Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej.pdf

ZBIGNIEW RAU

Cechy polskiej

zorganizowanej

grupy przestępczej

Często słyszymy o przestępczości zorganizowanej jako zjawisku ogarnia-

jącym coraz szersze zakresy życia, nie tylko gospodarczego, lecz rîwnież

politycznego, a nawet społecznego. Jednak każdy z wypowiadających się

o tego rodzaju przestępczości, w zależności od wykonywanej profesji czy

kontekstu, inaczej rozumie pojęcia polska przestępczość zorganizowana

czy zorganizowana grupa przestępcza. Czy jest jednak możliwe dokona-

nie jakiejś ścisłej, a zarazem wiarygodnej, kategoryzacji czy definicji polskiej

przestępczości zorganizowanej? Wydaje się, że nie.

W polskich realiach problematyka tego rodzaju przestępczości jest

nowa i nadal w zasadzie nieznana, co więcej, jest ona bardzo ważna nie

tylko z punktu widzenia jej znaczenia społecznego, ale też dlatego, że doty-

czy w znacznym stopniu wiarygodności organîw państwa i potrzeby zapew-

nienia bezpieczeństwa wewnętrznego kraju. Rozpoznanie operacyjne oraz

statystyki kryminalne wskazują jednoznacznie na coraz większe zagrożenie

przestępczością zorganizowaną jako zjawiskiem dynamicznie ewoluują-

cym i nieprzewidywalnym. Należy więc dążyć do jego szczegîłowego po-

znania, jak rîwnież wypracować metody prognozowania, co będzie

stanowić podstawę do skoordynowanych działań zapobiegawczych.

W ramach programu badawczego rozprawy doktorskiej podjęto wy-

zwanie przeprowadzenia kompleksowych kryminologicznych badań nad

zjawiskiem przestępczości zorganizowanej. Ich celem było zebranie cało-

ściowej usystematyzowanej wiedzy, co ma prowadzić do wypracowania

adekwatnych do zagrożenia form i metod walki oraz prawodawstwa zmie-

rzającego do eliminowania zjawiska, jak rîwnież skutecznego mu zapobie-

gania.

Najpierw należało dokonać wyboru strategii badań. Zbadano zjawisko

polskiej przestępczości zorganizowanej na podstawie przejawîw jej aktyw-

PROKURATOR 1(9)/2002

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

ności a więc wpływu na organy państwowe, zachowań jej członkîw czy

fluktuacji struktury oraz kierunkîw jakościowych i ilościowych przestępstw

popełnianych przez grupy zorganizowane. Materiał badawczy zgromadzo-

no na podstawie wiedzy osîb praktycznie zajmujących się zwalczaniem

przestępczości zorganizowanej. Pierwotnie wprawdzie rozważano analizę

akt wybranych postępowań przygotowawczych, jednakże wydaje się, iż tyl-

ko w oparciu o wiedzę policjantîw, prokuratorîw i sędziîw z terenu całego

kraju można dokonać pewnego uogîlnienia stanu i aktywności zjawiska.

Przeanalizowanie nawet kilkudziesięciu spraw dałoby obraz modus operan-

di działania grup przestępczych tylko w tych indywidualnych przypadkach

co więcej, wiele istotnych wątkîw działalności zostałoby pominiętych choćby

dlatego, iż nie znajdują się w materiałach procesowych. Zawsze pominięcie

nieudokumentowanej wiedzy, w szczegîlności w tak delikatnej materii, jaką

jest zwalczanie przestępczości zorganizowanej, stanowi mankament analizy

wielokrotnie przetworzonych materiałîw procesowych.

Poprzez wskazania policjantîw CBŚ, udzielone w oparciu nie tylko o wie-

dzę procesową, lecz rîwnież operacyjną, uzyskano kryminologiczny obraz

polskiej zorganizowanej grupy przestępczej na podstawie doświadczenia

wynikającego z jednej strony z prowadzenia konkretnych spraw, z drugiej

na podstawie wynikîw kilkuletniej już pracy operacyjnej skierowanej

przeciwko przestępczości zorganizowanej. Wyniki badań policjantîw uzupeł-

niono diagnozą wiedzy prokuratorîw zwalczających zorganizowaną przestęp-

czość w zakresie działań procesowych oraz jako oskarżycieli w przewodzie

sądowym. Zakres uzyskanej wiedzy jest bardzo szeroki, i, co istotne, potwier-

dzony oraz uzupełniony został wynikami badawczymi otrzymanymi podczas

pierwszych przeprowadzonych w Polsce badań świadkîw koronnych.

Powyższy wstęp był konieczny, by przybliżyć sposîb dochodzenia do

przedstawianych danych. Wiedzę o wewnętrznych stosunkach w zorganizo-

wanych grupach przestępczych uzyskano za pomocą ankietowych badań

empirycznych przeprowadzonych na terenie kraju na grupach responden-

tîw: policjantîw Centralnego Biura Śledczego Komendy Głîwnej Policji

oraz prokuratorîw wydziałîw VI prokuratur okręgowych oraz Biura ds.

Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej 1 .

W zasadzie tylko na podstawie analizy kryminologicznej w oparciu o ba-

dania empiryczne można dojść do wnioskîw, ktîre stanowią przyczynek do

1 W ramach programu badawczego diagnozie poddano także inne grupy respon-

dentîw: nieletnich wielokrotnych sprawcîw czynîw karalnych, świadkîw koron-

nych, sędziîw sądîw apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, jak rîwnież

reprezentatywną prîbę społeczeństwa. Przyjęte ramy artykułu ograniczają możliwo-

ści omîwienia wszystkich grup badawczych.

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

twîrczej analizy aktualnie obowiązujących aktîw prawnych. Należy zatem

dołożyć wszelkich starań, aby uzyskać consensus krytycznych wskazań kry-

minologicznych i analizy dogmatycznej problematyki de lege lata .

Zjawisko polskiej przestępczości zorganizowanej cechuje znaczna dyna-

mika, ewoluuje ono w rozmaitych kierunkach, nie można go rîwnież skate-

goryzować w ścisłe ramy pojęciowe. Niełatwo zatem określić standardową

strukturę polskiej zorganizowanej grupy przestępczej, każda grupa odzna-

cza się indywidualnymi cechami charakterystycznymi i trudno dokonywać

jakiegoś ujednolicania. Podjęto zatem prîbę określenia nie tyle struktury

grupy jako organizacji i kierunkîw wzajemnych podległości, lecz więzîw

rîżnego rodzaju, jakimi powiązani są jej członkowie 2 .

Respondentîw policjantîw CBŚ i prokuratorîw ds. PZ poproszono

o określenie najtrwalszych więzi, jakie ich zdaniem łączą członkîw zor-

ganizowanych grup przestępczych, w celu ustalenia, na jakich podstawach

opiera się istnienie oraz integralność organizacyjna grupy. Tu jednoznacz-

nie, tak prokuratorzy, jak i policjanci przy średniej 63 % wskazań

określili, że najtrwalszymi są więzi finansowe, a więc wspîlnota intere-

sîw, następnie, w sumie określane przez 53 % respondentîw, że naj-

trwalsze w grupie są więzi strachu, potem więzi wspîlnej działalności

przestępczej, chęci powiększania swoich nielegalnych majątkîw, przy 24 %

wskazań na więź uzależnień (finansowych, narkotykowych). Jako istotną

rolę więzi rodzinnych w polskich zorganizowanych grupach przestępczych

określiło 18 % policjantîw i 24 % prokuratorîw. W innych odpowiedziach

otwartych określano, że są to więzi związane z możliwością dotarcia do

rîżnych osîb i instytucji, rozłożone na kilku członkîw grupy, pojedynczo

często nie są w stanie istnieć i zarobkować. W działalność grupy każdy

musi wnieść swîj wkład i następuje naturalny podział zadań i obowiązkîw,

bez kontaktîw nie ma działania 3 . Kolejną więzią jest wspîlna obrona

przed działalnością innych grup przestępczych.

Zwrîcono rîwnież uwagę na poczucie ważności i niezależności dla

osîb funkcjonujących w grupie, łącznie z dość dużą sferą bezkarności to

2 Jest to zarazem przyczynek do prîby wypracowania ustawowej definicji przestępczo-

ści zorganizowanej. Problemem jest zrozumienie istoty tej przestępczości, co uwidacz-

nia się w trakcie porîwnywania odpowiedzi rîżnych grup respondentîw w powyższym

zakresie. Sędziowie są skłonni rozumieć grupę w znaczeniu hierarchicznym, ze

ściśle wykształconymi regułami postępowania tak jednak w istocie wcale nie jest

jak stwierdził jeden z prokuratorîw przestępcy nie wydają sobie legitymacji,

stanowi to o trudnościach udowodnienia zarzutu z artykułu 258 k.k. inaczej jego

istotę rozumie policjant, inaczej prokurator, a jeszcze inaczej sędzia.

3 Wypowiedź pracownika operacyjnego CBŚ.

PROKURATOR 1(9)/2002

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

imponuje i ogłupia. 4 Określenia powyższe tworzą obraz grupy jako swo-

istego przedsiębiorstwa z możliwościami zarobienia niekiedy znacznych

kwot pieniędzy. Istotne jest wskazanie, potwierdzane w wielu innych oce-

nach, na więź strachu, jako spoiwa wiążącego grupę. Ma to wielkie znacze-

nie w momencie prowadzenia postępowania przygotowawczego.

Członkowie grupy nie zeznają nie tyle dlatego, że są lojalni w stosunku do

swoich kolegîw, ale ze strachu przed zemstą. Uczucie strachu, jako najbar-

dziej pierwotne, odznacza się wielką siłą oddziaływania. Stanowi ono niejed-

nokrotnie o sile szefa czy lidera grupy i jego władzy nie tylko w strukturze,

lecz i poza nią, jako choćby hipotetyczną możliwość zastosowania brutalnej

przemocy przez człowieka nie mającego żadnych zahamowań 5 .

Istotne, rîwnież dla wypracowania mechanizmîw dezintegrujących

grupy, jest poznanie metod wstępowania czy raczej przyjmowania w struk-

tury grupy. Dlatego respondentîw zapytano, czy nowy członek grupy

otrzymuje opiekuna? Jest to pytanie bardzo trudne, gdyż wymaga głębo-

kiej wiedzy i rozpoznania personalnego w zorganizowanej grupie przestęp-

czej. Odpowiedzi twierdzącej na powyższe pytanie udzieliło 36 %

policjantîw (z reguły byli to funkcjonariusze operacyjni) i 22 % prokurato-

rîw. Przeciwnego zdania było 15 % policjantîw i 10 % prokuratorîw, na-

tomiast aż 68 % prokuratorîw i 40 % policjantîw nie umiało odpowiedzieć

na to pytanie. 9 % respondentîw z grupy policjantîw w ogîle nie zakreśliło

żadnej z trzech podanych odpowiedzi.

Z rozmîw z funkcjonariuszami wynika, iż przydzielanie opiekunîw, chęć

ustanowienia swoistego rytuału inicjacji czy wprowadzenia wewnętrznego ko-

deksu honorowego występuje incydentalnie i tylko w dużych, zhierarchizowa-

nych grupach (aktywność w tym kierunku wykazywały zorganizowane grupy

działające w Łodzi, tzw. Łîdzka Ośmiornica). Nawiązując do poprzedniego

zakresu, zadano pytanie Czy istnieje jakiś ostateczny warunek (jakaś

inicjacja), by uznać kandydata za pełnoprawnego członka zorgani-

zowanej grupy przestępczej? 38 % policjantîw i 21 % prokuratorîw

odpowiedziało twierdząco, natomiast 21 % policjantîw i 22 % prokuratorîw

podczas zwalczania zorganizowanej przestępczości nie spotkało się z jakimś

ostatecznym warunkiem przyjęcia czy inicjacją kandydata do zorganizowanej

grupy przestępczej. Na to pytanie nie umiało udzielić odpowiedzi 41 % poli-

cjantîw i 57 % prokuratorîw. Niekiedy respondenci dopisywali, iż warun-

kiem, by uznać kandydata za pełnoprawnego członka grupy, jest czasami

popełnienie przestępstwa w grupie.

4 Wypowiedź prokuratora pionu PZ.

5 Jest to wywieranie wpływu na zewnątrz, np. zastraszanie świadkîw oraz człon-

kîw konkurencyjnych grup przestępczych.

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

W zakresie ustaleń czy istnieje pewnego rodzaju wtajemnicze-

nie, ceremonia przyjęcia? otrzymane wyniki wskazują jednoznacznie,

że w polskiej zorganizowanej przestępczości nie występują z zasady cere-

moniały przyjęć nowych członkîw, takie, jakie mają miejsce np. podczas

przyjmowania do Cosa Nostra . Pozytywnie na to pytanie odpowiedziało

tylko 15 % policjantîw i 6 % prokuratorîw, negatywnie 39 % policjantîw

i 37 % prokuratorîw, nie umiało odpowiedzieć na tak postawione pytanie

47 % policjantîw i 57 % prokuratorîw 6 .

W celu ustalenia siły oddziaływania zorganizowanej grupy przestęp-

czej na swych członkîw, zapytano policjantîw i prokuratorîw, czy ich zda-

niem możliwa jest rezygnacja z członkostwa w grupie? 20 %

policjantîw i 23 % prokuratorîw odpowiedziało twierdząco, niemożliwość

rezygnacji z funkcjonowania w zorganizowanej grupie przestępczej określi-

ło 57 % policjantîw i 38 % prokuratorîw. Nie potrafiło odpowiedzieć na to

pytanie 23 % policjantîw i 39 % prokuratorîw. Uzyskane odpowiedzi

uzmysławiają, dlaczego tak trudne jest skuteczne zapobieganie zorganizo-

wanej przestępczości. W korelacji z odpowiedziami na inne pytania, dia-

gnozujące wewnętrzną strukturę grupy oraz więzi w niej panujące,

dochodzimy do wniosku, że właśnie jedna z najsilniejszych więzi

więź strachu, powoduje niemożność odejścia z grupy . Jest to zjawi-

sko o tyle niepokojące, że stawia pod znakiem zapytania jakiekolwiek reso-

cjalizacyjne funkcje kary, czyli proces przywracania do właściwego

funkcjonowania w społeczeństwie członkîw zorganizowanych grup prze-

stępczych osadzonych w zakładach karnych.

Presja, jaką wywiera zorganizowana grupa przestępcza na członka gru-

py, wiąże się rîwnież z czynnikiem finansowym. Osoba, ktîra chciałaby

nawet zerwać z działalnością przestępczą, skazuje się automatycznie na

brak środkîw do życia. Zważyć trzeba, że członkowie zorganizowanych

grup przestępczych niskiego szczebla są z reguły osobami o wykształceniu

podstawowym bądź zawodowym. Zdobycie zatem przez nich legalnego za-

trudnienia będzie trudne rîwnież z tego powodu, że, egzystując w grupie,

przyzwyczaili się do posiadania dużej ilości pieniędzy zdobytych małym na-

kładem sił i środkîw. Czynniki takie powodują, iż walka ze zorganizowaną

przestępczością, obok rozwiązań prawnych i organizacyjno-technicznych,

niesie ze sobą wyzwanie w zakresie wypracowania strategii resocjalizacji

i pomocy tym członkom zorganizowanych grup przestępczych, ktîrzy

faktycznie chcieliby odejść z grupy.

6 Powyższy wynik potwierdzony jest wielokrotnymi wypowiedziami policjantîw CBŚ

i prokuratorîw pionu PZ, twierdzących, że w polskiej przestępczości zorganizowa-

nej kodeks honorowy nie odgrywa dużego znaczenia.

PROKURATOR 1(9)/2002

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: