I. Średniowiecze. Kształtowanie się świata chrześcijańskiego, jego ekspansja wewnątrz Europy i na zewnątrz (wyprawy krzyżowe). Społeczeństwo chrześcijańskie. Walka o dominium mundi. Chrześcijaństwo średniowieczne, herezje.
Kształtowanie się świata chrześcijańskiego. W IV w. chrześcijaństwo coraz mocniej wrastało w państwo wzorując się na jego instytucjach prawno-ustrojowych. Kościoły budowano na wzór rzymskich bazylik sądowych, składających się z trzech naw. Duchowieństwo zwolniono od podatków, a światopogląd chrześcijański znalazł odbicie w normach postępowania (np. zakaz porzucania dzieci, ograniczenie aborcji, rozwodów, zakaz walki gladiatorów).
Ekspansja chrześcijańska. Plemiona germańskie przyjmując chrzest, adaptowały dla swoich potrzeb instytucje i zdobycze cywilizacyjne świata starożytnego, zaczęły posługiwać się językiem łacińskim. Jedyną antyczną instytucją, która nie tylko nie ucierpiała na zmianie epok, lecz zyskała jeszcze większe znaczenie, był Kościół. Okres V-XV w. to także czas chrystianizacji Europy. Przełomowym dla chrześcijaństwa był edykt mediolański Konstantyna Wielkiego z 313, który je zalegalizował. Od tego czasu mogło się ono bez przeszkód - z wyjątkiem panowania cesarza Juliana Apostaty w latach 361-363 - rozwijać w całym imperium. Bardzo wcześnie, bo już w V w. rozpoczęła się chrystianizacja Irlandii, w ciągu kolejnych dwóch stuleci Kościół prowadził misje w Brytanii, w VIII stuleciu zachodził, bardzo skomplikowany i trudny, proces chrystianizacji Germanii. Karolingowie, budując swoje imperium, czuli się odpowiedzialni także za szerzenie Ewangelii. W latach 779-804 Karol Wielki podbił Saksonię, której mieszkańców chrystianizował w sposób brutalny i okrutny. W VIII i IX w. nowa religia była przyjmowana przez Słowian. X stulecie wprowadziło do rodziny państw chrześcijańskich Polskę (a właściwie jej elitę polityczna), Węgry, Czechy oraz ludy skandynawskie; były to kraje, które wcześniej nie miały żadnych (bądź miały niewielkie) kontaktów z cywilizacją antyczną. Na przełomie I i II tysiąclecia kończy się właściwie formalny proces chrystianizacyjny, chociaż oczywiście pogańskie przeżytki wśród ludności były jeszcze długotrwałe. Poza granicami Europy chrześcijańskiej pozostała jedynie opanowana przez islam Hiszpania oraz ludy zamieszkujące nad Bałtykiem: Pomorzanie, Słowianie połabscy, Litwini, Prusowie i Jaćwingowie. Chrystianizacja Litwy rozpoczęła się dopiero w 1386, gdy na tron polski wstąpił Władysław Jagiełło, potem działalnością chrystianizacyjną została objęta Żmudź; chrześcijaństwo w dwu swoich wielkich odmianach wschodniej i zachodniej objęło cały kontynent europejski. Od czasu edyktu mediolańskiego Konstantyna Wielkiego musiało upłynąć ponad tysiąc lat.
Walka o dominium mundi (panowanie nad światem chrześcijańskim). Państwo i Kościół do XI w. były organizmami bardzo silnie związanymi. Gdy tytuł cesarski został związany z królami niemieckimi, zaczęli oni uważać się za przywódców całego chrześcijaństwa zachodniego. Monarchowie decydowali o obsadzie godności kościelnych, zdobywając w ten sposób przychylność dostojników kościelnych. Nie można zapomnieć, że biskupi byli także potężnymi panami feudalnymi. Cesarze często decydowali również o obsadzie Stolicy Apostolskiej. Sytuacja ta zaczęła się zmieniać na przełomie tysiącleci. Wzrost znaczenia, także politycznego, Stolicy Apostolskiej zapoczątkowały wewnętrzne reformy Kościoła – od Grzegorza VII nazwane gregoriańskimi. Jeszcze w X w., proces ten objął klasztory; następnie papieże-reformatorzy zaczęli reorganizować życie kościelne. Kościół zaczął zwalczać rozprzężenie moralne kleru, chciał wyeliminować symonię (kupowanie urzędów kościelnych) oraz nikolaityzm (małżeństwa księży). Z czasem pojawił się spór o inwestyturę – czyli kanoniczny wybór dostojników Kościoła, który doprowadził do ostrego konfliktu między cesarstwem i papiestwem. Zaognienie konfliktu miało miejsce za pontyfikatu Grzegorza VII (1073-85) i cesarza Henryka IV (1056-1106). Jego kulminacją była klątwa papieska. Pozornie spór o inwestyturę został zakończony konkordatem wormackim w 1122r., na mocy którego wprowadzony kanoniczny wybór biskupów, rola władcy świeckiego ograniczyła się do uposażania dostojników kościelnych w posiadłości ziemskie. Kompromis ten nie zapobiegł dalszym napięciom, obie strony chciały zdobyć dominującą pozycję w zachodniochrześcijańskim świecie. Tak więc stopniowo papieże wyzwolili się z roli wykonawców woli cesarzy, lub jedynie ich współpracowników, zaczęli prowadzić samodzielną politykę.
Wyprawy krzyżowe: Pierwszą ważną inicjatywą papiestwa były tzw. wyprawy krzyżowe. Na przełomie X i XI w. Turcy zaczęli opanowywać Bliski Wschód, zawładnęli w końcu Palestyną, stali się poważnym zagrożeniem dla Bizancjum. Pod koniec 1095 na synodzie w Clermont papież Urban II wezwał chrześcijan do wyprawy i wyzwolenia Ziemi Świętej. Jako pierwsza wyruszyła tzw. krucjata ludowa, składająca się głównie z nieuzbrojonego chłopstwa. Tylko garstka z nich dotarła na azjatycki brzeg i została doszczętnie zniszczona. Natomiast kilkusettysięczna tzw. krucjata rycerska odniosła ogromne zwycięstwo i w 1099 krzyżowcy zdobyli Jerozolimę. Na zajętych terenach Palestyny zaczęły powstawać liczne zakony rycerskie, które miały m.in. ochraniać przybywających do Ziemi Świętej pielgrzymów: templariusze, joannici czy znani z późniejszej historii Polski Krzyżacy. Świat muzułmański nie mógł pogodzić się z istnieniem chrześcijańskiego Królestwa Jerozolimskiego, dlatego rycerstwo całej Europy musiało jeszcze kilkakrotnie organizować wyprawy na Wschód. Chrześcijanom nie udało się jednak powstrzymać tureckiej potęgi, w 1291 padła ostatnia chrześcijańska twierdza w Akce, łacinnicy stracili ostatnie posiadłości w Palestynie.
Społeczeństwo średniowieczne. Nie było jednolite. Dzieliło się na stany: Rycerstwo – stan trudniący się służba wojskową. Rycerze otrzymywali od suwerena ziemię w zamian za hołd lenny. Duchowieństwo. Mieszczaństwo – obywatele miast podlegający prawu miejskiemu. Chłopstwo – najniższa warstwa w feudalnej piramidzie średniowiecznej Europy zachodniej. Otrzymywał przydział ziemi, który z trudem lub nie wystarczał na utrzymanie. Był zobowiązany do przymusowej i bezpłatnej pracy na roli swego pana.
Chrześcijaństwo średniowieczne i herezje.
Arianizm, nasila się zwłaszcza na przełomie II i III stulecia. Przedstawiciele nurtu głosili, że Jezus został stworzony przez Boga-Ojca i był czas kiedy nie istniał. Nie jest więc współistotny Ojcu. Herezje potępił Sobór powszechny w Nicei (325), a potem II sobór konstantynopolski (381). Duże znaczenie arianizm miał w królestwach germańskich. Arianizm przyjęli Goci, a oni podczas wędrówek ludów przenieśli arianizm do południowej Galii i Hiszpanii jak również do Afryki północnej.
Katarzy. Pojawiają się wyraźnie około lat 40-tych XII. Określają się jako dobrzy chrześcijanie. Przyjmowali istnienie dwóch pierwiastków dobrego i złego a więc ducha i materii. Dobry duch Bóg stworzył świat duchowy a zły świat widzialny, materialny. Katarzy nie uznawali katolickich sakramentów i nabożeństw, nie uznawali kapłaństwa.
Waldensi. XII w. Potępieni w 1184 r. na synodzie w Weronie zostali ekskomunikowani. Wówczas znaleźli się pod wpływem katarów, odrzucili nauczycielski urząd Kościoła, hierarchię, odrzucili kult relikwii, świętych, odpustów, karę śmierci. Surowa moralność przysporzyła im wielu zwolenników. Głównie rozpowszechnili się w Lombardii.
Joachimici. XII/XIIIw. głosili podział dziejów ludzkości na trzy epoki; Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Świętego. Ta trzecia epoka miała dopiero nadejść a wtedy zniknie obecny Kościół i jego zepsucie a zapanuje Kościół duchowy. Potępieni na soborze laterańskim IV. Joachimitów tępiła inkwizycja.
Spirytuałowie. Radykalny ruch franciszkanów, głoszących całkowite ubóstwo na wzór Chrystusa i jego Apostołów zapoczątkowany przy końcu XIII w., gdy papieżem był członek spirytuałów Celestyn V. Potępił ich papież Bonifacy VIII. Papież Jan XXII w bulli Cum inter nonnullos (1323) uznał wypowiedz, że Chrystus i Apostołowie niczego nie posiadali na własność za herezję. Podział franciszkanów na obserwantów i konwentualnych usankcjonowano dopiero w 1373 roku przy zezwoleniu papieża Grzegorza XI.
Biczownicy. Epidemia z lat 1348-51 spowodowała śmierć jednej trzeciej mieszkańców Europy. Pojawiły się wówczas pochody zakapturzonych biczowników. Papież Klemens VI wydał w 1349 roku zakaz przynależności do biczowników.
Lollardzi. Wiklf (1330-84) teolog i filozof, profesor Oxfordu dostrzegł objawy zła w Kościele. Twierdził , że władza papieży wywodzi się od rzymskich cesarzy. Kwestionował kapłaństwo, uznawał zbawienie przez uczynki. Żądał odprawiania nabożeństw w języku angielskim i rozpowszechnienia wśród wiernych czytania Biblii. Krytykował transsubstancjację. Naukę potępiano ostatni raz na synodzie londyńskim i soborze w Konstancji 1414 roku.
Husyci. Naukę Wiklefa propagował też prof. Uniwersytetu w Pradze Jan Hus (1369-1415). Nie podzielał wprawdzie najbardziej radykalnych twierdzeń Wiklefa. Hus wypowiadał się iż jedyna głową Kościoła jest Chrystus nie potrzeba więc papieża. Kościół jest wspólnotą tych, którzy przeznaczeni są do zbawienia.
Propagował nabożeństwa w języku czeskim oraz komunię pod dwoma postaciami. Z przyczyn politycznych spalony za herezję w Konstancji.
II. Odrodzenie:
Rozpad mgławicy chrześcijańskiej. Starania o wzmocnienie papiestwa w XV w. poszły w kierunku umocnienia politycznego i rozszerzania terytoriów Państwa Kościelnego. Nepotyzm, kupczenie urzędami spowodowały osłabienie organizacyjne Kościoła, zeświecczenie papiestwa i demoralizację jego przedstawicieli. Postępował fiskalizm papiestwa. Jednocześnie panowała niechęć do przeprowadzenia wewnętrznych reform, które wymagałyby zwołania soboru. Pamięć o XV wiecznych soborach, które obalały papieży odstręczała od zwołania kolejnego. Wszystko to powodowało upadek moralnego autorytetu Kościoła.
Reformacja i kontrreformacja. Dezorganizacji i demoralizacja Kościoła powodowały dążenia do wewnętrznych reform. Wychodziły one z dwóch źródeł. Pojawiały się dążenia ze środowisk kaznodziejskich, od jednostek, które domagały się pogłębienia życia religijnego, porządkowania stosunków w klasztorach – Mikołaj z Kuzy (Niemcy) i Thomas Wolsey (Anglia). Drugim źródłem odnowy był rodzący się humanizm. Zainteresowania filologiczne starożytnością postawiły humanistów przed koniecznością sformuowania zasad moralnych odmiennych od średniowiecznych. W miejsce racjonalistycznego Arystotelesa zaszła potrzeba katolickiej recepcji idealizmu filozoficznego Platona. W humanizmie ma swoje korzenie początek krytyki literackiej Biblii. Np. w 1516 r. Erazm z Rotterdamu doszedł do własnego ustalenia tekstu NT.
Marcin Luter należał do humanistycznego nurtu wewnętrznej reformy Kościoła. Zgodnie z tradycją 31 X 1517 r. w Wittenberdze ogłosił swoich 95 tez przeciw odpustom, które miały skłonić do akademickiej dysputy teologicznej. Akt ten trafił na grunt postaw antyrzymskich, których przedstawiciele podnieśli hasło krytyki rzucone przez Lutra. W następnym roku wezwany przed legata papieskiego nie odwołał swoich tez, lecz zwrócił się do papieża o rozsądzenie sporu. W 1519r. przeprowadził publiczną dysputę broniąc tez, za co został oskarżony o herezję. W 1520r. papież w bulli Exurge Domine wezwał Lutra do odwołania błędów. Wszystkie te wydarzenia powodowały wzrost popularności dra Lutra. Podwaliny doktryny tworzył Luter przy pomocy m.in. Melanchtona, który jako erudyta ujmował jego nauki w logiczne ramy. Luteranizm doszedł do po pojęcia kościoła państwowego, związanego z władzą świecką. Władza niemiecka była zaś zainteresowana takimi dążeniami. Na sejmie w Spirze (1529) chciano zakazać propagandy luterańskiej . Przeciwko zaprotestowało 5 książąt i 14 miast – protestanci. Sejm w Augsburku z udziałem Karola V nakazał podporządkowanie się luteran. W obronie została zorganizowana Liga Szmalkaldzka. We Francji wystąpił Kalwin, potem anabaptyści o mistycznych tendencjach i postulatem powtórnego chrztu. W Anglii reformacja była pierwotnie aktem politycznym – Henryk VIII popadł w konflikt z Klemensem VII – poszło rozwód z Katarzyną Aragońską.
Kontrreformację spowodowały wewnętrzne tendencje do reformy Kościoła i odpowiedź na postulaty reformacji. Pierwsze reformy Pawła III polegały na mianowaniu kardynałów o sympatiach erazmiańskich. Papiez popierał powstających jezuitów. A w 1545r. zwołał do Trydentu sobór. Odnowiono inkwizycje ze stojącym na jej czele Świętym Oficjum. Doszło do reform zakonów. Jezuici uzyskali przywileje, niezależność od miejscowych biskupów, zakładano seminaria duchowne, kolegia, rozpoczęto prace misyjną np. w Indiach, Japonii. Sobór miał przywrócić jedność religijną i pokładali w nim nadzieje także protestanci. Kler hiszpański zależny od Karola V ył nieustępliwy w sprawach dogmatycznych, zaś włoski wolał rozmawiać na tematy dogmatyczne, niż organizacyjne. Sobór przed wysłuchaniem protestantów uchwalił dogmat transsubstancjacji. Sobór wzmocnił autorytet papiestwa, określił tradycyjne dogmaty i liturgikę kościoła, , sformuował katechizm rzymski, ogłoszono brewiarz, mszał rzymski unifikujący liturgię, ogłoszono Wulgatę jako obowiązujący przekład.
Kształtowanie się nowożytnych prądów umysłowych. Hasło „z powrotem do starożytnych”. Po średniowieczu, które nie stworzyło wiedzy o człowieku, wzorów i norm pozakościelnych. Koncepcja powrotu do społeczeństwa będącego autonomiczną wspólnotą. Sprzeciw wobec lekceważenia spraw doczesnych. Najpierw znajduje wyraz w sztuce, a potem w zdominowanej scholastyką nauce. Załamał się średniowieczny aksjomat Anzlema „credo ut intelligam. Wiara przestała być konieczna do zrozumienia świata. Przewrót w zachodnim przyrodoznawstwie i podwaliny pod nauki społeczne.
Humanizm. Pojawił się i rozpowszechnił w Europie w XV i XVI w. Wąsko rozumiany jako prace filologiczne w zakresie literatury starożytnej. Sensu largo był to prąd myślowy niosący zainteresowanie człowiekiem, otaczającym go światem i doczesnością. Zainteresowanie było skoncentrowane na człowieku jako jednostce. Po średniowiecznej recepcji filozofii Arystotelesa przyszedł czas na odkrywanie Platona. Pod opieką mecenasów powstawały kręgi humanistów, zwane akademiami- we Florencji, Rzymie, Neapolu – jako ośrodki myśli i badań humanistycznych. Porównywanie i gromadzenie tekstów starożytnych spowodowało powstanie krytyki literackiej. Oczyszczono łacinę ze średniowiecznych barbaryzmów. Pojawiły się zainteresowania naukami przyrodniczymi, mechaniką, astronomią, anatomią i fizjologią – da Vinci. Pojawiły się akademickie sekcje zwłok. Erazm z Rotterdamu chciał pogodzić nurt humanistyczny z myślą chrześcijańską – chciał wewnętrznej reformy Kościoła. Druk został wykorzystany przez humanistów. W Polsce ośrodkami humanizmu była Akademia Krakowska i dwór królewski. Rozkwit malarstwa, rzeźby. Nawiązania do klasycznych kanonów piękna. Przebudowa Wawelu na przełomie wieków.
Odrodzenie, a poganizm.
III. Oświecenie; Europa i jej państwa, absolutyzm oświeceniowy, gallikanizm, józefinizm, febronianizm,
Oświecenie, a Kościół katolicki, myśl Oświecenia.
Europa i jej państwa. Monarchie – na czele monarcha, zwłaszcza dziedziczny. republiki – pozbawione monarchy – zwłaszcza dziedzicznego. Podział umowny spotykany w literaturze. Mówi się, że władza monarchów opierała o się o ołtarze. Swoiste współistnienie suwerenności monarchów i papieży stanowiło istotny element starego ładu w katolickich krajach. Teokratyczne Państwo Kościelne była słabo administrowane i traciło na znaczeniu politycznym. XVIII-wieczna Hiszpania Ferdynanda VI – tron obsadzony przez hiszpańskich Burbonów. Ferdynand koncentrował się na poprawnych stosunkach z Anglią. Słaby monarcha kierowany przez królową i jezuickiego spowiednika. Rząd prowadził niemal gallikańską politykę realistyczną wobec Kościoła. Zmarł bezpotomnie. Na tron wstąpił jego przyrodni brat Karol III, okazując się wybitym organizatorem. Portugalia Jana V – Po V-wiecznej ekspansji w XVII w. stała się biedna i zacofana. Potężne wpływy kleru, stosy inkwizycji większe niż w Hiszpanii. Jan V trwonił pieniądze na dworski przepych i fundacje kościelne. Zatarg z Rzymem o rządzenie Kościołem. Za panowania Jozefa I Portugalia była dyktatura jednego z sekretarzy stanu – markiza Pombala. On objął władzę za sprawą jezuitów, królowej matki i cesarza Karola VI. Podporządkował sobie inkwizycję i za jej pomocą rozpoczął walkę z jezuitami. Francja Ludwika XV i markizy de Pompadour – pierwotnie bardzo popularny monarcha schyłku panowania opisywany był w karykaturach. Nie ufał ministrom, znakomicie gotował J lubił kobiety, intrygant. Ale konserwatywny i religijny. Chciał utrzymać monarchię w stanie zastanym po Ludwiku XIV. Markiza de Pompadour przez 5 lat była kochanką Ludwika XV a potem aż do swojej śmierci jego najbliższą powiernicą… . Z czasem uzyskała rozległe wpływy, a jej głos się liczyła bardziej niż ministrów. Protegowała sztuki piękne, była przyjaciółką encyklopedystów, łagodziła konflikty. Jej śmierć miała niemal takie znaczenie, jak zmiana na tronie. Francja tego okresu określana jest państwem kontrastów – jako najzasobniejsze państwo borykała się z trudnościami finansowymi, jako główne ognisko Oświecenia nie była zdolna przeprowadzić reformy, monarchia będaca wzorem absolutnych rządów ponosiła klęski na lądach i morzach.
Regalizm – termin oznaczający generalnie politykę zakładającą mniejszą lub większą ingerencję państwa w działalność Kościoła, niezwiązaną stricte z religią. Regalizm. Zakłada współzależność osobnych potęg i dlatego też przeciwstawia się rozdziałowi państwa od Kościoła. Ten umiarkowany charakter doktryny sprawia, że regalizm jest podatny na wiele wariantów oraz możliwych gradacji. Kolejnym z jego założeń, jeśli nie natury czysto prawnej, to przynajmniej polityczno-moralnej, jest fakt, że państwo stosujące regalizm uznaje za panującą religię wyznanie Kościoła, nad którym sprawuje władzę (Kościół państwowy), w ten sposób broniąc nawzajem swoich interesów.
Gallikanizm, nazwa doktryn i działań, zmierzających do ograniczenia wpływów papieża na kościół katolicki we Francji na rzecz prerogatyw króla. Teologiczny nurt gallikanizmu rozwijał się od XIII w. na Sorbonie. W praktyce do konfliktu o zwierzchność nad kościołem we Francji doszło na przełomie XIII i XIV w., kiedy król Filip Piękny nałożył na duchowieństwo podatki i wstrzymał opłaty na rzecz Stolicy Apostolskiej. Ówczesny papież Bonifacy VIII sprzeciwił się tej decyzji i w trzech wydanych bullach uzasadniał stanowisko Kościoła o wyższości władzy papieskiej nad władzą świecką. Król zwołał Stany Generalne w 1302, u których uzyskał poparcie dla swego stanowiska.
Definitywnie władzy królewskiej podporządkował się papież Klemens V, z pochodzenia Francuz, który po conclave dokonał swej koronacji w Lyonie w obecności Filipa Pięknego i przeniósł Stolicę Apostolską do Awinionu w 1303. Odtąd królowie francuscy stali się opiekunami papieży (awiniońska niewola papieży). Dla ratowania prestiżu papiestwa Grzegorz XI wrócił do Rzymu. Po jego śmierci, w 1378, dokonywano wyboru papieży zarówno w Awinionie, jak i w Rzymie. Okres ten w dziejach kościoła nazywany jest schizmą i trwał do 1449, kiedy jeden z papieży awiniońskich (antypapieże) złożył władzę.
W okresie schizmy dążono do ponownego zjednoczenia kościoła poprzez zwoływanie soborów powszechnych w Pizie, Konstancji i Bazylei. W 1438 król Francji Karol VII zatwierdził uchwaloną przez duchowieństwo francuskie tzw. “sankcję pragmatyczną”, która głosiła wyższość soboru powszechnego nad papieżem i formułowała zasady tzw. wolności kościoła, m.in. wykluczające jakikolwiek wpływ papieża na nominacje dostojników kościelnych we Francji. Dalszy ideowy dokument gallikanizmu stanowiła opracowana przez J. Bossueta (1682) Declaratio Cleri Gallicani, przecząca dogmatowi nieomylności papieskiej. Idee gallikanizmu znalazły poparcie niektórych przedstawicieli Wielkiej Rewolucji Francuskiej i Napoleona I. Gallikanizm został oficjalnie potępiony przez sobór watykański I 1870.
Józefinizm, polityka oświeconego absolutyzmu wobec Kościoła katolickiego w monarchii habsburskiej za panowania Marii Teresy i cesarza Józefa II; ograniczenie władzy papiestwa, zniesienie przywilejów Kościoła katolckiego w monarchii habsburskiej, a zwłaszcza zapewnienie nad nim kontroli państwa, reformy w Kościele (podniesienie dyscypliny wewnętrznej), likwidacja większości klasztorów i sekularyzacja ich majątków; także całokształt reform Józefa II. Celem reformy, ingerującej w organizację Kościoła katolickiego, było włączenie Kościoła w państwową opiekę społeczną. Zamknięto wiele klasztorów, które nie prowadziły działalności socjalnej, państwo przejęło opiekę nad ubogimi, szkolnictwo i funkcję udzielania ślubów. W efekcie duchowni stali się urzędnikami państwowymi i propagandystami państwa, a także nauczycielami patriotyzmu.
Febronianizm, prąd w kościele katolickim, krytykujący formę monarchiczną kościoła rzymskiego, domagającego się autonomii dla biskupów i powrotu do zasad Soboru Bazylejskiego. Zyskał wielu zwolenników, zwłaszcza we Francji, Hiszpanii, Portugalii i Niemczech, a w Austrii stał się podstawą polityki religijnej zwanej józefinizmem (od cesarza Józefa II). Febronianizm uznając wyższość soboru i biskupów nad papieżem nawiązywał do episkopalizmu, a potępiał kurializm.
Absolutyzm oświeceniowy. 1) umowa społeczna 2) wolność cywilna obywatela 3) prawo natury. Postulaty zinterpretowano na rzecz absolutnej władzy monarchy sprawującego kuratele nad poddanymi. Lud rezygnuje z pierwotnej wolności i oddaje się pod władzę monarchy, a ten rządzi z mandatu ludu i w jego interesie. Wolność głoszenia opinii zawężony do elity oświeconych. Doktryna działała na rzecz umocnienia władzy monarszej. Charakterystyczne dążenia do podporządkowywania sobie Kościoła, antyklerykalizm, sekularyzacja zakonów.
IV. Liberalizm i konserwatyzm: kształtowanie się, rozwój i charakterystyka liberalizmu i konserwatyzmu
źródła i podłoże myślowe liberalizmu i konserwatyzmu,
V. Totalizmy: przyczyny powstania ustrojów totalitarnych, próba ich typologizacji, totalitaryzm, a autorytaryzm
religia w narodowosocjalistycznej i faszystowskiej koncepcji społeczeństwa, stanowisko Kościoła wobec
systemów totalitarnych.
VI. Słowianie; religia Słowian jej rozwój i upadek, chrystianizacja Słowian, działalność Konstantyna i
Metodego, Pier,wsze słowiańskie organizmy państwowe (Państwo Samona, Państwo Wielkomorawskie, Bułgaria
etc)
VII. Ameryka prekolumbijska; cywilizacje mezoamerykańaskie (głównie Majowie, Aztekowie, także
Olmekowie , Toltekowie, Zapotekowie), ich rozwój i upadek; Inkowie, kultura, religia, ustrój społeczny i
polityczny; upadek Imperium Inkaskiego. p
VIII Afryka: cywilizacjo zachodniosudańskie (Ghana, Mali, Songhaj), kultura, religie, struktury społeczne,
polityczne, gospodarcze, rozwój i upadek.
IX. Chiny; epoka Pięciu Dynastii i Dziesięciu Królestw; panowanie dynastii Sung, okres Płn. i Pd. Sung,
reformy Wang An-Szy; dynastia Juan i jej upadek; czasy dynastii Ming, rozwój kultury; dynastia Ts'ing, wojny
opiumowe, rewolucja tąjpingowska, powstanie bokserów, proklamowanie republiki.
X. Indie: okres panowania dynastii Wielkich Mogołów, kultura, religie, handel, społeczeństwo, ustrój
państwowy; królestwa półwyspu XIV-XVII wiek; Imperium Marackie; powstanie sipajów.
XI. Wielki Step: cywilizacja i kultura i religie Wlk. Stepu, państwa i narody Wlk. Stepu. :
XII. Japonia: historia i kultura od okresu Kamakura do okresu Showa, ze szczególnym uwzględnieniem
okresów Tokugawa i Meiji.
Tika02