Rozwoj osobniczy i jego podloie biologiczne.pdf

mripne z nimi materialu

genetyczny, ksztaltuje drugorzqdne cechy

struktury

genetycznego,

plciowe (poprzez u. dokrewny)

procesy rozrodcze

Rozwoj osobniczy i jego podloie biologiczne (wzrost, roinicowanie,

morfogeneza)

Rozwbj: jest to proces obejmujqcy wszystkie zmiany w iyciu osobniczyrn od poczqcia do

Smierci. Dziqki niemu komorki stanowiqce potornstwo jednej komorki wyjiciowej

ulegajq specjalizacji i tworzq zloiony organ- zawierajqcy w sobie wiele rodzajow

wyspecjalizowanych komorek, przystosowanych do pelnienia r6inorodnych finkcji.

determinacja -jest to proces rozwojowy komorek prowadzqcy do ich r6inicowania, a

blniedo ostatecznej specjalizacji

morfogeneza - jest to og6l przeksztalcen komorkowych prowadzqcych do powstania

wielokomorkowego organizmu wraz ze skomplikowanymiukladami tkankowo-

narqdowymi. Jest to proces tworzenia narzqdow w organiimie,jej pocqtkiem jest

tworzenie ukladu nenvowego (tworzonyjest najwczeiniej).

Dostqpne dane wskazujq, ze komorki podczas normalnego rozwoju nie tracq gendw

zawartych w ich zasobie genow; u Eucaryota jqdra przynajmniej niekt6rych zr6ficowanych

komorek zawierajq material genetyczny taki, jaki istnial w warunkach wyjiciowych, to jest w

zygocie. Komorki takie nosqnazwq totipotencjalnych. Istniejqca koncepcja r6wnowslinoScijqder

(wlaiciwie, to ich zasob6w) opiera siq na zaloieniu, ze zroinicowane komorki somatyczne

organizmu posiadajq w swych jqdrach takq samq informacjq, jaka zawarta byla w pojedynczej

komorce (zygocie) z ktorej siq wywodzq.

teoria preformacji - powstala w XIX w, w znacznej mierze dziqki niedoskodoici

6wczesnych rnikroskopbw, zakladala miqdzy innymi, iezapbdnione jajo zawiera

kompletnq postad ludzkq. OwGci i spermiici - dwie polemizujqce z sobq grupy badaczy

reprezentujqcychpoglqd, ie podstawowym noinikiem homunkulusa (urnownie

zarodkowego czlowieczka)jest niezaplodnione jajo lub plemnik, a do jego rozwoju

potrzebnejest jedynie pobudzenie poprzez polczenie z drugq komorkq plrciowq.

teoria epigenezy - powstala w poczqtkach XX w teoria, zgodnie z kt6rq embrion romija siq

z bezksztaltnej masy zygoty. Narzqdy wewrqtrzne organizmu wytwarzane sq stopniowo

w uporzqdkowanej sekwencji z proiciej uorganizowanych struktur zarodkowych,

zygota - bruzdkowanie - stadium moruli (32 komorki) - blastula stanowiqca sferq

komorek wypelnionq plynem - gastrula powstala z blastuli w efekcie wpuklenia jednej

warstwy gastruli (gastrulacja) do wewnqtrz. Od tego momentu zaczyna siq rohicowanie

tkanek i tworzenie zawiqzk6w narqd6w.

Podstawowym efektem bruzdkowaniajest podziaf zygoty na szereg malych komorek

stanowiqcych elementy budulcowe zarodka. Powstajqce komorki przemieszczajq siq ruchem

pelzakowatyrn talc, by zgrupowad siq w przyszle tkadci, sterujqtyrn specyficzne biaka na

powierzchniach ich blon komorkowych. Dzigki ich specyficznym wlaSciwoiciom kombrki

rozpoznajq siq i grupujq w przyszle tkanki.

Rozwbj ptodu

Tabela 11. Na rozwoj plodu wplyw ma wiele czynnikow

czynnik

dziatanie

skutek

1. odiywianie brak okreilonych bialek powoduje

niska rnasa urodzeniowa w efekcie

wady rozwojoure, w tym zmniejszenie

il. kom. mozgowych - trudnoici MI

uczeniu siq

zaburzen wzrostu spowodowanego

wadliwq biosytntezq bialek

2. leki, w tym

a. blokujqce syntezq kwasow

dawki skuteczne dla doroslego z

reguly znacznie przekraczajq granice

tolerancji zarodka

antybiotyki

nukleinowych lub biosyntezq biaka,

aspiryna - hamuje dzialanie

prostaglandyn plodu, hamuje romoj

komorek plodu (w hodowli

tkankowej) Thalidomid - wplywa na

metabolizm w kombrkach,

niebezpieczny w 4-6 tydz. ci@y

(formowanje siq konczyn)

trucizna protoplasmatyczna - syndrom

alkoholowy plodu, upoSledzenie

umysbwe i fjrczne, anomalie

anatomiczne

wysoka imiertelnoid pbdow,

przedwczesne porody, op6inienia w

rozwoju, choroby serca

niedotlenienie pbdu jako efekt

wiqmia hemoglobiny matki przez CO

dymu papierosowego, spowolnienie

wzrostu plodu, moiliwe wady budowy

wirus roiyczki w pienvszym okresie

ci@y przenoszony poprzez biysko

zaburza metabolizm i morfogenez~;

HIV podczas ci@y, porodu, z

mlekiem matki,

kila przenoszona w 40% wypadk6w

lagodny Srodek uspokajajqcy, silnie

deformujqcy konczyny

3. alkohol

w USA syndrom alkoholowy jest

jednym z glownych powod6w

niedorozwoju umyslowego; niska

masa urodzeniowa dziecka

niska masa urodzeniowa, wrodzone

uzaleknienie trudne do leczenia

4. kokaina,

heroina

5. palenie

tytoniu

niska waga urodzeniowa, czqste

samoistne poronienia, slabszy rozw6j

intelektualny w pocqtkowym okresie

iycia

roiyczka - Slepota, ghchota, wady

serca

HIV - brak odpornoici organizmu

kila - glownie wady rozwojowe

Profilaktyka - moiliwe sq badania

prenatalne

zwiqksza ryzyko wad rozwojowych i

chor6b nowotworowych w

przyszloSci, najczqSciej bialaczki

6. patogeny

7. promienio-

silny mutagen

wanie

jonizujqce i

pnenikliwe

8. nadmiar u ciqiarnych kobiet moze by6

witamin, szkodliwy, szczeg6lnie witamin

szczeg6lnie tabletkowanych (latwiejsze w

rozpuszczal- przedawkowaniu)

nych w

tluszczach

nadmiar D - opoinia romoj

umyslowy

Cykl iyciowy czlowieka tnva od poczqcia do Smierci. Proces iyciowy zachodzi w czasie, jest on

dynamicmy.

Tabela. 111. Okresy iycia czlowieka

czlowiek

okres omawiany ( wiek)

zachodzqce zmiany

1. zarodek

od zaplodnienia do 8

okolo 30 rnm, 1 g, posiada zawiqki wszystkich

tygodnia

od poczqtku 9 tygodnia do

urodzenia

narzqd6 w

okres szybkiego wzrostu, morfogenezy,

r6inicowania komorkowego - do uksztaltowania

fizjologicznie samodzielnego organizmu

zdolny do sarnodzielnego @cia, sq fizjologiczne

modyfkacje w ukladzie krwionohym

szybki wzrost, zgby rnleczne, pocqtek mowy,

peha rnielinizacja w ukladzie nerwowym

szybki wzrost, wyrniana zqbow, ronv6j

koordynacji nenvowo-miqiniowej, mowy, intelektu

przyspieszenie wzrostu (skok pokwitaniowy), 1' i

2" cechy plciowe, rozwbj ruchowy i intelektualny,

duie przeobraienia psychiczne - dorosloiC

szczyt fizycznego rozwoju, malkenstwo, pozycja

zawodowa

procesy starzenia, u kobiet wyraina menopauza,

siwienie, zrnarszczki, spadek wydolnoici

fizjologiczne procesy starzenia, homeostaza trudna

do utrzymania, SmierC czqsto w efekcie zalamania

ukladu sercowo-naczyniowego lub

immunologicznego

3. noworo-

dek

4. niemowle

od urodzenia do 4 tygodnia

4 tydzien - do opanowania

chodzenia, zazwyczaj 2 lata

2 lata - do pocqtku okresu

dojrzewania

od 1 1 - 14 lat do dojrzaloici

5. dziecko

6. wiek

mlodzien-

czy

7. dojnaloiC

od 20 do ok. 40 lat

8. wiek

gredni

9. staroiC

powyiej 65 lat

Proces stanenia sig - obserwuje siq nastqpujqce zmiany:

1. Regresja fhkcjonalna narzqdbw: widoczne jest zmniejszenie wydolnoici czynnoiciowej

roinych ukladow, czego poczqtek ma miejsce znacznie wczeiniej - u kobiety w 6

miesiqcu plodowym jest ok. 4 mln oocytow, a w momencie urodzenia ok. 400.000.

2. Spadek wydolnoici roinych organow: zachodzi w roinym tempie, np. w przedziale 30 - 75 lat

dochodzi do utraty do 60% kubkow srnakowych, 40% klqbuszkbw nerkowych, ponad

30% aksonow, zwlaszcza w nenvach rdzeniowych - w efekcie tego spada szybkoSC

przewodnictwa nenvowego o ok. lo%, zaopatrzenie mozgu w krew jest o ok. 20%

rnniej wydajne, o 40% spada pojernnoSC i powierzchnia uiytkowa phc (efekt rozedmy

i zalegajqcych zanieczyszczen zawodowych lub potytoniowych)

3. Stopniowa utrata zdolnoici utrzymania homeostazy organizmu w odpowiedzi na stres w

efekcie oslabienia wrajliwoSci interoreceptorow (skorelowane ze zmianami w

przewodnictwie bodic6w). Obsenvuje siq wiqksza,podatnoSC na procesy starzenia

kom6rek zroinicowanych, tn.tych, co jui siq nie dzielq (nerwowe i miqiniowe), nii

wir6d komorek niezroinicowanych dzielqcych siq stale (wqtroba, Sledziona).

Najczqstsze przyczyny mechanimow starzenia sic to zachodzqce w organiimie zrniany

horrnonalne, pojawianie siq i rozw6j odpowiedzi autoimmunologicznej, zmiany w molekularnej

strukturze tkanek i komorek (np.wlokna kolagenowe, gdzie pomiqdzy lahcuchami biakowymi

pojawiajq siq liczniejsze polczenia krzyzowe utwardzajqce i usztywniajqce tkankq), zbieranie siq

w komorkach odpadowych produktdw ich metabolizmu (samoistne zatruwanie komorki),

akumulacja wapnia w naczyniach prowadzqca do arteriosklerozy oraz coraz czqstsze

samozniszczenia komorek w efekcie apoptozy (programowana SmierC komorki, czgsto w efekcie

uwolnienia hydrolaz z pqkajqcych lizosomow).

Procesy starzenia mogq by6 sterowane genetycznie, tzn. programy rozwoju procesu sq

wbudowane w genomy komorkowe. W zalehoSci od dziedzicznych sklonno8ci (zakodowanych w

genomie) bqdq zachodziC z rob4prqdkoiciq. Istnieje niewqtpliwie pewien zakres ingerencji w

procesy starzenia siq - doiwiadczalnie wykazano, ze chude zwierzqta doiwiadczalne (trzyrnane na

paszy ubogiej w thszcz) iyjq dhzej od otluszczonych.

sq mechanizmami hormonalnymi; przedni plat przysadki reguluje

czynnoSC wielu gruczolow wydzielania wewnqtrznego, produkuje kilka hormonow tropowych,

prolaktyne oraz hormon wzrostu (somatotropinq), ktorej podstawowym dzialaniem jest stymulacja

procesu syntezy bialek. 0 niskim lub wysokim wzroScie czlowieka (zwierzqcia) decydujq

najczeSciej uwarunkowania genetyczne, ale takze typ diety, zachowanie rownowagi hormonalnej

organivnu oraz aspekty wychowania, zwhszcza emocjonalne.

Somatotropina (ang. STH, GH) jest hormonem anabolicmym, stymuluje wzrost poprzez

zwiqkszenie pobierania aminokwasow stanowiqcych podstawq sldadu bialek. Wplywa

posrednio na wzrost koSci poprzez pobudzenie wqtroby do produkcji somatomedyn

stymulqjqcych komorki chrqstne w krzgkach nasadowych koSci dlugich, pobudzajq

one takewzrost narqd6w i tkanek poprzez usprawnienie syntezy bialek i innych

proces6w anabolicmych rosnqcego organizrnu. Ponadto somatotropina reguluje

metabolizm thszczbw i wqglowodanbw poprzez uwalniania thszczu z tkanek.

Wydzielanie STH regulowane jest przez podwzg6rze produkujqce hormony uwalniajqce i

harnujqcy uwalnianie somatotropiny - ich wydzielanie powiqzane jest wzajernnym

oddzialywaniem, czyli gdy podwzg6rze stymulowane jest niskirn poziomem hormonu, to

wydziela hormon uwalniajqcy somatotropiq, a ten pobudza przysadkq do uwolnienia

STH. Inne czynniki wplywajqce na sekrecje somatotropiny:

hipoglikemia, jak i niski poziom aminokwas6w we krwi wzrnaga a hiperglikemia

obniia sekrecjq, czyli dieta wysokowqglowodanowamoie spowolniC wzrost.

duzo snu, wlaSciwa dieta i gimnastyka - uwalnianie hormonu rognie podczas

intensywnego ruchu (powysikowe obniienie poziomu cukru), podobnie dziala

glqboki sen - w godzinq po wejSciu w faze snu glqbokiego obsenvuje siq most

poziomu somatotropiny.

aspekty emocjonalne: mozliwe jest zahamowanie wzrostu w sytuacji

permanentnego stresu - brak czdoici, zabawy, pieszczot powodowad mogq tzw.

karlowatoSC socjopsychologicznq. Dzieci pozbawione uczuC (np rodziny

patologiczne) wykazujq nienormalny rytm snu, co powoduje zmniejszone

wydzielanie somatotropiny.

wpminnych hormon6w na wzrost i rozw6j:

hormony tarczycy: konieczne do normalnego dzialania i wydzielania hormonu

wzrostu, sq to ponadto hormony kataboliczne wsp6hczestnicz,qce w uwalnianiu

energii z substancji zapasowych

hormony plciowe - w wieku dodzienczym sq konieczne w fazie skoku

pokwitaniowego, po jego zakonczeniu powodujq kostnienie ogrodkbw wzrostu w

koiciach dhgich

hormony przysadki - w efekcie upodledzenia czynnoici przysadki w dziecitistwie,

produkowane bylo zbyt malo somatotropiny, dochodzi do stanu karlowatodci

przysadkowej. Liliput ma normalne proporcje ciala.

Przeciwdzialanie zaburzeniom spowodowanym brakiem hormonu polega na podawaniu dziecku

syntetycznej somatotropiny, ale ma to sens jedynie wtedy, gdy strefjr wzrostu koSci sqjeszcze

czynne

kartowatoik pigmej6w - genetycznie uwarunkowane zaburzenia w uwalnianiu

somatomedyn z wqtroby przy prawidlowo wydzielanej somatotropinie

inne postacie karlowatoici - moiliwe w sytuacji, gdy komorki docelowe nie sq wrailiwe

na dzialanie hormonu

gigantyzm - efekt nadprodukcji somatotropinywytwarzanej przez przysadkq w

dziecihtwie

akromegalia - efekt nadprodukcji somatotropiny w wieku dojrzalym. Wzrostu nie ma, ale

Procesy wzrostu

Sterowane i regulo~~ane

rosnq stopy, grubiejq palce, koici iuchwy, luki nadoczodolowe, odkladajq siq pokkady

tkanki lqcznej

Narzqdy zm yslbw

Mechanizm pnenoszenia bodicow, kontrola nerwowa

Przenoszenie bodicow w organiimie odbywa siq na dwoch drogach - biochemicznie,

poprzez uklad horrnonalny odpowiadajqcy za regulacjq procesow zachodzqcych powolnie i

dlugotnvale, oraz elektrochemicznie za poirednictwem ukladu nenvowego, ktorego reakcja na

bodice zewnqtrzne jest szybka. Typowa, pelna reakcja na bodziec odbierany drogq nerwowq

obejmuje jego odbior (recepcjq), w czym uczestniczq kombrki nenvowe i narzqdy zmyslow,

przewodzenie (transmisjq) bodica drogq nenvowq (neurony), przetwarzanie (integracja) bodica,

gdy jest on interpretowany i "sortowany" (w oSrodkach poirednicqcych) oraz reakcja, czyli

odpowiedi - efektorarni najcqiciej sqrnkinie i gruczoly.

Klasyfikacja nanqdbw zmysMw czlowieka i zwienqt

1. Wedlug pobzenia w organiimie

a/ eksteroreceptory - rejestrujq Swiat zewqtrzny, hodla pokarmu, moiliwe

niebezpieczehstwa, czy tez potencjalnych partnerbw

bl prioprioreceptory - rejestrujq informacjq umozliwiajqcq ocenq pozycji koriczyn i

innych czeSci ciala, umozliwiajq np. ubieranie si~

Umieszczone sq glbwnie w rniqiniach i stawach.

CIinteroreceptory - pomagajq w utrzymaniu homeostazy poprzez wykrywanie zmian

pH, temperatury ciala, zmian cidnienia onkotycznego i osmotycznego, czy skladu

krwi. Umieszczone sqwe wnqtrzu rodych narzqdbw, informujq nas o pragnieniu, gbdzie,

mdloSciach i orgahnie.

2. Wedlug typu odbieranych bodicow

a/ mechanoreceptory - rejestrujq zmiany energii mechanicznej, np. dotyk, ucisk,

rozciqganie, ruch

bl chemoreceptory - odbierajq bodice chemiczne, np. zmiany pH

cl fotoreceptory - rejestrujq zmiany energii Swietlnej, elementy Swiatloczule oka

dl termoreceptory - rejestrujq zmiany temperatury zewqtrznej

Bodice a ich receptory

Istnieje zjawisko adaptacji czuciowej (zmyslowej) polegajqce ria obniianiu siq wrailiwoici

na bodziec w czasie jego dzialania (czyli roSnie prbg wrailiwoici), slabnq potencjaly receptorowe

w czasie, np. odbior zapachu (po krotkim czasie przebywania np. w pomieszczeniu z jakimS

zapachem przestajemy go odbierak). Bodice istotne dla @cia, takie jak poczucie klui zimna

odbierane sq znacznie dluzej, prawie tak dlugo, jak dziala bodziec.

Pie6 zmyslbw czlowieka, to: dotyk, wzrok, wqch, smak, sluch i r6wnowaga.

Metabolizm i jego regulacja popnez tarczyce

Tarczyca odpowiada w orgarihie za procesy kataboliczne; syntetyzuje z tyrozyny i jodu i

uwalnia do krwi dwa hormony, tyroksynq i tr6jodotyroniw. Horrnony te sq w organiimie

niezbqdne dla prawidlowego wzrostu i rozwoju, ich glownym zadaniemjest pobudzanie tempa

metabolizmu w tkankach.

Regulacja wydzielania hormonbw tarczycy odbywa siq zgodnie z zasadq sprzqzenia zwrotnego,

ktore dziala pomiqdzy przednim platem przysadki produkujqcej hormon TSH uwalniajqcy z

tarczycy a gruczokm tarczycowyrn. Przy wysokirn poziomie tyroksyny i trojodotyroniny we krwi

po ciemku lub jedzenie po ciemku).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: