IPN Biuletyn_1-2_2008_Musial.pdf

Franciszek Niepokólczycki

Prezes II Zarządu Głównego WiN

Filip Musiał, IPN Kraków

WIERNI TESTAMENTOWI

POLSKI NIEPODLEGŁEJ

ZRZESZENIE „WOLNOŚĆ I NIEZAWISŁOŚĆ”

„Warunki życia obywatela polskiego dalekie są od tego obrazu, któ-

ry mieli przed oczyma ginący żołnierze Polski Podziemnej. Wierni jej

testamentowi podejmujemy polityczną walkę o jego urzeczywistnie-

nie. Nie naszą jest winą, że podstawowe prawo wolnego obywatela

w demokratycznym państwie – prawo zrzeszania się – musimy re-

alizować w postaci tajnej” – pisali we wrześniu 1945 r. założyciele

Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

O wolność obywatela…

Po agresji na Polskę III Rzeszy (1 września 1939 r.) i ZSRS (17 września tr.) na terenach

zajętych przez okupantów życie państwowe zeszło do konspiracji. Rząd Polski funkcjonujący

na uchodźstwie, najpierw we Francji, a później w Londynie, kontynuował działalność władz

państwowych z lat 1918–1939. W okupowanym kraju działały organizacje konspiracyjne

zmierzające do odzyskania niepodległości i przywrócenia społeczeństwu wolności. W czasie

wojny w podziemiu odtworzono struktury władzy cywilnej – w ramach Delegatury Rządu

na Kraj i Rady Jedności Narodowej oraz siłę zbrojną – Armię Krajową (wcześniej Związek

Walki Zbrojnej). W tych dwóch pionach skupiała się przeważająca część niepodległościowej

konspiracji. Zajmowanie terenów Polski przez Armię Czerwoną w 1944 r. uruchomiło akcję

„Burza”, w której wzięły udział jednostki AK głównie ze wschodnich terenów przedwojennej

Rzeczypospolitej, a której ostatnim mocnym akcentem stało się Powstanie Warszawskie.

Akcja „Burza” była planem powstania strefowego, w czasie którego AK atakowała wy-

cofujące się wojska III Rzeszy i starała się zająć poszczególne miejscowości przed wkrocze-

niem Armii Czerwonej. Tym samym umożliwiała wyjście z konspiracji administracji cy-

wilnej Polskiego Państwa Podziemnego, która przyjmowała dowództwo sowieckie z pozycji

gospodarza. Fala represji, jaka dotknęła żołnierzy AK i działaczy PPP ze strony sowieckiej,

sprawiła, że akcja zakończyła się niepowodzeniem. Jednocześnie dowództwo AK uznało,

że zarówno „Burza”, jak i wcześniejsza działalność sowieckiego wywiadu doprowadziły

do dekonspiracji podziemnej armii. Dlatego postanowiono ją rozwiązać, uznając, że w ten

sposób uchroni się oﬁ cerów i żołnierzy AK przed sowieckimi represjami.

Gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”, komendant główny AK, zwrócił się 19 stycznia

1945 r. do żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego: „Daję wam ostatni rozkaz. Dalszą

swą pracę i działalność prowadźcie w duchu odzyskania pełnej niepodległości państwa pol-

skiego i ochrony ludności polskiej przed zagładą”. W ostatnich słowach zarządził: „zwal-

niam was z przysięgi i rozwiązuję szeregi Armii Krajowej”.

Jednocześnie z likwidacją AK zaczęła działać, tworzona już od kwietnia 1944 r., orga-

nizacja „Niepodległość” (krypt. „Nie”). Miała ona charakter kadrowy, dążono do jej głębo-

kiego zakonspirowania, by mogła przetrwać długotrwałą dominację sowiecką. Jej praca-

mi kierował Leopold Okulicki. Już jednak w marcu 1945 r. Sowieci zaprosili przywódców

Polskiego Państwa Podziemnego na rozmowy związane z utworzeniem Tymczasowego

Rządu Jedności Narodowej – którego powstanie przewidywały postanowienia konferencji

jałtańskiej – a następnie ich aresztowali i wywieźli do Moskwy. Wśród zatrzymanych był

„Niedźwiadek”. Również w marcu aresztowany został pierwszy organizator „Nie” – Emil

Fieldorf „Nil”. Uznano zatem, że „Nie” została zdekonspirowana, i rozwiązano ją. Na jej

miejsce w maju 1945 r., decyzją Naczelnego Wodza, powołano Delegaturę Sił Zbrojnych na

Kraj, nad którą komendę objął płk Jan Rzepecki. Przejęła ona nie tylko aparat „Niepodległo-

ści”, ale także wciąż funkcjonującą sieć demobilizacyjną AK (AK w Likwidacji).

Jednak utworzenie w czerwcu 1945 r. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej ze Sta-

nisławem Mikołajczykiem jako wicepremierem po raz kolejny zmieniło sytuację konspira-

torów w kraju. Uznanie przez Amerykanów i Anglików TRJN – powstałego na zasadach

dyktowanych przez Stalina i w pełni wobec niego uległego – i wycofanie poparcia dla legal-

nego Rządu Polskiego na Uchodźstwie zmusiło działaczy podziemia do przewartościowania

stawianych sobie celów. Tym bardziej że opinia międzynarodowa nie zareagowała na fakt

skazania w Moskwie – w chwili gdy powstawał tam TRJN – przywódców PPP aresztowa-

nych w marcu 1945 r.

…i niezawisłość państwa

Przywódcy niepodległościowego podziemia uznali, że jedyną szansą na przywrócenie

Polsce niepodległości, a jej obywatelom swobód demokratycznych, jest walka polityczna

i zwycięstwo w przewidzianych postanowieniami konferencji jałtańskiej wyborach parla-

mentarnych. Dlatego Delegat Sił Zbrojnych na Kraj wraz ze swymi najbliższymi współ-

pracownikami w sierpniu 1945 r. podjął decyzję o rozwiązaniu DSZ. Natomiast 2 września

1945 r. utworzono Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”. Twórcy WiN „wierni testamentowi

Polski Podziemnej” podjęli „polityczną walkę” o urzeczywistnienie wizji Ojczyzny, za którą

walczyli i ginęli żołnierze ZWZ-AK. Organizatorami Zrzeszenia było pięciu oﬁ cerów AK:

płk Janusz Bokszczanin, płk Franciszek Niepokólczycki, płk Jan Rzepecki, płk Antoni Sa-

nojca oraz płk Jan Szczurek-Cergowski.

W Polsce powojennej, poddanej rządom komunistycznej dyktatury, działania WiN mu-

siały być prowadzone w konspiracji. Jego aktywność miała mieć charakter polityczny. By

podkreślić odejście od zbrojnej drogi realizacji swych celów, początkowo pełna nazwa or-

ganizacji brzmiała: Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niepodległość” (wkrót-

ce nazwę skrócono, a słowo niepodległość zastąpiono wyrazem niezawisłość). Dodatko-

wo, choć większość działaczy WiN wywodziła się z AK, zrezygnowano z używania stopni

Propagandowy materiał w wydawanym w Krakowie „Dzienniku Polskim“

wojskowych, a w tytulaturze funkcji komendantów

poszczególnych szczebli organizacyjnych zastąpili

prezesi, komendy zastąpiono natomiast zarządami.

Niezależny WiN działał od września 1945 r. do prze-

łomu lat 1947/1948. Jego pracami kierowały cztery

kolejne Zarządy Główne (ZG). Prezesem I ZG był

Jan Rzepecki „Ożóg”, „Prezes”, który został aresz-

towany przez komunistów w listopadzie 1945 r. Ko-

lejny zarząd utworzył Franciszek Niepokólczycki

„Teodor”, „Halny” – za jego prezesury WiN przeży-

wał największy rozwój organizacyjny. Wsypa, która

miała źródło w pionie wywiadu (Brygadach Wywia-

dowczych), rozpoczęła się latem 1946 r. Niepokól-

czycki był ostatnim działaczem II ZG, który dostał

się w ręce UB – aresztowano go w październiku.

Po rozbiciu II ZG na krótko powstał III ZG, którego

prezesem był Wincenty Kwieciński „Głóg”, „V-T”,

który został ujęty już w styczniu 1947 r. – w kon-

sekwencji zdrady najbliższych współpracowników

(z pewnością agentami byli: Kazimierz Czarnocki,

Tadeusz Jagerman – od lipca 1946 r. i kontaktujący

się z władzami PPR – Stanisław Nienałtowski). Ostatni Zarząd Główny utworzył Łukasz

Ciepliński „Ostrowski”. Okres działania IV ZG był heroiczną próbą odbudowania organi-

zacji rozbitej aresztowaniami z przełomu 1946 i 1947 r. oraz przetrzebionej w konsekwencji

wyjścia z konspiracji wielu działaczy po amnestii z lutego 1947 r. Działalność IV ZG została

sparaliżowana aresztowaniem Cieplińskiego w listopadzie 1947 r.

Walka o wolne wybory

Działacze Zrzeszenia WiN uznali, że w warunkach powojennych odzyskanie niepodle-

głości w drodze działań zbrojnych jest niemożliwe. Dlatego podstawowa aktywność Zrze-

szenia koncentrowała się na zapewnianiu społeczeństwu informacji wolnej od komunistycz-

nej propagandy i walce o zwycięstwo sił demokratycznych w zapowiedzianych w Jałcie

wyborach. Nastawienie się na działalność polityczną skutkowało dążeniem kolejnych Za-

rządów Głównych do ograniczenia walki zbrojnej i – jak to wówczas nazywano – „roz-

ładowania lasów”. Starano się zatem inspirować rozwiązywanie oddziałów partyzanckich

i ułatwiać ich żołnierzom ponowną legalizację, przerzucając ich na tzw. ziemie odzyskane.

Realia komunistycznej dyktatury spowodowały jednak, że większości oddziałów nie roz-

wiązano w obawie przed represjami, które mogły dotknąć ich żołnierzy. Zbrojny charakter

miały przede wszystkim struktury WiN na ścianie wschodniej Polski, północno-wschodnim

Mazowszu oraz w Kieleckiem, choć oddziały partyzanckie podporządkowane Zrzeszeniu

operowały także np. na ziemi tarnowskiej.

Wymuszony zbrojny charakter części struktur Zrzeszenia był równoważony przez dzia-

łalność o charakterze politycznym. Przede wszystkim starano się wydawać publikacje poza

zasięgiem cenzury, zapewniając społeczeństwu niezależną od komunistycznej propagandy

informację. Działacze WiN organizowali akcje ulotkowe, a także wydawali prasę podziemną.

Sztandarowym wydawnictwem stał się miesięcznik Obszaru Południowego „Orzeł Biały”,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: