Nowak jest poetą organicznym i zamkniętym, może mniej świadomym od Grochowiaka, Białoszewskiego czy Harasymowicza, ale za to jakby biologicznie ze swoją poezją połączonym.
· konsekwentnie wracają w jego poezji motywy-klucze, motywy-dominanty
Świat Nowaka zamyka się w kręgu realiów wiejskich, pejzażu wiejskiego.
· to wieś z czasów dzieciństwa poety lub jeszcze dawniejszych
· poeta miesza obrazy z dzieciństwa, motywy baśni ludowej z obrazami biblijnymi
Wpływ Biblii na poezję Nowaka:
· motywy i tematy
· struktura – poetyka symbolu, alegorii typu biblijnego (np. i opatrzności jest wyjęte oko, wiersz Lewiatan – ten odwołuje się do Talmudu, ale najprawdopodobniej za pośrednictwem tradycji katolickiego kaznodziejstwa; słowo „sól”)
· stylistyka i język – archaizacja, hieratyczność składniowo-retoryczna (inwersje: Pełno jest w naszym sercu żalu; nagromadzenie czasownikowych form biernych: I północne wody wydane były nam na pocieszenie), formy bezosobowe, „prorockie” futurum
Nowak zawsze był poetą hiperboli, twórcą estetycznych wartości ostrych. Nie chce tego wyrażać wprost, więc nakłada metaforyczno-mitotwórczy kostium. Nie chce złagodzić siły swych przeżyć, chce je tylko przetłumaczyć.
Nowak nie wpada w patos, ratuje go przed nim ironia; poza tym tworzy własną mitologię (tylko na wzór biblijnej); swój symbolizm i alegoryzm komplikuje i wzbogaca o elementy innej poetyki.
***
Mitologię Nowaka tworzą słowa-klucze: drewno, ułomność, jaszczur, sól, kozioł.
· drewno i ułomność zbliżają jego poezję do Leśmianowskiej, np. w Balladzie na dudę
·
Znowu jesteś, staroświecki Panie.
Czarne kozły i biblijne woły
twój weselny ciągną wóz.
Między nami na dwie pięści dialog
prowadzony, spisują kapłani
na wnętrznościach patroszonych kóz.
· Leśmianowska postawa metafizycznego buntu widoczna jest tu w sposób wyjątkowo tragiczny, na co niewątpliwie wpływa biblijna sceneria (Dialog)
Mój bok, jak źródło, kij otworzy.
· sól i kozioł symbolizują motyw ofiary (Osądzony)
Widać u Nowaka pragnienie odnalezienia wartości w cierpieniu i sensu w bezsensie. Jego postawa opiera się na konflikcie między pojęciem ofiary a pojęciem tragizmu niezrozumiałego.
Najtrudniej zinterpretować wiersze, których alegorie odwołują się do ludowych tradycji i mało rozpowszechnionych podań. Poza tym obrazy są zazwyczaj niezwykle zagęszczone i skomplikowane (niewspółmiernie do warstwy znaczeń).
U Nowaka metafora nie jest skrótem myśli; on myśli metaforami i obrazami.
Obrazowanie Nowaka ewoluuje od szkoły awangardy krakowskiej:
nawijały lasy
zgrzebnych ścieżek sznury,
ciągnąć wolno do rzeźni
sennych wołów pagóry.
na mojej twarzy leżą nieruchomo
„Rzeczy opadanie” – świetny w swej trafności skrót
przez sekretne jedwabie
do ich ciała giętego
z barokowych metali
podjeżdżamy powoli
mokradłami na żabie...
„Zaręczyny” – zaskakujący erotyk
...po estetyczne wartości nadrealistyczne:
O zmierzchu idą staruszkowie.
Z rozciętej ryby wieje chłód
i opatrzności jest wyjęte oko.
Wypchane sowy zamiast meloników
niosą na oczy zsunięte głęboko
Poprzez udział podświadomości, wkroczenie praw marzenia sennego potwierdza się organiczność poezji, rosnącej w poecie od czasów wiejsko-religijnego dzieciństwa. jest to poezja – w całym swym bogactwie – zdumiewająco różnorodna.
** E.Z.**
2
poezjochomiczka