charkiewicz_szkic Matki do sterylizacji.pdf

Nekropolityka

Ewa Charkiewicz, Think Tank Feministyczny

Referat na Seminarium Nekropolityka, 28 kwietnia, 2009

Matki do sterylizacji

Neoliberalny rasizm w Polsce

14 kwietnia 2008 kilkanaście kobiet z Wałbrzycha podjęło głodówkę, walcząc w ten

sposób o swoje prawo do mieszkania. Ich protest został natychmiast

zdelegitymizowany, zarówno przez władze miasta, jaki i w wypowiedziach na

lokalnych, dolnośląskich i ogólnokrajowych forach internetowych. Na około 3000

postów, jakie przeczytałam w okresie od 18-ego do 30 kwietnia znacząca większość

potępiała kobiety za to, że zostały matkami nie mając dostatecznych środków na

utrzymanie dzieci. W domyśle, biedacy i ich dzieci są zbędni, należy się ich pozbyć 1 .

Wydawałoby się, że nie można tak po prostu, otwartym tekstem odebrać pewnym

grupom ludzi prawa do życia i nawoływać do sterylizacji matek. A jednak, taki dyskurs

ujawnił się w całej swojej oczywistości. Nie zamierzam tu uprawiać moralizatorstwa,

nie będę mówić, ‘och, nieładnie jest tak mówić’, nie będę zrzucać winy na jednostki.

Interesuje mnie jak to się stało, jakie warunki możliwosci musiały być spełnione, aby

takie rozwiązanie problemu bezdomności i ubóstwa było możliwe do sformułowania i

uznane za dopuszczalne i prawdziwe. Ten ‘foucaultowski’ trop analityczny doprowadzi

mnie do odkrycia analogicznych sformułowań i uzasadnień rekategoryzacji ludzi na

użytecznych i nieużytecznych ekonomicznie w publicznych wypowiedziach profesora

Leszka Balcerowicza, a konkretnie do wykładu jaki kilka tygodni wcześniej wygłosił z

okazji otrzymania doktoratu honorowego na Uniwersytecie Warszawskim 2 . Zarówno

wykład ten jaki i wypowiedzi internautów reprodukują neoliberalny dyskurs jaki

upowszechnił się w Polsce od początku lat 90s.

Poprzez krytyczną i usytuowaną w konkretnych doświadczeniach analizę

neoliberalnego dyskursu, a konkretnie rasizmu społecznego (ufundowanego na podziale

na ekonomicznie użyteczne i nieużyteczne jednostki) pragnę umocnić polityczną

podmiotowość protestujących kobiet oraz ich prawo do mieszkania, a także inne prawa

człowieka jakie są zapisane w polskiej Konstytucji z 1997 roku, a które systematycznie

ulegają kasacji.

1 Zob. zapis obszernych fragmentów dyskusji

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/glodowka_kobiet_walbrzych.pdf . Część wypowiedzi pochodzi zapewne od

osób zainteresowanych ‘siłowym rozwiązaniem’ i związanych z władzami miasta Wałbrzych. Wypowiedziami

sterowali także administratorzy stron internetowych. Dyskusja nie reprezentuje opinii społecznej, nie mniej

pokazuje, co można (a czego nie można) powiedzieć, jakie rozwiązania problemu bezdomnosci i ubóstwa są

możliwe do sformułowania, uznane za wiarygodne i dopuszczalne, oraz przeanalizować warunki mozliwości ich

upowszechniania.

2 Opublikowany w Gazecie Wyborczej z 26-27 kwietnia 2008, str. 33-34

www.ekologiasztuka.pl

Nekropolityka

Najwyższy czas aby i ta bardziej nieudolna życiowo grupa społeczna zrozumiała ,ze

odpowiedzialność za swoje decyzje i poczynania ponoszą sami (jopea)

To jest w większości patologia ,która żeruje na naszych podatkach krótko mówiąc

pasożyty (~jolka)

Taki margines społeczny rodzi tylko margines. Więc nie ma sobie czym głowy za-

wracać. Ani matkami, ani ich dziećmi . (~ alicja)

...myslicie,że będąc w ciąży jesteście świętymi krowami. ( m_sasin )

dlaczego ja mam placic za ich mieszkania ? Natomiast chetnie sie dorzuce do

sterylizacji tych samic ( o90 )

20 kobiet z Wałbrzycha, do których adresowane są te określenia rozpoczęło głodówkę

w proteście przeciwko odcięciu im prądu i wody, w pustostanach, które zajęły w

desperackim akcie znalezienia miejsca do życia. Były to opuszczone, zaniedbane lokale

w starych zrujnowanych budynkach, które kobiety i ich partnerzy przywracali do stanu

mieszkalności, a niektórzy byli tam nawet zameldowani i płacili czynsz (miasto nazywa

te wpłaty odszkodowaniem). Sąd zadecydował, że mieszkania należą do miasta, ci,

którzy tam mieszkają zajmują je bezprawnie, oraz nakazał eksmisję do lokali

socjalnych (których nie ma). A miastu, które funkcjonuje zgodnie z neoliberalną logiką

przedsiębiorstwa 3 najbardziej zależy na tym, aby mieszkania sprzedać czy wynajmować

po korzystnej cenie. Toteż z braku mieszkań zastępczych władze miaste zdecydowały się

na inne, pozaprawne rozwiązanie: odcięcie prądu i wody , co miało sprawić, że rodziny

zajmujące pustostany wyniosą się same. Dokąd mają się wynieść? To już władz miasta

nie interesowało. Mamy tu do czynienia z zawieszeniem prawa, z polityką stanu

wyjątkowego, kiedy prawa są zawieszone. Mieszkanie nie jest, jak jeszcze określa

Konstytucja, prawem człowieka, ale towarem. Ale jednocześnie jednostka jest nadal

poddana władzy, która dysponuje jej/jego życiem 4 . Prawo do życia wiąże się z siłą

nabywczą. Takich przypadków jak w Wałbrzychu jest w Polsce wiele, a eksmisje

przeważnie są skutkiem biedy.

Kontekst

Przez lata nie było dnia, żeby w gazetach nie ukazywały się ogłoszenia syndyków o

likwidowanych przedsiębiorstwach. Wałbrzych był pod tym względem jednym z

najbardziej dotkniętych regionów w Polsce. Tutaj także restrukturyzacja odbywała się

przez destrukcję. Ludzi, rzeczy, fabryki trzeba było zniszczyć, żeby coś nowego można

było zbudować. Pokazuje to historia protestów w biedaszybach 5 . W województwie

dolnośląskim, gdzie statystyczną średnią wytwarza zarówno szybko rozwijający się

Wrocław jak i upadły Wabrzych, nawet po fali emigracji, bezrobocie jest nadal jedno z

najwyższych w kraju i w lutym 2008 przekraczyło 17 proc. W grudniu 2007, o jedną

ofertę pracy konkurowało tam 41 zarejestrowanych bezrobotnych, wśród których,

3 Michel Foucault. La naissance de la biopolitique. Paris: Gallimard. 2004. Thomas Lemke. Narodziny

biopolityki. Michela Foucaulta wykłady w Collége de France na temat neoliberalnej rządomyślności. (2001).

2007. http://www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny/kurs/f0049lemke.pdf

4 Giorgio Agamben. The State of Exception. 2005

iedaszyby.republika.pl/aktualnosci.html

www.ekologiasztuka.pl

Zob. http://www.b

Nekropolityka

wbrew neoliberalnym legendom o ‘pasożytach, żyjących z naszych podatków', tylko

14.9 proc. ma uprawnienia do zasiłku, a część z nich na marny zasiłek zapracowała sama

wieloletnimi składkami. Przeciętny statystyczny dochód z racji emerytury, renty czy

pomocy społecznej wynosi w województwie dolnośląskim 305 złotych miesięcznie.

(Dane wg Rocznika Statystycznego Województwa Dolnoślaskiego 2007). Można

powiedzieć, iż jest to średnia wycena życia w budżecie państwa. Jak pokazują

ogólnopolskie dane GUS, w Polsce 12 % ludności, to jest ok. 4 miliony ludzi żyje poniżej

lub na granicy biologicznego minimum, a od połowy lat 90. liczba ludzi popadających w

skrajną biedę systematycznie wzrasta. Twarde dane z GUS wskazują, iż główną

przyczyną ubóstwa nie jest, jak opowiada dyskurs neoliberalny, brak przedsiębiorczości

czy alkoholizm, choć takie sytuacje także mają miejsce, ale brak pracy lub praca za

wynagrodzeniem, które ledwo pozwala na przeżycie. Część osób żyjących w skrajnym

niedostatku, podobnie jak kobiety z Walbrzycha i ich rodziny to tzw. pracujący biedacy.

Prognozy gospodarcze, w tym dane o inflacji sugerują, że liczba osób popadających w

ubóstwo będzie rosła. Nowym zjawiskiem jest za to stan wojny wszystkich ze

wszystkimi, jaki ujawnił się w związku z protestem kobiet z Wałbrzycha.

...jak widzę te rozwydrzone i bezczelne baby, wykorzystujące cynicznie swoje dzieci

to na miejscu urzędników w ogóle bym z nimi nie rozmawiał. (~In)

Czy te kobiety miały jakiś wypadek? Czy zachorowały na raka? Nie !!!! One narobiły

sobie dzieci a teraz wyciągają łapy po cudze pieniadze!!!!!!! (~?)

Komunistyczne sieroty, pasożyty ZUS`owskie protestują... WON OD MOICH

PIENIĘDZY! Dziecioroby, gdzie wasi mężowie? Chlają? DO ROBOTY PASOŻYTY! Z

jakiej racji z moich pieniędzy ktoś ma płacić rachunki takiemu elementowi?! Odciąć

prąd, gaz i na bruk! Trzeba było się uczyć, albo uczciwie pracować ... !!! (~Dolny

Śląsk menelski)

Odebrać im dzieci i przymusowo wysterylizować! W domu dziecka dzieci będą mia-

ły lepiej niż z nadpobudliwymi, niezaradnymi życiowo matkami. Dla takich kobiet

wyjściem jest tylko przymusowa sterylizacja, bo żerują takie potem na społeczeń-

stwie wykorzystując dzieci jako kartę przetargową . (~RhapsodyFan)

Jak pokazują powyższe cytaty, pod informacjami o proteście na internetowych portalach

rozgorzała dyskusja, w której protestujące kobiety określano jako złodziejki i oszustki,

bo okradają miasto i ciężko pracujących podatników. Osądzone je jako wyrodne i

nieodpowiedzialne matki, które należy wysterylizować, po co mają mieć kolejne

dzieci, odseparować od dobrych obywateli i zamknąć w więzieniach, bo jeśli któraś jest

w ciąży i głoduje to zagraża życiu poczętego dziecko, a w ogóle same sobie są winne, że

nie mają pracy, zaszły w ciążę, a nie pomyślały czy będą miały za co utrzymać dzieci.

Oczywiście nie mogło się obyć bez patologizacji PRL, która konstruuje transformację

według dobrze znanego wzoru chrześcijańskiej narracji o wygnaniu i powrocie do raju,

jako przejście od zniewolenia, powszechnego ubóstwa, do neoliberalnej utopii wolnego

rynku, powszechnego dobrobytu i wolności. Nie chodzi tu w ogóle o PRL. Doraźny

użytek takich epitetów polega na tym, że mają unieważnić protest i zasznurować usta;

zmobilizować jednostki do wdrażania nowego porządku nie pozostawiając im

jednocześnie żadnych alternatyw.

www.ekologiasztuka.pl

Nekropolityka

Neoliberalny rasizm

- Właśnie dlatego mogę je oceniać . Chcą żyć za nasze! Aut! (~bbt). Takie ekonomiczno-

moralne argumenty reprezentują pasję oceniania, która jest zarazem żądzą kontroli i

zawładnięcia protestujacymi kobietami, aby doprowadzić do stłamszenia protestu, bo

zaburza polityczno-ekonomiczny porządek. Ich wspólnym mianownikiem jest

odebranie racjonalności protestującym kobietom. Są one ekonomicznie nieprzydatne,

co oznacza, iż można je wyrzucić na bruk - niech sobie umierają. Ich siła robocza nie jest

nikomu potrzebna. Z racji na dzieci nie są dyspozycyjne i mobilne, ich siła nabywcza

jest znikoma, jako siła reprodukcyjna reprodukują biedę, więc z ekonomicznego i

estetycznego punktu widzenia stanowią kłopot, zaburzają rynkowy porządek, stanowią

formę życia, które nie zasługuje na życie.

Takie postawy uprawomacnia neoliberalny dyskurs, który głosi, iż tylko wolny rynek i

konkurencja doprowadzą nas do powszechnego szczęścia i dobrobytu. Obarczanie

biednych winą za biedę, dyscyplinowanie do elastyczności i odpowiedzialności za siebie,

pogarda dla ‘niezaradnych’ oraz utylitarny hiperindywidualizm to już nie tylko

spływający z góry dyskurs neoliberalnych elit, naukowców, mediów i polityków, ale

upowszechniony język prywatno-publiczny. Właściwie w Polsce po 20 latach

transformacji trudno już nawet mówić inaczej. Dzisiaj osoby o niskich dochodach nie

tylko są pozostawione same sobie przez państwo i społeczeństwo, oraz podważany jest

ich status człowieka i obywatela, ale otwartym tekstem padają propozycje, aby kobiety,

które nie mają dostatecznych dochodów zamknąć w więzieniach i wysterylizować.

Rasizm społeczny okazuje się możliwy, kiedy główną miarą wartości człowieka staje się

jej/jego wartość ekonomiczna, a brak owej wartości uzasadnia potraktowanie takiej

osoby i grup ludzkich jako zagrożenia. Ekonomicznie użytecznych należy bronić przed

nieużytecznymi przez ich odseparowanie i eksterminację.

W wykładach z 1976 roku, Trzeba bronić społeczeństwa Michel Foucault (1998)

odtwarza historię dyskursu rasizmu biologiczno-społecznego. Ten dyskurs władzy nie

ustanawia się już na szukaniu zewnętrznych wrogów, ale wewnętrznie dzieli

społeczeństwo na rasę i podrasę, włącza biologiczno-rasistowskie dyskursy degeneracji

i przeobraża się na początku XX wieku w rasizm państwowy, który społeczeństwo

uprawia w odniesieniu do swoich własnych elementów, swoich wytworów, do podrasy,

z której trzeba się nieustannie oczyszczać. Jak pisał Foucault, w imię bezpieczeństwa

populacji rasizm państwowy wewnętrznie rozdziela populację na „zdrową” i tę, która

zagraża istnieniu i zdrowiu części właściwej. Takie podejście umożliwiało

„eksterminację” grup ludzkich, obozy pracy, przesiedlenia grup etnicznych, a dzisiaj

politykę wobec uchodźców i inne masakry organizowane przez suwerenne państwa.

Równolegle do bezpieczeństwo oferowanego przez państwo (np. w formie uprawnień

do emerytur czy opieki zdrowotnej) państwo mogło w każdej chwili wezwać do

obowiązku rodzenia (przez zakaz aborcji, brak dostępu do edukacji seksualnej i

środków antykoncepcyjnych) czy oddania życia (służba wojskowa). „Ponieważ

populacja jest tylko tym, czym państwo zajmuje się dla swojego przetrwania, państwo jest

uprawnione do dokonywania zagłady, jeśli to konieczne. Tak więc drugą stroną biopolityki

[polityki wzmacniania i ochrony życia populacji] jest tanatopolityka” , polityka śmierci.

(Foucault [1982] 1988:160). Współczesne neoliberalne państwo porzuciło politykę

ochrony populacji, ale rasizm państwowy nadal funkcjonuje wewnątrz ciała

www.ekologiasztuka.pl

Nekropolityka

społecznego jako zasada eliminacji, segregacji, i ostatecznie normalizacji społeczeństwa

(1998:69). Aby ów rasizm mógł funkcjonować konieczne jest ustanowienie podziału na

właściwy gatunek obywateli, rynkowe podmioty zdolne do życia na własny rachunek i

na pasożyty do eliminacji.

Może zamiast bezsensownych pomiarów wzrostu i wagi w wieku 18 lat powinno się

robić badania psychiatrycze, czy przypadkiem komuś nie powinno się uniemożliwić

płodzenia dzieci, bo później właśnie one cierpią . (~Ina)

jak to jest możliwe żeby płodzić dzieci nie mając mieszkania ani zapewnionego

bytu? Co to menelstwo sobie wyobraża, że będzie żyło na czyjś koszt? Taki gatunek

będzie istniał dopóty dopóki będzie otrzymywać zasiłki za nic.(~ sta )

We współczesnej Polsce (ale także we współczesnej Szwecji 6 ) , polityczną racjonalnością

neoliberalnego zarządzania jest pomnażanie bogactwa (akumulacja kapitału) poprzez

uniwersalizację kategorii ekonomicznych, przeobrażenie i wprzęgnięcie wszystkich

jednostek i domen życia społecznego do wytwarzania dochodów. Innego języka aby mó-

wić o sprawach publicznych już prawie nie ma. Państwo i jego agendy, gminy szkoły,

szpitale reorganizowane są, aby funkcjonowały zgodnie z logiką przedsiębiorstwa, stają

się domenami rynkowymi. Rynek już nie tylko dotyczy produkcji szczoteczek do zębów

czy lokomotyw, ale obejmuje wszystkie dobra wspólne i domeny życia społecznego.

Szkoły czy szpitale mają funkcjonować jak firmy – prawie nikt tego nie kwestionuje. Po-

dział na państwo, rynek i społeczeństwo jest anulowany. Marketyzacja jest po pierw-

sze wdrażana przez ramy polityki ekonomicznej, gdzie zakłada się, że państwo ma funk-

cjonować jak przedsiębiorstwo (właściwie jak firma giełdowa z Wall Street). Drugim na-

rzędziem marketyzacji są technologie polityczne: dyscyplinowanie do odpowiedzialno-

ści za siebie i wspieranie rozwoju racjonalnych, zdolnych do kalkulacji i maksymalizacji

swoich zysków i unikających strat, przedsiębiorczych podmiotów ekonomicznych, zdol-

nych do życia na prywatną subskrypcję. Jedną z tych technologii politycznych (technolo-

gii wytwarzania ludzi) jest regulatywny ideał przedsiębiorczej Polki Europejki. Taki

„projekt siebie” został upowszechniony, a jego drugą ciemną stroną jest neoliberalny ra-

sizm, podział na samodzielne, ekonomicznie użyteczne jednostki i na jednostki nieuży-

teczne, niezdolne do życia na własny rachunek. Nic więc dziwnego że oprócz archipela-

gów dobrobytu, w których można zamknąć całe swoje życie, powstają także strefy spo-

łecznego porzucenia (Biehl, 2005), jak wałbrzyska dzielnica Biały Kamień.

Miasto Wałbrzych jest zarządzane zgodnie z logiką przedsiębiorstwa. W neoliberalnym

mieście nie chodzi o zabezpieczenie potrzeb mieszkańców na dach nad głową, podobnie

jak w reformie zdrowia nie chodzi o zabezpieczenie potrzeb na opiekę zdrowotną, ale o

to, aby z zapotrzebowania na leczenie, ubezpieczenia od utraty zdrowia czy mieszkania

wygenerować zyski 7 . Mieszkanie czy ziemia, na której stoją budynki stanowią formę

kapitału, z którego miasto obowiązane jest czerpać dochód. Nawet od nielegalnie

zajmowanych mieszkań pobierany jest tzw. karny czynsz. Żadna okazja do zysków nie

powinna się zmarnować. Z tej perspektywy prezydent Wałbrzycha, Piotr Kruczkowski

6 Marek Ross. Rasizm klasowy. Dziś 2001. wersja elektroniczna:

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0051ross.pdf

Ewa Charkiewicz. Jesteś kapitacją...Raport Think Tanku Feministycznego 2/2007.

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/fe0028charkiewicz.pdf

www.ekologiasztuka.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: