ZJAWISKO PRZESTĘPCZOŚCI A ZMIANY SPOŁECZNE

Charakter zmian społecznych

Ø      Społeczeństwa nigdy nie znajdują się w bezruchu, podlegają ciągłym zmianom i transformacjom

Ø      Najważniejsze są zmiany demograficzne, gdyż wielkość populacji determinuje rodzaj struktur społecznych, jakie muszą istnieć dla zorganizowania społeczeństwa

§         Zmiany pod względem liczebności, struktury wiekowej, płci i narodowości

§         Zmiany na skutek ruchów migracyjnych

Ø      Zmiany mogą dotyczyć zasad funkcjonowania podstawowych instytucji społecznych, związanych z gospodarką, systemem władzy, z edukacją, religią lub ochroną zdrowia

§         Wszelkie zmiany w dynamice i strukturze gospodarki znajdują odbicie w funkcjonowaniu innych sfer aktywności społecznej

§         Każde społeczeństwo posiada pewien system władzy, każde państwo pewien system rządzenia. W ramach danego państwa zmienić się mogą formy rządzenia, ustrój, natomiast w obrębie danego ustroju mogą się zmieniać układy partyjne, modele sprawowania władzy, relacje między sprawującymi władzę

§         System oświaty to system instytucji, których celem jest wykształcenie u ludzi pewnych umiejętności oraz gromadzenie i przekazywanie dorobku kulturowego

§         Religia – system wspólnych wierzeń i rytuałów. Może integrować bądź konfliktować społeczeństwo, inicjować zmiany społeczne bądź je hamować ® w różnym stopniu wpływać na funkcjonowanie społeczeństwa

§         Rozwój medycyny może doprowadzić do zmian w diagnozowaniu i leczeniu chorób, ich definiowaniu, jak również w postawach ludzkich wobec rodzenia i umierania

Ø      Zmiany mogą dotyczyć stratyfikacji społecznej, która nie jest stabilna i na jej tle często dochodzi do istotnych zmian społecznych

Ø      Zmiany występują też w obrębie kultury -  jeśli między wartościami, normami i przekonaniami jest zbyt duża rozbieżność, są one niespójne, dochodzi do sprzeczności kulturowych, musza pojawić się zmiany, aby społeczeństwo mogło prawidłowo funkcjonować

Þ    Analiza zjawiska przestępczości w kontekście zmian społecznych przeprowadzana jest z perspektywy struktur II stopnia oraz społeczeństwa globalnego

Próby wyjaśnienia wpływu zmian społecznych na przestępczość

v     Zróżnicowanie relacji między zmianą społeczna a przestępczością

o       Badania dotyczące zmian w systemie gospodarczym: cykli koniunkturalnych, kryzysów ekonomicznych, procesów industrializacji i urbanizacji

o       Najwcześniejsze badania dotyczące relacji między zmianami ekonomicznymi a zmianami w przestępczości wskazywały na istnienie związku przyczynowego, jednak obecnie  w badaniach mowa jest tylko o korelacji między zespołem różnych czynników, nie tylko ekonomicznych, a niektórymi formami przestępczości

v     Koncepcje jednoczynnikowe

o       Najwcześniejsze badania potwierdzały hipotezę o związku przyczynowym ubóstwa społeczeństwa i przestępczości

o       Związek przestępczości z fluktuacją cen artykułów spożywczych pierwszej potrzeby

o       Zdaniem H. Mullera wzrost bądź spadek przestępczości zależał od pojemności rynku pracy, dynamiki pracy, od tendencji rozwojowych przemysłu oraz od zdolności konsumpcyjnej ludności

o       Wyniki badań w Anglii wskazywały na to, że w miarę polepszania się koniunktury gospodarczej przestępczość maleje

o       Bezrobocie ma wpływ na przestępstwa przeciwko mieniu

v     Warunki gospodarcze a przestępczość

o       Skoro ekonomiczne warunki wpływają na wszystkie aspekty społecznego życia, musi istnieć też związek między nimi a przestępczością

o       Warunki ekonomiczne mogą kreować pewne sytuacje, w których dochodzić może do przestępczości

o       Ekonomiczne napięcia mogą powodować sytuacje stresujące, wskutek czego może dochodzić do przestępczości

Związki między polepszaniem i pogarszaniem się warunków ekonomicznych w kraju a przestępczością:

q       Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość

¨      W okresie recesji obserwuje się wysoki poziom przestępczości przeciwko mieniu i niski przestępstw przeciwko osobie

¨      Wzrost konsumpcji oddziałuje na przestępczość. Powoduje:

1)     Wzrost ilości dóbr, które mogą się stać obiektem kradzieży lub wandalizmu – efekt okazji

2)     Zwiększenie możliwości legalnego osiągania dóbr, które redukuje pokusę kradzieży – efekt motywacyjny

3)     Zmianę wzoru okazji przestępczych, poprzez zmiany w sposobie codziennego funkcjonowania – efekt stylu życia (więcej czasu spędza się poza domem – więcej okazji do przestępstw przeciwko osobie)

q       Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość

¨      Wzrost bezrobocia może w różny sposób oddziaływać na różne grupy osób w kierunku zwiększania lub zmniejszania ich kryminalnej aktywności (a).przestępstwa wymagające pracy zawodowej – spadek tego typu przestępstw; b).praca zawodowa połączona z przestępczością – wzrost kryminalnej aktywności; c). Legalna praca jest przykrywką do nielegalnej aktywności – ograniczenie aktywności kryminalnej; d). Alternatywa: praca lub przestępczość – wzrost przestępstw przeciwko mieniu; e). Zdobywanie środków do życia nielegalnie – nie ma znaczenia) 

¨      Gdy inflacja rośnie, ludzie wykazują skłonności do unikania płacenia podatków

¨      Zła sytuacja ekonomiczna kraju może doprowadzić do wzrostu przestępczości

q       Urbanizacja i industrializacja a przestępczość

¨      Brak dowodów na istnienie związku między poziomem przestępczości a poziomem uprzemysłowienia

¨      Silny związek między pomiędzy poziomem przestępczości a ruchliwością przestrzenną ludności, rozmiarami migracji

¨      Im wyższy stopień urbanizacji i industrializacji, tym niższe nasilenie skazań za najpoważniejsze przestępstwa

q       Zmiany w funkcjonowaniu agend sformalizowanej kontroli a przestępczość

¨      W sytuacji potrzeby ograniczenia wydatków zwykle dochodzi do obniżenia liczby zatrudnionych policjantów oraz zmian w zakresie patrolowania i ścigania – wyniki badań wskazują na brak zależności między rozmiarami policji a poziomem przestępczości

Þ    Zmiany społeczne nie determinują zmian w zjawisku przestępczości. Istnieją jednak dowody na istnienie korelacji między pewnymi zmianami społecznymi a zmianami w częstotliwości występowania pewnych rodzajów przestępstw, w określonych odcinkach czasowych

Koncepcje wykorzystywane do wyjaśnienia zjawiska przestępczości w kontekście zmian społecznych

1)     Koncepcja marksistowska – kryzysy ekonomiczne wzmacniają konflikt między klasa panującą a klasa pracującą, w wyniku czego dochodzi do wzrostu przestępczości, a represyjne działania skierowane jest głównie na klasę pracującą, stąd zwiększony stopień kryminalizacji tej klasy

2)     Teorie anomii – istnieje bezpośredni związek między wzrostem przestępczości a stanem anomii. W okresie poważnych zmian gospodarczych  następuje załamanie kontroli społecznej i zwiększenie aktywności kryminalnej. Wg E. Durkheima w przypadku gwałtownego wzrostu gospodarczego następuje nadmierne rozbudzenie aspiracji, chęć bogacenia się, osiągania sukcesów, co zwiększa prawdopodobieństwo zachowań kryminalnych. Gdy ma miejsce kryzys ekonomiczny następuje konieczność gwałtownego ograniczania dążeń, co również sprzyja popełnianiu przestępstw. Wg              R. Mertona wzrost przestępczości przeciwko mieniu nastąpi w przypadku adaptacji do anomii poprzez innowację.

3)     Koncepcje sposobności przestępczych oraz działań rutynowych – gwałtowne zmiany społeczne wpływają na zwiększenie okazji do popełniania przestępstw. Rozwój ekonomiczny powoduje wzrost rozmaitych dóbr, które mogą się stać przedmiotem ataku przestępnego. Także wraz z obniżeniem gęstości zaludnienia w miejscu zamieszkania, zwiększają się mozliwości kryminalnej aktywności

4)     Teoria naznaczania społecznego – kryzys ekonomiczny powoduje ostrzejszą reakcję społeczna na przestępczość czyli zwiększenie częstotliwości naznaczania jako przestępców osób, na które kieruje się aktywność tych organów

Þ    Dla wyjaśnienia wpływu zmian społecznych na przestępczość konieczne jest korzystanie z założeń kilku koncepcji łącznie

Zmiany społeczne a przestępczość w krajach postkomunistycznych

1)     Charakter zmian społecznych

¨      Przemiany polityczne – procesy destabilizacyjne i dezintegracyjne

¨      Zmiany ustrojowe – przejście do ustroju demokratycznego

¨      Zmiany systemu gospodarczego – zmiana struktury własności, pojawia się strukturalne bezrobocie

¨      Zmiany struktury społecznej – nowe grupy społeczne, zmiana hierarchii społecznej, marginalizacja ekonomiczna wielu grup społecznych

¨      Zmiany kulturowe – nowe wartości, cele, zwory, nowe normy prawne

2)     Zmiany w zjawisku przestępczości

a)     Wzrost rozmiarów i nasilenia przestępczości ujawnionej – podwojenie lub nawet potrojenie przestępczości ujawnionej, a następnie systematyczny jej wzrost (Rosja), stabilizacja (Polska) lub spadek (Słowenia)

b)     Różna jest dynamika poszczególnych rodzajów przestępstw

c)     Zmieniają się sposoby popełniania przestępstw – o wiele bardziej brutalne, zmieniają się narzędzia, broń palna, materiały wybuchowe, przestępstwa celne, korupcja

d)     Nasila się przestępczość zorganizowana – przemyt, produkcja narkotyków, fałszywych pieniędzy, broni, świadczenie usług (prostytucja pranie brudnych pieniędzy)

e)     Umiędzynarodowienie przestępczości

Þ    Zmieniła się przestępczość ujawniona – zmiany nastąpiły głównie w kontroli zjawiska. Zmieniająca się struktura przestępczości, formy i sposoby jej popełniania wskazują na rzeczywiste zmiany w tym zjawisku, wiążące się ze zmianami struktury społecznej oraz przeobrażeniami struktury normatywnej i hierarchii wartości w społeczeństwie

2