terroryzm.pdf

Terroryzm

sobota, 19 czerwca 2010 08:05

Terroryzm jest zjawiskiem nierozerwalnie związanym z wiekiem XX, choć jego geneza sięga

XVIII i XIX stulecia, a nawet wcześniej - starożytności i średniowiecza. Jednak to właśnie w XX

w., określanym mianem "wieku terroryzmu", zjawisko to stało się jednym z najistotniejszych

zagrożeń bezpieczeństwa międzynarodowego. W minionym stuleciu dokonało się jakościowe

przeobrażenie terroryzmu. Stał się on czynnikiem determinującym w znacznym stopniu sferę

stosunków politycznych, gospodarczych i społecznych, zarówno w wymiarze lokalnym,

regionalnym, jak i międzynarodowym. Postępujące procesy globalizacji oraz powiązany z nimi

rozwój w dziedzinie technologii informatycznych i telekomunikacyjnych umożliwiły pojawienie

się nowych form tego zjawiska oraz poszerzenie jego zakresu przestrzennego.

Terroryzm , jako jedna z metod walki politycznej, jest zarówno rodzajem zagrożenia

asymetrycznego generowanego przez różnorodne grupy społeczne, etniczne i religijne, jak i

instrumentem polityki zagranicznej wielu państw.

Analizę tego zjawiska utrudnia fakt, że - jako jeden z elementów życia społecznego - ma ono

niezwykle zróżnicowany i żywiołowy charakter oraz zazębianie się z innymi rodzajami

społeczno-politycznej aktywności. Heterogeniczność i dynamika tego zjawiska skazują wszelkie

próby stworzenia ogólnej teorii terroryzmu na niepowodzenie, wymuszając równocześnie

pogłębioną analizę i poszukiwanie nowych metod badawczych adekwatnych do zmienionej

sytuacji międzynarodowej.

Istota terroryzmu

Termin "terroryzm" jest współcześnie nadużywany zarówno przez środki masowego przekazu,

jak i instytucje powołane do jego zwalczania. Często służy do określania wszelkich aktów

przemocy wymierzonych w społeczeństwo, bez względu na ich motywy i sprawców.

Mimo imponującej liczby definicji terroryzmu, trudno znaleźć w pełni satysfakcjonującą czy też

powszechnie akceptowaną. Trudności wynikają z samej istoty zjawiska, które ma charakter

polityczny i żaden z podmiotów międzynarodowych nie pozostaje wobec niego neutralny. Nad

merytorycznym podejściem przeważają często partykularne interesy państw i organizacji

międzynarodowych, względy ideologiczne czy też kulturowe. Również dla środowisk

naukowych wypracowanie powszechnie akceptowanej definicji nie jest możliwe z uwagi na

dynamizm zjawiska i wielość jego form.

1 / 27

Terroryzm

sobota, 19 czerwca 2010 08:05

Sam termin pochodzi od łacińskiego terrere , czyli przerażać, lub terror - strach, groza. W

znaczeniu zbliżonym do współczesnego pojęcie terroryzmu pojawiło się po raz pierwszy w

słowniku Akademii Francuskiej z 1694 r. i oznaczało "system, reżim terroru". Definicja ta

niewiele wyjaśniała, ponieważ pojęcia "terror" i "terroryzm" stosowane były wówczas zamiennie.

Obecnie funkcjonuje rozróżnienie na zjawisko terroru, rozumiane jako sposób sprawowania

władzy ("gwałt i przemoc silniejszych organów państwa wobec słabszych obywateli"), i

terroryzm, rozumiany jako metoda walki podmiotów niepaństwowych ("gwałt i przemoc

słabszych obywateli wobec silniejszych organów państwa"). Definicje te są jednak nieścisłe w

związku z istnieniem tzw. terroryzmu państwowego oraz terroryzmu sponsorowanego przez

państwa.

Terror rozumieć należy jako formę masowej, niekontrolowanej przemocy, charak-terystycznej

dla wielkich przewrotów czy rewolucji. W stosunku do aktów wewnętrznej przemocy politycznej

stosowanej przez państwo (jego wyspecjalizowane agendy), w sposób długofalowy i oficjalny,

zasadne jest natomiast używanie pojęcia "polityka terroru". W jego zakres wchodzą wszelkie

działania państwa wymierzone przeciwko własnym obywatelom, polegające na łamaniu praw

człowieka na szeroką skalę (np. w faszystowskich Niemczech, stalinowskim ZSRR,

prawicowych dyktaturach wojskowych w Chile , Argentynie, Grecji w latach 70. XX wieku czy

też rządów w Gwatemali, Kolumbii, Peru i

Salwadorze od połowy lat 80. XX wieku). Polityka terroru stanowi część składową ideologii

danego reżimu sankcjonowaną przez prawo i stosowaną przez instytucje państwowe.

Terroryzm jest natomiast zawsze działaniem pozaprawnym.

Próby wypracowania powszechnie akceptowanej definicji terroryzmu podejmowane na forum

organizacji międzynarodowych, w tym ONZ , zakończyły się niepowodzeniem z uwagi na liczne

spory (dotyczące m.in. granicy między terroryzmem a walką o prawo do samostanowienia).

Niektórzy znawcy problematyki terroryzmu (Walter Laquer, Paul Wilkinson) uznają, że nie jest

możliwe stworzenie zadowalającej definicji terroryzmu, ponieważ stanowi on syntetyczne

określenie różnych form stosowania motywowanej politycznie przemocy.

Inni tworzą definicje funkcjonalne oparte na zestawieniu cech charakterystycznych dla tego

zjawiska. Interesująca jest próba ilościowego ujęcia terroryzmu podjęta przez Alexa P. Schmida

i Alberta I. Jongmana. Wyodrębnili oni cechy najczęściej pojawiające się w istniejących

definicjach. Są to: "przemoc"/"siła" (83,5% definicji), "polityczny" jako atrybut (65%),

"strach"/"terror" (51%), "groźba" (47%), "psychologiczne skutki"/"przewidywane reakcje"

(41,5%), "rozbieżność między celem a ofiarą" (37,5%), "celowe, planowane, systematyczne,

zorganizowane działania" (32%), "metody walki"/"strategia"/"taktyka" (30,5%), "konflikt z

2 / 27

Terroryzm

sobota, 19 czerwca 2010 08:05

przyjętymi regułami"/"brak humanitarnych ograniczeń" (30%),

"wymuszanie"/"zniewolenie"/"powodowanie uległości" (28%), "rozgłos" /"reklama" (21,5%),

"przypadkowość"/"bezosobowość" (21%), "cywile"/"niewalczący"/ "neutralni" jako ofiary

(17,5%), "zastraszanie" (17%).

Podejmowane są również próby stworzenia definicji odróżniających terroryzm od innych form

przemocy. Przykładem jest propozycja Paruta, według którego terroryzm jest "umyślnym

użyciem przemocy lub groźbą jej użycia przez gwałtowników ( precipitators ) przeciwko

dogodnemu obiektowi, w celu zakomunikowania właściwemu adresatowi groźby (

primary target

) przyszłych aktów przemocy. Celem jest wykorzystanie silnego strachu lub zatrwożenia, by

zmusić właściwego adresata do określonego zachowania".

W polskiej literaturze jedną z trafniejszych jest definicja zaproponowana przez Marka Madeja.

Określa on terroryzm jako "służącą realizacji określonego programu politycznego przemoc lub

groźbę jej użycia, która ma wzbudzić strach w grupie (społeczeństwie) szerszej niż

bezpośrednio zaatakowani i w ten sposób nakłonić rządzących do spełnienia żądań terrorystów

lub też doprowadzić do zniszczenia dotychczasowego porządku politycznego".

Państwa tworzą na własny użytek przynajmniej jedną definicję terroryzmu. Bywa, że w ramach

różnych ministerstw funkcjonują odmienne definicje. Na przykład Departament Stanu USA

określa terroryzm jako "zaplanowaną, umotywowaną politycznie przemoc wobec celów

nieuczestniczących w walce (noncombatant targets), stosowaną przez subnarodowe grupy lub

tajnych agentów, zwykle mającą na celu oddziaływanie na opinię publiczną" (art. 22 sekcji

2656f (d) Kodeksu Stanów Zjednoczonych). Departament Obrony USA pod pojęciem

terroryzmu rozumie także groźbę użycia przemocy i szeroko definiuje kategorię celów

(polityczne, religijne i ideologiczne). Federalne Biuro Śledcze (FBI) poszerza zaś kategorię

obiektów ataków o mienie prywatne i publiczne oraz motywacje terrorystów - o bliżej

niesprecyzowane cele społeczne.

Analiza ilościowa definicji umożliwia wyodrębnienie trzech konstytutywnych elementów

terroryzmu, pojawiających się w ponad pięćdziesięciu procentach definicji. Są to: przemoc,

polityczny charakter i skutki psychologiczne. Należy je uznać za najistotniejsze, choć

niewystarczające, wyznaczniki terroryzmu.

Po pierwsze, terroryzm jako specyficzna forma przemocy. Terroryzm jest jednym ze sposobów

3 / 27

Terroryzm

sobota, 19 czerwca 2010 08:05

osiągania celów politycznych przy użyciu przemocy. Kategoria przemocy, w tym potencjalnej,

jest elementem niezbędnym, by można było mówić o akcie terrorystycznym. Z tego powodu

należy odróżniać terroryzm od zjawiska ekstremizmu politycznego. Organizacje reprezentujące

skrajne poglądy, nawet jeśli ich działalność jest zakazana, nie powinny być określane mianem

terrorystycznych, jeśli w dążeniu do realizacji swoich celów nie posługują się przemocą ani

groźbą jej użycia.

Przemoc charakterystyczna jest jednak także dla innych metod walki politycznej. Przykładem

jest tzw. guerrilla (partyzantka, walka narodowowyzwoleńcza). Mimo wielu podobieństw z

terroryzmem należy ją uznać za odrębne zjawisko ze względu na fakt, że zazwyczaj:

- toczona jest w imię uzasadnionego prawa narodów do samostanowienia;

- posiada szerokie poparcie danego narodu i społeczności międzynarodowej;

- toczona jest przez uzbrojone grupy o większej liczebności, działające jako jednostki

wojskowe;

- ma na celu zdobycie i utrzymanie konkretnego obszaru geograficznego (partyzanci

sprawują ponadto kontrolę nad jakimś terytorium i zamieszkującą je ludnością);

- walki skierowane są przeciwko regularnym siłom zbrojnym i siłom bezpieczeństwa

przeciwnika.

Terroryści stanowią najczęściej kilkudziesięcioosobowe grupy pozbawione hierarchicznej

struktury i podzielone na działające niezależnie komórki. Ponadto uderzają głównie w cywilów,

aby wywołać w społeczeństwie stan zastraszenia i w ten sposób wymusić ustępstwa ze strony

rządów, unikając otwartej walki z uzbrojonymi oddziałami.

Zabójstwa, porwania ludzi i środków transportu, podkładanie bomb w miejscach publicznych itp.

wykorzystywane są przez partyzantów w wyjątkowych sytuacjach. Jest to spowodowane

faktem, że śmierć cywilów zawsze przynosi chęć odwetu ze strony przeciwnika i osłabia

międzynarodowe poparcie dla danej grupy.

Po drugie, polityczny charakter terroryzmu. Immanentną cechą terroryzmu są polityczne

motywacje i cele działania. Sprowadzają się one do postulatów szeroko rozumianej zmiany

politycznej (zmiany ustroju, elit politycznych, polityki rządu w jakiejś kwestii itp.) lub do obrony

status quo.

4 / 27

Terroryzm

sobota, 19 czerwca 2010 08:05

Z uwagi na postępujący proces polityzacji życia społecznego za należące do zakresu

przedmiotowego terroryzmu uznać należy, oprócz jednoznacznie politycznych, wszystkie

zjawiska, które mają znaczenie polityczne dla jakiegoś społeczeństwa (np. dostęp do wody w

Afryce czy na obszarze Bliskiego Wschodu) lub takie, które wiążą się z postulatami zmian w

systemie politycznym (np. kwestie ekologiczne, dotyczące aborcji, homoseksualizmu).

Polityczna motywacja może mieć charakter wyłącznie deklaratywny, a rzeczywisty motyw może

być natury psychologicznej lub kryminalnej. O terrorystycznym charakterze danego aktu

przesądza przynależność jego sprawców do większej organizacji. Instytucjonalizacja działań

oznacza bowiem ich depersonalizację, zastąpienie indywidualnych motywacji ideologią

konkretnego ugrupowania.

W odróżnieniu od terrorystów zwykli przestępcy nie kierują się celami politycznymi i nie zależy

im na rozgłosie ani na skutkach psychologicznych akcji. Kryminaliści, choć stosują podobne do

terrorystów metody, kierują się chęcią zysku materialnego. Podstawowym wyznacznikiem jest

tu zatem motywacja. Akt terrorystyczny obliczony jest na wywarcie dalekosiężnych skutków

psychologicznych. Przestępca zaś chce uniknąć rozgłosu i ma konkretny, krótkoterminowy cel.

Bywają jednak przypadki trudne do jednoznacznego zakwalifikowania - np. zamachy dokonane

przez Cosa Nostra w 1993 r. w celu zmuszenia rządu Włoch do anulowania ustawy

wprowadzającej surowe rygory więzienne dla szefów mafii i zachęcającej przestępców do

współpracy z policją. Nie uprawniają one jednak do mówienia o tzw. terroryzmie kryminalnym.

Należy je traktować jako zjawiska istniejące na pograniczu obu kategorii.

Z uwagi na motywację należy także odróżniać od terrorystów psychopatycznych morderców,

mimo że posługują się podobnymi metodami, a nawet dążą do podobnych celów (np. zabicie

polityka). Psychopata zwykle kieruje się osobistymi pobudkami i nie działa w imieniu organizacji

(np. zabójstwo R. Kennedy'ego, kandydata na prezydenta i senatora USA, przez Sirhana w

1968 r.).

Po trzecie, długoterminowe skutki psychologiczne. Terroryzm jest pojęciem szerszym niż sam

akt, czy groźba, użycia przemocy. Obejmuje także długofalowe skutki psychologiczne. Im

silniejszy wstrząs zostanie wywołany w świadomości społecznej przez akt terrorystyczny, tym

większy rozgłos i szansę realizacji celów zyskują terroryści. Audytorium aktów terrorystycznych

zawsze wykracza poza krąg ofiar. Zamach na konkretną osobę nie jest celem samym w sobie,

lecz ma charakter symboliczny - jest polityczną manifestacją determinacji jego sprawców.

Terroryści nie dążą do militarnego pokonania przeciwnika, tylko do zastraszenia społeczeństwa

i wywarcia presji na władze. Stosowanie przemocy jest sposobem komunikowania się ze

społeczeństwem. Rolę pośrednika między organizacjami terrorystycznymi a opinią publiczną

5 / 27

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: