bajkoterapia.doc

Marta Stefaniak – Świteńko

Logopedia I rok, grupa 3

Bajkoterapia

Bajkoterapia w najprostszym ujęciu jest terapią poprzez czytanie lub opowiadanie bajek. „Wspiera ona dzieci w pokonywaniu ich małych i dużych kłopotów oraz oswaja i uczy akceptacji emocji, które towarzyszą im w codziennym życiu”[1]. Jest odmianą biblioterapii, z tymże w biblioterapii można stosować dowolny tekst literacki, a w bajkoterapii nie. Głównym celem tej metody pracy z dziećmi jest:

- uczenie emocji i o emocjach,

- pozwolenie na przepracowanie trudnych emocjonalnie sytuacji,

- oswojenie oraz przekazywanie wartości i zachowań potrzebnych do funkcjonowania w społeczeństwie, czyli szeroko rozumiana psychoedukacja,

- budowanie kompetencji i uczenie odpowiedzialności,

- pomoc w niwelowaniu lęków,

- wsparcie dziecka w jego życiowych problemach,

- podbudowa procesu wychowawczego i psychicznego.

Bajkoterapia to metoda łatwa, przyjemna, tania, ogólnodostępna i kochana przez dzieci. Jest jedną z najmniej ingerujących metod terapeutycznych. Ostatnimi czasy staje się coraz bardziej popularna i modna. Może ją stosować każdy: rodzice, dziadkowie, nauczyciele, terapeuci itd. Jest „fantastyczną metodą, w której dzieci w przyjaznej atmosferze poznają świat uczuć i obowiązujących norm społecznych. Odnajdują siebie, znajdują potrzebne treści i rozwiązania. Uczą się i próbują. Testują rzeczywistość na bezpiecznym gruncie, który tak naprawdę nie niesie ze sobą żadnego zagrożenia”[2]. Bajkoterapia to „doskonały sposób na kształtowanie umiejętności twórczego myślenia, łamania schematów i stereotypów”[3].

Metoda ta polecana jest dla dzieci od czwartego roku życia (związane jest to z rozwojem poznawczym). Nie ma jednak żadnych przeciwwskazań, ażeby stosować ją u młodszych pociech (warunkiem jest tylko umiejętność skupienia uwagi dziecka i odpowiedni dobór opowiadania). Niezwykle istotne jest to, że bajka działa sama. Dziecko „wchodzi” w rolę bohatera i zaczyna żyć jego życiem, czuje tak jak on, doświadcza tego samego. Dzięki temu uczy się radzić sobie z takimi samymi problemami, jak bohater, ale w życiu realnym. Nieświadomie wykorzystuje rozwiązania zaczerpnięte z opowieści, ale czuje, że samo potrafiło poradzić sobie z trudnościami. Dzięki temu wzrasta jego poczucie własnej wartości.

Wiele problemów dziecięcych jest delikatnych i niezwykle trudno jest rozmawiać o nich wprost z maluchami. Bajkoterapia jest w tej kwestii bardzo bezpieczna. Nie mówi nic wprost. Dziecko samo utożsamia się z głównym bohaterem, lub nie. Nie będzie czuło się „przyciskane do muru”, zmuszane do zwierzeń, kontrolowane. Niezwykle istotne jest, że bajka nie działa od razu, a „wszystkie cele opisane wyżej są osiągane w trakcie procesu, który musi mieć swój czas trwania. Proces ten dokonuje się w dziecku. To ono po „przepracowaniu” bajki albo ją przyjmie, albo odrzuci”[4]. Proces ten u każdego dziecka trwa różnie. Niektóre bajki mogą być dla dziecka niezrozumiałe lub zupełnie obojętne. Jeśli natomiast dziecko powraca do jakiejś bajki wielokrotnie, to jest to sygnał, że jej potrzebuje, że utożsamia się z główną postacią. Nie należy wówczas wnikać w przyczynę i drążyć tematu, lecz czytać dziecku bajkę tak długo, jak tego potrzebuje. Ono samo znajdzie rozwiązanie swego kłopotu.

W bajkoterapii nie wykorzystuje się wszystkich dostępnych bajek, lecz tzw. bajki terapeutyczne. Bajkę terapeutyczną można scharakteryzować w taki oto sposób: „utwór adresowany do dzieci, głównie w wieku od 4 do 9 lat, w którym świat jest widziany z dziecięcej perspektywy; występują tam czarodziejskie postacie, ale inaczej niż w baśni – magia rzadko pomaga rozwiązywać trudne sytuacje”[5]. Jest „opowiadaniem fantastycznym, którego fabuła dotyczy różnych sytuacji wzbudzających lęk”[6]. Bajki dotykają ważnych obszarów, takich jak: zazdrość, złość, odwaga, tolerancja, wdzięczność, rywalizacja, agresja, itp. Celem tego typu bajek, opierających się zawsze na założeniach określonego kierunku psychoterapeutycznego, jest uspokojenie, redukcja problemów emocjonalnych oraz wspieranie we wzroście osobistym[7].

Twórcy opowiadań bazują na:

·        konkretyzacji i racjonalizacji doznawanych lęków,

·        wzmacnianiu poczucia własnej wartości,

·        uczeniu myślenia pozytywnego,

·        powtarzaniu bodźców lękotwórczych i ich łączenia z bodźcami wywołującymi pozytywną reakcje emocjonalną[8].

We wszystkich bajkach terapeutycznych „bohater znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone postacie umożliwiają znalezienie sposobu na jego przezwyciężenie”[9].

Mechanizmami oddziaływania bajek terapeutycznych są:

·        naśladownictwo,

·        identyfikacja,

·        odwrażliwianie (oswajanie),

·        asymilacja wiedzy.

Wyróżnia się następujące rodzaje bajek terapeutycznych:

1)     bajka relaksacyjna,

2)     bajka psychoedukacyjna,

3)     bajka psychoterapeutyczna.

Niektórzy autorzy wyróżniają także bajki relaksacyjno – terapeutyczne.

Bajka relaksacyjna – nie służy terapii, jej celem jest uspokojenie dziecka, wyciszenie, wywołanie odprężenia; posługuje się  w tym celu wizualizacją (silnie odwołuje się do wyobraźni dziecka):

- czynnik wyobrażeniowy odgrywa dużą role w przyswojeniu tego typu bajki,

- akcja bajki toczy się w miejscu dobrze znanym dziecku (miejscu spokojnym, przyjaznym i bezpiecznym),

-  akcja nie może być dynamiczna (bohater głównie odpoczywa i przeżywa to, co widzi; są to spokojne wydarzenia),

- powinna być krótka (3 – 7 minut),

- powinny pojawiać się w niej wydarzenia związane z piciem wody ze źródła, kąpielą w wodospadzie, lataniem,

- w bajce powinny występować elementy odwołujące się do wszystkich zmysłów (wzroku, słuchu, czucia), np. opis szumu drzew, wiatru, zapachu, koloru, faktury itp.,

- przed rozpoczęciem opowiadania, osoba prowadząca powinna wprowadzić dzieci w stan rozluźnienia,

- przy opowiadaniu tego typu bajki, niezwykle ważne jest, aby sam prowadzący był odprężony, oddychał rytmicznie, czytał cichym głosem,

- wskazane jest, ażeby czytaniu towarzyszyła uspokajająca muzyka relaksacyjna (np. szum morza), bowiem muzykoterapia dodatkowo wzmocni efekt relaksacji[10].

Bajka psychoedukacyjna – jej celem jest wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka i rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań; mówi o emocjach, rozwija świadomość i inteligencję emocjonalną, daje wsparcie i dostarcza wzorów strategii zachowań prowadzących do rozwiązania zadania:

- bohater bajki ma problem podobny do tego, z którym boryka się dziecko,

- posiada liczne metafory i symbole znane dziecku,

- nie narzuca dziecku zachowania, jest propozycją (nie pouczeniem),

- jest ich tak wiele, jak wiele problemów mają dzieci,

- można się nią posługiwać, gdy pojawia się konkretny problem lub stosować profilaktycznie,

- jest głównie wsparciem dla procesu wychowania,

- jest sfabularyzowaną poradą psychologa czy pedagoga,

- jest dość krótka,

- ma wskazać nowe wzory myślenia o sytuacji lękotwórczej,

- ma uwrażliwiać dzieci na problemy innych,

- powinna zawsze zostać opracowane (nie wyjaśniona) – po jej przeczytaniu warto namówić dzieci do narysowania ilustracji, rozmowy na temat uczuć bohaterów bajki,

- nie można narzucać dzieciom interpretacji bajki (same powinny ją zinterpretować i wyciągnąć wnioski)[11].

Bajka psychoterapeutyczna – wytycza nowy kierunek terapii; inspiracją do jej opracowania były baśnie;

- zawiera elementy baśni (kompensacja potrzeb), bajki psychoedukacyjnej (wzory działania), dodatkowo dostarczając wsparcia,

- jest długa, ma rozbudowaną fabułę,

- jej główne cele to: zastępcze zaspokojenie potrzeb, dowartościowanie dziecka, dostarczenie wsparcia (w postaci zrozumienia i akceptacji), przekazywanie właściwej wiedzy o sytuacjach lękotwórczych i sposobach radzenia sobie z nimi (obniżanie lęku),

- koncentruje się m.in. na pokazaniu innego sposobu myślenia o sytuacji zagrażającej (dzięki wiedzy na temat czynnika lękotwórczego, dziecko przestaje się bać).

Bajka psychoedukacyjna i psychoterapeutyczna są do siebie zbliżone. Łączą je wspólne cechy, takie jak:

- opieranie się na metaforze – sytuacji, w której znajduje się dziecko, jego zachowania,

- bohater bajki powinien być zbliżony wiekowo do dziecka, ale nie może posiadać innych cech, które bezpośrednio spowodują powiązanie go z dzieckiem (np. imię, cechy fizyczne itp.),

- bohater powinien mieć problemy podobne do dziecięcych i rozwiązywać je za pomocą takich samych środków, jakie dostępne są w świecie dziecka (w sposób realny),

- w bajce występują postacie bajkowe, ale sama magia pojawia się rzadko lub wcale,

- bohater opowieści (czy to człowiek, czy to zwierzę) radzi sobie ze swoim problemem dzięki pomocy innych postaci z bajki – postać „eksperta”,

- miejsce rozgrywania się bajki jest dowolne, ale muszą w bajkowym świecie rządzić takie same reguły, jak w życiu ludzkim,

- bajki nie powinny posiadać morału podanego wprost,

- powinny eksponować uczucia, zwłaszcza pozytywne (opisywać je, nazywać),

- muszą być ciekawe i dobrze się kończyć[12].

Zalety bajek terapeutycznych dla dzieci:

·        przygotowanie podopiecznych do różnych sytuacji, poprzez gromadzenie zasobów osobistych,

·        pomoc w profilaktyce, jak i w trakcie przeżywania sytuacji trudnej,

·        pomoc w sytuacjach nieuświadomionego leku, który komplikuje życie,

·        szczególnie przydatne dla dzieci cechujących się gotowością do reagowania lękiem,

·        wzmocnienie poczucia własnej wartości,

·        budowanie silnej więzi rodziców z dziećmi.

·        pomagają terapeucie, gdyż „otwierają dziecko”, ułatwiają nawiązanie kontaktu i dotarcie do podopiecznego[13].

Bibliografia:

1)       M. Molicka, Bajkoterapia, Media Rodzina, Poznań 2002 r.

2)       K. Perzanowska, Bajką w kłopoty, „Przyjaciele” nr 5(12), 2010 r.

3)       http://www.uczdziecko.pl/przedszkolak/artykuly/artykul/zobacz/bajkoterapia-bajki-ktore-pomagaja.html