∏ugi czas odby∏ si´ apel, ale go nie przed∏u˝ano i po-

lecono nam k∏aÊç si´ spaç. Jak ju˝ wspomnia∏em, w drugiej po∏owie lutego otrzy-

maliÊmy metalowe ∏ó˝ka i ustawiono je na trzech poziomach. Moje pos∏anie znajdo-

wa∏o si´ na trzecim, najwy˝szym poziomie i od skraja by∏o pierwsze, o dwa metry,

nie wi´cej, od okna i kibla. Miejsce to stanowi∏o Êwietny punkt obserwacyjny, dajà-

cy w pozycji le˝àcej dobry wglàd na dziedziniec wi´zienny. Obok mnie swoje pos∏a-

nie mia∏ Maciek Jeleƒ lub Romek Woêniacki, poni˝ej nas, na drugim poziomie te˝

dwie pary oczu czujnie wpatrywa∏y si´ w ponurà sceneri´, którà tworzy∏y budynki

wi´zienia z czerwonej ceg∏y, otaczajàce oÊwietlony placyk. Raptem nocny krajobraz

o˝ywi∏ si´ kilkoma postaciami ludzkimi, które rozdzieli∏y si´, ustawiajàc pod murami

budynków. RozpoznaliÊmy w nich uzbrojonych stra˝ników. Po chwili, jak zwykle w

takich okolicznoÊciach, przemierzy∏ dziedziniec naczelnik wi´zienia ze swoim pocz-

tem. Patrzy∏em na te przygotowania ze ÊciÊni´tym sercem. Zaraz dwaj funkcjonariu-

sze wi´ziennictwa z ∏aêni wynieÊli z∏o˝one nosze, udajàc si´ pospiesznie do ukryte-

go przed moim wzrokiem miejsca kaêni. (...) Wreszcie pojawi∏a si´ te˝ ekipa trzech

eskortujàcych wi´ênia morderców. Szli szybko ze swà ofiarà, znikajàc za magazy-

nem mundurowym. Po chwili pad∏ strza∏.

Pierwszy z zamordowanych by∏ niewysoki, a takim wzrostem i przeci´tnà postawà

podobnych do siebie by∏o dwóch wÊród Winowców: ¸ukasz Ciepliƒski i Józef Rzep-

ka. Ale nie mog∏em ustaliç, który z nich zginà∏ pierwszy. Z przykroÊcià musz´ podaç,

˝e dziÊ nie potrafi´ podaç kolejnoÊci, w jakiej ˝o∏nierze WiN byli tego wieczoru zamor-

dowani. Jednak˝e pi´ciu z nich rozpoznaliÊmy na pewno. Majora Adama Lazarowi-

cza poznaliÊmy po wysokiej szczup∏ej sylwetce i charakterystycznym kroku, kpt. Mie-

czys∏awa Kawalca mo˝na by∏o poznaç po wynios∏ej, prostej postawie (najwy˝szy z

ca∏ej grupy) i spr´˝ystym kroku. Jestem pewien, i˝ Kawalca nie trzymano pod r´ce,

szed∏ nie dotykany przez plugawców. Porucznika Karola Chmiela tak˝e ∏atwo by∏o

poznaç po niskiej atletycznej postaci, ∏ysinie i d∏ugiej jak na niego jaÊniejszej bluzie.

W tym wypadku zaznaczam z naciskiem, ˝e gdy Chmiela prowadzono na Êmierç, w

chwili gdy eskorta z nim mia∏a skr´ciç za magazyn mundurowy, wyrwa∏ si´ z ràk

dwóch stra˝ników, upad∏ na ziemi´, wo∏ajàc g∏oÊno rozdzierajàcym g∏osem: „Mordu-

jà..., mordujà!”. W jednej chwili dopadli go, a trzeci z eskorty, idàcy zwykle za skaza-

nym, zarzuci∏ mu na g∏ow´ p∏acht´, t∏umiàc g∏os, po czym powlekli szarpiàcego si´,

znikajàc za naro˝nikiem magazynu. Ta gwa∏towna scena, rozegrana wobec nas, nie-

mych i bezradnych obserwatorów, zrobi∏a wstrzàsajàce wra˝enie. Jak móg∏ krzyk-

nàç, przecie˝ podobno usta zalepiano jakàÊ taÊmà, co dawa∏o si´ spostrzec. Widocz-

nie oprawcy czynili swojà powinnoÊç niezbyt starannie, co umo˝liwi∏o Chmielowi na

g∏oÊny protest przeciw dokonywanemu zbrodniczemu bezprawiu.

Por. Franciszka B∏a˝eja i kpt. Józefa Batorego rozpoznaliÊmy tak˝e po wyglàdzie

odzie˝y wi´ziennej, postawie i sposobie chodzenia. Zwracam uwag´, ˝e wtedy za-

mordowano nie tylko siedmiu oficerów WiN, ale tak˝e jeszcze kogoÊ nieznajomego,

a wi´c tego wieczora by∏o osiem ofiar, nie siedem. I jeszcze jedno: w czasie tej ma-

sakry do jednego z zamordowanych oddano dwa strza∏y, jeden strza∏, w minut´ po-

tem – drugi. Widocznie pierwszy strza∏ nie by∏ dosyç skuteczny. (...) Wydaje mi si´,

˝e egzekucja nie trwa∏a d∏u˝ej ni˝ godzin´. D∏ugo w celi koledzy nie mogli zasnàç,

szepcàc mi´dzy sobà i rozwa˝ajàc wydarzenia strasznego dnia i wieczora. (...) Mnie

i kolegów zastanowi∏a taktyka w∏adzy wi´ziennej w dniu 1 marca 1951 r., gdy˝ do tej

pory w czasie poprzednich rozstrzeliwaƒ trzymali nas na zbiórce, utrudniajàc Êledze-

nie wypadków. Tymczasem w ostatniej, którà dane by∏o prze˝yç, postàpiono ina-

czej, jakby pozwalajàc na przyglàdanie si´ tragicznym przemarszom. (...) Przez na-

st´pne dwa dni czuliÊmy si´ bardzo êle psychicznie, wiele godzin przechodzi∏em w

„kieracie” sam i z kolegami stale w rozmowach powracaliÊmy do nie˝yjàcych ju˝ na-

szych znajomych, a polskich patriotów”.

(cyt. za: El˝bieta Jakimek-Zapart, Nie mog∏em inaczej ˝yç... Grypsy ¸ukasza Ciepliƒskiego

z celi Êmierci, Kraków 2007).

Ostatnie chwile idàcych na Êmierç cz∏onków

IV Zarzàdu G∏ównego WiN opisywa∏ ich

wspó∏wi´zieƒ Mieczys∏aw Chojnacki (ur. w 1924 r.

i ˝yjàcy do dziÊ), cz∏onek Ruchu Oporu Armii

Krajowej, skazany na kar´ Êmierci, zamienionà

na wieloletnie wi´zienie:

sz∏a na korytarz. Nim jednak stalowe drzwi zatrzaÊni´to, stwierdziliÊmy na korytarzu

obecnoÊç kilku stra˝ników. Wkrótce po tym oddzia∏owy znowu odczyta∏ z listy na-

zwiska kilku osób, aby z rzeczami osobistymi i skarbowymi przygotowali si´ do wyj-

Êcia. Mi´dzy wyczytanymi znalaz∏ si´ tak˝e pp∏k ¸ukasz Ciepliƒski „P∏ug” – prezes

Czwartej Komendy WiN. Pami´tam, gdy sta∏ w grupce wi´êniów, wÊród których by-

∏em i ja, mówiàc powoli i dobitnie, ˝e gdy spostrze˝e, i˝ zanosi si´ na egzekucj´,

wówczas po∏knie srebrny medalik z wizerunkiem Matki Boskiej. ˚egnajàc nas, jesz-

cze si´ zwraca∏ o zapami´tanie tego, co zamierza uczyniç z medalikiem. Po paru mi-

nutach i drugiej grupy kolegów nie by∏o mi´dzy pozosta∏ymi w celi. Za jakiÊ czas od-

dzia∏owy, pe∏niàcy te˝ obowiàzki klucznika, poleci∏ trzeciej grupie przygotowaç si´ i

spakowaç „dobytek” wi´zienny. W tej grupie, z∏o˝onej z szeÊciu-siedmiu ludzi, zna-

laz∏ si´ mjr Adam Lazarowicz „Klamra”, ten sam, który obdarzy∏ mnie swoim zaufa-

niem, polecajàc zawiadomiç jego rodzin´ w wypadku, gdybym nabra∏ przekonania

o Êmierci majora. I teraz tak˝e zbli˝y∏ si´ do mnie ze s∏owami po˝egnania i przypo-

mnienia zobowiàzania, jakie przyjà∏em. Ja natomiast da∏em s∏owo honoru, ˝e gdy

prze˝yj´, o wszystkim powiadomi´ jego rodzin´.

Ca∏kowitej pewnoÊci, ˝e tylko zabierajà ludzi w transport, a nie na egzekucj´, nikt z

wi´êniów nie mia∏, nauczyliÊmy si´ nie ufaç tym zdradzieckim wrogom. Kilka chwil

oczekiwania i grupa, w której by∏ major „Klamra”, opuÊci∏a cel´, wychodzàc na kory-

„1 marca 1951 roku w godzinach popo∏udniowych zburzono nasz Êwiat zamkni´ty

w czterech Êcianach. Oddzia∏owy stojàc w otwartych drzwiach, odczyta∏ z listy na-

zwiska osób majàcych przygotowaç si´ do wyjÊcia. Wyczytani, a by∏o 7-8 wi´êniów,

zacz´li zbieraç skarbowe rzeczy im przydzielone i swoje osobiste drobiazgi, robiàc

z tego w´ze∏ki. Znajomi i mniej znajomi zamieniali z sobà s∏owa po˝egnania, gdy˝

wyglàda∏o, ˝e biorà ich w transport, to znaczy wywo˝à do wi´zienia karnego, ale

wÊród tych kilku wyczytanych byli dwaj koledzy z Czwartej Komendy WiN. Nie pa-

mi´tam, którzy, w ka˝dym razie z wyrokami Êmierci, bo o zmianie wyroku nie byli do-

tychczas powiadomieni. Wielu z nas powzi´∏o podejrzenia o zmasowanej brance na

egzekucj´. Nawet wÊród pozosta∏ych na razie oficerów WiN te˝ uznano takà mo˝li-

woÊç. Nie trwa∏o d∏ugo, gdy oddzia∏owy wezwa∏ ich do wyjÊcia i grupa wi´êniów wy-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: