Zakres materiału do egzaminu

1. Pojęcia ogólne:

a) Samorząd terytorialny jest to podmiot, który w ramach decentralizacji będzie wykonywał istotną część za-dań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Aby mówić o nim należy stwierdzić współ-istnienie 2 elementów: wspólnota samorządowa –ogół ludzi zamieszkujących na danym terenie, którzy są zdol-ni do samoorganizacji aby osiągnąć określone cele, terytorium –wyodrębniony przepisem prawa obszar, w ob-rębie którego mieszka wspólnota.

b) gmina, powiat, województwo

Gmina –podstawowa j.s.t., samodzielny podmiot prawa, posiada osobowość prawną w rozumieniu KC. Jest to obszar, w ramach którego działa wspólnota samorządowa /2 elementy: ludność gminy i terytorium gminy/.

Powiat – lokalna wspólnota samorządowa i odpowiednie terytorium.

Województwo – regionalna wspólnota samorządowa i odpowiednie terytorium.

Miasto na prawach powiatu -pow 100 tys. mieszk; jest gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach okre-ślonych w ustawie; to miasto, które przestało być siedzibą wojewody z dniem 31.12.1998 r, chyba że na wniosek właściwej Rady Miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu przy dokonywaniu pierwszego podziału adm. Organy - Rada Miasta, Prezydent Miasta.

c) Wspólnota samorządowa – gół ludzi zamieszkujących na danym terenie, którzy są zdolni do samoorganiza-cji aby osiągnąć określone cele.

d) Jednostka samorządu lokalnego – jest związana z konkretnie określonym miejscem w przestrzeni, które ma swoją nazwę i wykształconą tradycję (gmina, powiat).

e) Jednostka samorządu regionalnego – obejmuje obszary, które są do siebie podobne np. gospodarczo albo obszary, które są skupione wokół dużych aglomeracji miejskich /województwo/.

f) Podstawy ustrojowe funkcjonowania samorządu terytorialnego

Konstytucja RP 02.07.1997 r.

art.15 –jedną z podstawowych zasad ustrojowych jest zasada decentralizacji władzy publicznej

art.16 –wprost nazywa podmiot, który w ramach tejże decentralizacji będzie wykonywał istotną część zadań

publ w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność – jest nim samorząd terytorialny

art.164 –wskazuje sposób występowania na zewnątrz samorządu terytorialnego –gmina jako podstawowa jed-

           nostka samorządu terytorialnego, a inne jednostki samorządu lokalnego i regionalnego określi ustawa

ustawa z 24-07-1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, która wprowadziła w Polsce z dniem 01.01.1999 r. trójstopniowy podział terytorialny na gminę, powiat i wojewódz

grupa tzw. 3 ustaw samorządowych:  ustawa z 08.03.1990 r. o samorządzie gminnym, ustawa z 05.06.1998 r. o samorządzie powiatowym,  ustawa z 05.06.1998 r. o samorządzie województwa.

g) Podstawowość gminy –oznacza konstytucyjny zakaz tworzenia jednostek mniejszych niż gmina na pozio-mie podziału zasadniczego; mniejsze można tworzyć ale tylko w ramach podziałów pomocniczych np. sołec-twa, dzielnice, osiedla.

h) Urząd– NIE JEST ORGANEM !!!! To zespół środków osobowych i materialnych, które służą pomocą or-ganowi przy wykonywaniu jego zadań. Działa w oparciu o przepisy prawa.

i) Samodzielność j.s.t.- osobowość prawna j.s.t. jest wraz z podmiotowością publicznoprawną rękojmią samo-dzielności działania. Dzięki samodzielności j.s.t. mogą wchodzić z organami państwa w stosunki prawne chara-kterystyczne dla równorzędnych podmiotów. Osobowość prawna dzieli się na: osobowość publiczną– daje ona jednostkom samorządowym możliwość nawiązywania stosunków prawnych z organami państwa i osobowość cywilnoprawną –j.s.t. mogą być takimi samymi uczestnikami obrotu gosp. jak inne podmioty gosp; mogą posia-dać własny majątek i samodzielnie nim zarządzać, mogą zaciągać zobowiązania Samodzielność sam ter powin-na być rozpatrywana w aspektach: 1 wyodrębnienia prawnego, 2  przyznania samodzielności wykonywania za-dań określonych ustawowo, 3 samodzielności finansowej, 4 możliwości kształtowania ustroju wewnętrznego.

j) Ochrona sądowa j.s.t. Sądowa ochrona samodzielności samorządowej oznacza, że w przypadku naruszenia samodzielności konkretnej j.s.t. powinna ona mieć możliwość dochodzenia swoich spraw przed niezawisłym sądem. Ustawodawca ma obowiązek poddać jurysdykcji sądów sprawy naruszenia samodzielności samorządu i to zarówno w płaszczyźnie prywatnoprawnej, jak i publicznoprawnej. To oznacza, że poszczególne jednostki samorządowe powinny mieć możliwość dochodzenia swoich praw przed sądami powszechnymi i adm. Szcze-gólną rolę w ochronie samodzielności samorządu odgrywają TK i NSA. Organy stanowiące j.s.t. mogą wystą-pić z wnioskiem do TK o stwierdzenie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowa-mi międzynarodowymi i ustawami w zakresie spraw objętych ich zakresem działania, a NSA jest właściwy w sprawach kontroli legalności aktów nadzoru nad działalnością organów samorządu terytorialnego.

2. Zadania j.s.t.

Zadania własne – wykonywanie zadań publicznych w imieniu własnym na zasadach określonych  przez ustawy. Zadania własne polegają na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej.

Zadania zlecane – należące do adm rządowej lecz uwagi na fakt iż w ginie nie działają organy adm rządowej wykonywane są przez organy samorządu terytorialnego (są to zadania do lokalnego rozwiązania).

3. Struktura i kompetencje organów we wszystkich j.s.t. (w tym szczegółowe kompetencje organów sta-nowiących i kontrolnych z ustaw „samorządowych”). Mieszkańcy j.s.t. działają bądź w formach bezpośre-dnich, bądź też za pośrednictwem swoich organów przedtsawicielskich. W  każdej z 3 j.s.t. można wyodrębnić 2 organy przedstawicielskie   1) organ stanowiący i kontrolny   2) organ wykonawczy

Wójt jest organem wykonawczym w gminie, co wynika z ustawy (w praktyce występuje w gminach wiejskich).

Burmistrz jest organem wykonawczym w tych gminach, w których siedziba władz zlokalizowana jest w mieś-cie (chodzi o gminy miejskie). Prezydent miasta występuje w miastach powyżej 100 000 mieszkańców oraz w tych miastach, gdzie przed reformą samorządową urzędował prezydent.

Kompetencje organu stanowiącego i kontrolujące (rada gminy, powiatu, sejmik województwa)

• uchwalenie budżetu (plan finansowego) budżet natomiast przygotowuje organ wykonawczy,
• ustalenie wysokości podatków i opłat lokalnych (np. opłata parkingowa, od nieruchomości,
• kontrola prac organu wykonawczego,
• stanowienie przepisów prawa miejscowego, w tym przepisów normatywnych oraz porządkowych,
• ustalenie miejscowego plan zagospodarowania przestrzennego.

Sprawy z zakresu właściwości przewodniczącego rady gminy, powiatu albo sejmiku

• przewodniczenie obradom,
• zwoływanie sesji w miarę potrzeby nie rzadziej jednak niż raz na kwartał,
• ustalanie porządku obrad.

Kompetencje organu wykonawczego

• wykonywanie budżetu,
• gospodarowanie mieniem danej jednostki /mieniem jest własność i inne prawa majątkowe/,
• wykonywanie uchwał rady albo sejmiku,
• powoływanie albo odwoływanie /zatrudnianie lub zwalnianie/ kierowników jednostek organizacyjnych.

Kompetencje wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka

• kierowanie bieżącymi sprawami danej jednostki,
• reprezentowanie danej jednostki na zewnątrz,
• wydawanie decyzji adm w indywidualnych sprawach z zakresu adm publ /organem wykonawczym od tych decyzji jest samorządowe SKO a wyjątkowo wojewoda.

4. Specyficzna pozycja prawna wójta, burmistrza /prezydenta miasta/ Funkcji tych nie można łączyć z fun-kcją wójta, burmistrza, prezydenta miasta w innej gminie, członkostwem w organach j.s.t., w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą, zatrudnieniem w adm rządowej a także mandatem posła lub senatora. Osoba pełniąca taką funkcję nie może podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn. Wójt, burmistrz,

prezydent miasta jest organem wykonawczym oraz jednoosobowym monokratycznym organem adm. publ.

5. Zadania przewodniczącego rady albo sejmiku.

Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie  pracy rady albo sejmiku oraz prowadzenie obrad rady albo sejmiku. przewodniczenie obradom, zwoływanie sesji w miarę potrzeby nie rzadziej jednak niż raz na kwartał, ustalanie porządku obrad. Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprze- wodniczącego

6. Pozycja prawna starosty, marszałka województwa.

Starosta – organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje go na zewnątrz.

Marszałek – organizacja pracy zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kierowanie bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentacja go na zewnątrz.

7. Młodzieżowa Rada Gminy - gmina podejmuje działania na rzecz wspierania idei samorządowej, zwłaszcza wśród młodzieży. Rada gminy może wyrazić zgodę na utworzenie MRG na wniosek zainteresowanych osób (grupa młodzieży). Utworzona Rada ma charakter opiniodawczy /opinie nie są wiążące/, konsultacyjny. Rada Gminy nadaje jej statut określający tryb wyboru jej członków i zasady jej działania.

8. Proces wydawania decyzji administracyjnych w j.s.t.

Decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej wydawane są przez jednoosobowy organ; w gminie przez: wójta, burmistrza, prezydenta miasta; w powiecie przez starostę; w województwie przez marszałka województwa. Decyzje mogą wydawać również zastępcy uprawnionych a także inni pracownicy właściwego urzędu ale z wyraźnego upoważnienia Organem odwoławczym od tych decyzji jest Samorządowe Kolegium Odwoławcze SKO, a wyjątkowo wojewoda.

9.Procedura budżetowa w j.s.t. w tym pojęcie absolutorium, tryb jego udzielania albo odmowy udzielenia

• przygotowanie projektu budżetu przez organ wykonawczy
• uchwalenie budżetu przez organ stanowiący i kontrolny
• wykonanie budżetu przez organ wykonawczy
• kontrola wykonania budżetu dokonywana przez powołaną na mocy uchwały rady albo sejmiku Komisję Rewizyjną, przy współudziale Regionalnej Izby Obrachunkowej /RIO/

·         wnioskowanie przez Komisję Rewizyjną do rady albo sejmiku o udzielenie /nie udzielenie absolutorium organowi wykonawczemu z tytułu wykonania budżetu

• udzielenie /nie udzielenie absolutorium organowi wykonawczemu przez radę albo sejmik w drodze uchwały

 Absolutorium – to uchwała organu stanowiącego i kontrolującego /rady lub sejmiku/ zatwierdzająca/ nie zat-wierdzająca sposób wykonania budżetu przez organ wykonawczy /uchwała oceniająca, zatwierdza, akceptuje sposób wykonania/.

10. Mienie j.s.t. i sposoby jego nabywania  Mienie –własność i inne prawa majątkowe należące do poszcze-gólnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych. Sposób nabycia mienia komu-nalnego:

• na podstawie ustawy  - przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym,
• przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy; przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, a w razie braku porozumienia - decyzją Prezesa RM, podjętą na wniosek ministra właściwego ds administracji publicznej,
• w wyniku przekazania przez adm rządową na zasadach określ. przez RM w drodze rozporządzenia,
• w wyniku własnej działalności gospodarczej
• przez inne czynności prawne,
• w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

Podmioty mienia gminnego samodzielnie decydują o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników ma-jątkowych przy zachowaniu wymogów zawartych w odrębnych przepisach prawa i w ustawie z 8 marca 1990 r.

Ustawa zobowiązuje osoby uczestniczące w zarządzaniu mieniem do zachowania szczególnej staranność i przy wykonywaniu zarządu zgodnie z przeznaczeniem tego mienia i jego ochroną

Mieniem powiatu-  jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiat osoby prawne.

Innymi powiatowymi osobami prawnymi, poza powiatem, są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez powiat. Nabycie mienia przez powiat następuje:

• na podstawie odrębnej ustawy, z zastrzeżeniem, że nie stanowi ono mienia jakiejkolwiek gminy,
• przez przekazanie w związku z utworzeniem lub zmianą granic powiatu w trybie art. 3; przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych powiatów, a w razie braku porozumienia - decyzją Prezesa RM, podjętą na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
• w wyniku przejęcia od Skarbu Państwa na podstawie porozumienia, z wyłączeniem mienia przeznaczonego na zaspokojenie roszczeń reprywatyzacyjnych oraz realizację programu powszechnego uwłaszczenia,
• przez inne czynności prawne,
• w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

RM w drodze rozporządzenia, określi: tryb przekazywania mienia przez Skarb Państwa powiatom, z uwzględn-ieniem potrzeb w zakresie wykonywania zadań powiatów,  kategorie mienia wyłączonego z przekazywania po-iatom, przeznaczonego na zaspokojenie roszczeń reprywatyzacyjnych oraz realizację programu powszechnego uwłaszczenia. Oświadczenie woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu składają dwaj członkowie za-rządu lub jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd. Zarząd może upoważnić pracowników sta-rostwa, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu do składa-nia oświadczeń woli związanych z prowadzeniem bieżącej działalności powiatu.. Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań majątkowych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej. Skarbnik powiatu, który odmówił kontrasygnaty, ma jednak obo-wiązek jej dokonania na pisemne polecenie starosty, przy równoczesnym powiadomieniu o tym rady powiatu i regionalnej izby obrachunkowej.  Powiat nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych powiatowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Inne powiatowe osoby prawne nie ponoszą odpo-wiedzialności za zobowiązania powiatu. Zarząd i ochrona mienia powiatu powinny być wykonywane ze szczególną starannością.

Mieniem województwa- jest jego własność i inne prawa majątkowe nabyta przez województwo lub inne woje-wódzkie osoby prawne. Innymi wojewódzkimi osobami prawnymi są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki statut oraz te osoby prawne które mogą być tworzone na podstawie odręb-nych ustaw wyłącznie przez województwo. Ustawa o samorządzie woj reguluje sposoby nabycia mienia woj i przekazanie województwu mienia Skarbu Państwa oraz mienia Skarbu Państwa będącego we władaniu państ-wowych osób prawnych służącego realizacji zadań województwa oraz składnie oświadczeń woli w imieniu woj Wojewódzkie osoby prawne samodzielnie decydują, w granicach ustaw, o sposobie wykonywania należących do nich praw majątkowych, z tym że nieodpłatne rozporządzenie mieniem oraz zbycie nieruchomości służącej do powszechnego użytku lub bezpośredniego zaspokajania potrzeb publicznych, przedmiotów posiadających szczególną wartość naukową, historyczną, kulturalną lub przyrodniczą wymaga zgody, w formie uchwały, za-rządu województwa. Zgody zarządu województwa wymaga także zmiana przeznaczenia składników mienia.  Uchwały zarządu województwa podlegają nadzorowi. W przypadku zbycia przez województwo lub inną woje-wódzką osobę prawną przedmiotów posiadających szczególną wartość naukową, historyczną, kulturalną lub przyrodniczą Skarbowi Państwa przysługuje prawo pierwokupu lub wykupu wykonywane na zasadach określ. w KC. Mienie nabyte nieodpłatnie od Skarbu Państwa podlega zwrotowi na jego rzecz jeżeli uprawniony organ państwowy wystąpi z żądaniem zwrotu. Województwo nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych wojewódzkich osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Inne wojewódzkie osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania województwa

11. Gospodarka komunalna w j.s.t.

Gospodarka komunalna obejmuje w szczególności zadania o charakterze użyteczności publicznej, których cel-em jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powsze-chnie dostępnych. Gospodarka komunalna może być prowadzona przez gminę w szczególności w formach: za-kładu budżetowego lub spółek prawa handlowego. Gmina może powierzyć wykonywanie zadań z zakresu go-spodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nie posiadającym osobowości prawnej, w drodze umowy na zasadach ogólnych, z zastosowaniem przepisów o zamówieniach pu-blicznych. Jeżeli do prowadzenia danego rodzaju działalności na podstawie innych ustaw wymagane jest uzys-kanie zezwolenia, gmina może powierzyć wykonywanie zadań wyłącznie podmiotowi posiadającemu wyma-gane zezwolenie. Jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, rada gminy postanawia o wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej oraz o wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z gminnych obiektów i urzą-dzeń użyteczności publicznej. Uprawnienia te rada gminy może powierzyć zarządowi gminy. Przepisy ustawy stosuje się odpowiednio do wykonywania zadań przez związki międzygminne (związki komunalne) oraz w ra-mach porozumień komunalnych. Komunalne zakłady budżetowe może powoływać, likwidować, przekształcać rada gminy. Działalność wykraczająca poza zadania o charakterze użyteczności publicznej nie może być pro-wadzona w formie zakładu budżetowego. Gmina może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także może przystępować do takich spółek. Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, jeżeli łącznie zostaną spełnione następujące warun-ki: istnieją nie zaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym i występujące w gminie bez-robocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorząd, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gos-podarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.

Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich rów-nież wówczas, jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową.

12. Radny rady albo sejmiku:

a) Bierne prawo wyborcze do organu stanowiącego j.s.t. posiada osoba, która:

• ...