Feministyczny słownik pojęć z ekonomii .Charkiewicz, A.Zachorowska-Mazurkiewicz.pdf

Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego - www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny

Ewa Charkiewicz, Anna Zachorowska-Mazurkiewicz

Feministyczny słownik pojęć z ekonomii

Aktywność ekonomiczna. Bezrobocie. Dobrobyt ekonomiczny. Doskonała konkurencja.

Dyskryminacja. Efektywność – optymalna alokacja. Efektywność – kryterium dobrobytu.

Ekonomia neoklasyczna. Ekonomia feministyczna. Ekonomia rozwoju. Ekonomia

podaży. Eksternalizacja kosztów społecznych. Gender budgets (genderowa analiza

budżetu). Globalizacja. Gospodarstwo domowe. Kapitalizm/socjalizm. Keynesizm.

Konkurencja, doskonała konkurencja. Marketyzacja (urynkowienie). Neoliberalizm.

Nowe publiczne zarządzanie. Mechanizm rynkowy w ekonomii neoklasycznej i idealny,

‘stylizowany’ model rynku. Podatki. Polityka makroekonomiczna. Praca reprodukcyjna i

gospodarka opiekuńcza. Rachunki narodowe. Rozwój. Rynek pracy. Rzadkość. Teoria

kapitału ludzkiego. Teoria racjonalnego wyboru. Wydajność.

Aktywność / bierność ekonomiczna - podstawowa kategoria, za pomocą której państwo

(statystyka, polityka makroekonomiczna) i naukowy dyskurs ekonomii różnicuje jednostki ludzkie

pod kątem ich użyteczności ekonomicznej. Kategoria ta służy do zarządzania ludnością i

gospodarką. Podział na aktywnych/nieaktywnych wytwarza polityczną tożsamość, wartościując

członków społeczeństwa pod kątem ekonomicznej użyteczności.

Do osób aktywnych zawodowo zaliczani są ludzie w wieku 15 lat i więcej, którzy wykonują co

najmniej 1 godzinę płatnej pracy tygodniowo, pracują jako pracownicy najemni, na własny

rachunek lub pracują bezpłatnie w rodzinnym gospodarstwie rolnym bądź przedsiębiorstwie

rodzinnym, uczniowie czy uczennice jeśli zawarły umowę o przyuczenie do zawodu i otrzymują z

tego tytułu wynagrodzenie, oraz osoby bezrobotne i gotowe do podjęcia pracy. Do kategorii tej

wchodzą osoby pozostające na urlopach rodzicielskich. Aktywność ekonomiczna mierzona jest w

Badaniach Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) na podstawie reprezentatywnej próby

gospodarstw domowych. Próba jest konstruowana i analizowana za pomocą matematycznych

narzędzi statystycznych.

Kategoria osób nieaktywnych czy biernych zawodowo to wszystkie osoby w wieku powyżej 15

roku życia, które nie pracują i nie poszukują pracy. Do kategorii tej wchodzą uczniowie, studenci,

niepracujące osoby niepełnosprawne, emeryci, osoby pozostające bez pracy i jej nie poszukujące,

Projekt styczeń 2009

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064fem_slownik_ekonomia.pdf

Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego - www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny

w tym tzw. zniechęceni bezrobotni. Do kategorii osób nieaktywnych zawodowo, a więc

nieprzydatnych z punktu widzenia ekonomii zaliczane są na przykład kobiety, które zajmują się

pracą opiekuńczą czy osoby, które wykonują bezpłatną pracę społeczną. Z perspektywy

makroekonomii i polityki fiskalnej (zob. hasła makroekonomia, neoliberalizm, podatki)

aktywność ekonomiczna ludności wiąże się z dochodami państwa oraz postrzegana jest jako

zagregowany element tzw. środowiska makroekonomicznego. Im wyższy współczynnik

aktywności zawodowej, tym większe dochody budżetowe, im niższy, tym większa presja na

wydatki z budżetu. Aby zmniejszyć swoje obciążenia finansowe neoliberalne państwo (zob.

neoliberalizm) przenosi odpowiedzialność za ubezpieczenia emerytalne na jednostki i do

prywatnego sektora ubezpieczeń, jak i dąży do podwyższenia wieku emerytalnego.

Według danych za IV kwartał 2007 w Polsce współczynnik aktywności zawodowej w Polsce

wynosił 54.1%, w tym 62.2% dla mężczyzn i 46.7% dla kobiet, a bezrobocia odpowiednio 7.8% i

9.4%. W liczbach bezwzględnych 9 273 tys. mężczyzn oraz 7 713 tys. kobiet było

skategoryzowanych jako osoby aktywne ekonomicznie (więcej na www.stat.gov.pl ) . Ekonomia

feministyczna (zob. hasło) postuluje redefinicję głównych kategorii w ramach ekonomii, w tym

pracy jako pracy produkcyjnej, reprodukcyjnej i opiekuńczej (zob. praca reprodukcyjna i gospodarka

opiekuńcza) .

Bezrobocie. Ekonomiści definiują bezrobocie jako zjawisko polegające na tym, że część ludności

w wieku produkcyjnym, zdolnej do podjęcia pracy pozostaje bez pracy, pomimo podjętych

poszukiwań. Z uwagi na taką definicję bezrobocia, bezrobotni są zaliczani do kategorii osób

aktywnych zawodowo (określanych również mianem zasobów siły roboczej). Pozostałe osoby w

wieku produkcyjnym tworzą grupę biernych zawodowo (zob. aktywność ekonomiczna).

Płatna praca stanowi podstawowe źródło utrzymania dla większości ludzi. Z punktu widzenia

jednostki bezrobocie wiąże się z brakiem materialnych podstaw i sensu życia, dramatów

osobistych i rodzinnych, co dyscyplinuje ludzi do trwania przy pracy, nawet jeśli praca przynosi

niskie dochody, a jej warunki są trudne do zniesienia. W kraju takim jak Polska, obok pracy

niskopłatnej, bezrobocie jest jedną z głównych przyczyn ubóstwa (World Bank, 2005). W 2007

roku, po fali migracji zarobkowej, bezrobocie zmniejszyło się w Polsce do 13%. W pamięci

społecznej nadal pozostaje wysokie bezrobocie z lat 1990. i pierwszych lat 2000. Średnia krajowa

ukrywa jednak dramatyczną sytuację w niektórych województwach, np. w dolnośląskim na jedną

ofertę pracy przypada 41 zarejestrowanych bezrobotnych (grudzień 2007). Wśród bezrobotnych,

a szczególnie wśród osób długo pozostających poza rynkiem pracy, jak i tak zwanych

nieaktywnych zawodowo, większość stanowią kobiety. Z racji tradycyjnego płciowego podziału

pracy i ról społecznych skutki bezrobocia mają odmienny wymiar dla kobiet i mężczyzn.

Powiązane z bezrobociem skutki ubóstwa w znacznej mierze obciążają kobiety, na których

spoczywa obowiązek pracy opiekuńczej. Z kolei bezrobocie mężczyzn, czy podejmowanie przez

nich niskopłatnych prac tradycyjnie uznanych za kobiece i związana z tym utrata sprawczości i

statusu społecznego mają wpływ na relacje płci i psychospołeczną sytuację w rodzinie.

W najczęściej przyjmowanej przez ekonomistów definicji do bezrobotnych zalicza się osoby w

wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach

występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań. W

literaturze można spotkać różne definicje bezrobocia. W większości tych definicji akcentuje się

trzy istotne cechy charakterystyczne dla zjawiska, a mianowicie, że dotyczy ono osób: (I)

pozostających bez pracy, (II) poszukujących pracy, (III) gotowych do niezwłocznego podjęcia

pracy, odpowiadającej typowym warunkom (w szczególności płacowym) istniejącym w

gospodarce. Należy podkreślić, że za bezrobotnych uważa się tych, którzy spełniają wszystkie

wymienione tu kryteria.

Projekt styczeń 2009

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064fem_slownik_ekonomia.pdf

Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego - www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny

Ludność w wieku

produkcyjnym

Aktywni zawodowo

(zasoby siły roboczej)

Bierni

zawodowo

Zatrudnieni

Bezrobotni

(zarejestrowani)

poszukujacy pracy

Z definicji bezrobocia wynika, że rozmiary bezrobocia określane są przez różnicę między

wielkością zasobów siły roboczej a wielkością zatrudnienia. Jedną z podstawowych miar

relatywnych wysokości bezrobocia jest wskaźnik stopy bezrobocia, a więc stosunek liczby ludzi

uznanych za bezrobotnych do liczby ludzi uznanych za wchodzących w skład siły roboczej

wyrażony w procentach. Pokazuje on, jaką część zasobów siły roboczej stanowią osoby

bezrobotne.

Wielkość stopy bezrobocia uzależniona jest od danych źródłowych, na podstawie których została

obliczona. Tak więc stopa bezrobocia może być obliczona na podstawie ankietowego badania siły

roboczej (tj. badania aktywności ekonomicznej ludności) lub na podstawie danych z urzędów

pracy (bezrobocie rejestrowane). Wyniki te zazwyczaj różnią się od siebie, co wynika z

odmiennego podejścia metodologicznego oraz innej definicji osoby bezrobotnej, zastosowanych

w obu źródłach informacji. Stopa bezrobocia jest wyższa wg badania BAEL, ze względu na

znaczne rozszerzenie samej definicji osoby aktywnej zawodowo (w przypadku bezrobocia

rejestrowanego to osoby pomiędzy 18 rokiem życia do wieku emerytalnego, w przypadku BAEL

to osoby pomiędzy 15 a 74 rokiem życia).

Powyżej zaprezentowane wskaźniki są pewnymi uproszczeniami, a co się z tym wiąże nie

pokazują prawdziwej sytuacji na rynku pracy. Przede wszystkim w grupie osób biernych

zawodowo (a więc dobrowolnie pozostających poza rynkiem pracy) znajdują się tzw. osoby

zniechęcone. Są to ludzie, którzy po długotrwałych, bezowocnych poszukiwaniach pracy, nie

widząc perspektyw na zmianę swojej sytuacji, albo z racji na ograniczoną mobilność czy brak

jakichkolwiek ofert na lokalnym rynku pracy, zrezygnowali z dalszego wysiłku w tym kierunku.

Osoby wykonujące pracę na rynku nieformalnym, lub na rzecz gospodarstwa domowego,

również nie są zaliczani do kategorii osób aktywnych zawodowo. Ograniczanie kwalifikowalności

i okresu zasiłków dla bezrobotnych oraz uprawnień dostępu do opieki zdrowotnej powoduje, że

pewna liczba osób nie rejestruje się bądź nie odnawia rejestracji w urzędach pracy.

Wśród ekonomistów istnieją zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii przyczyn bezrobocia.

Keynesiści tłumaczą je niedostatecznym popytem na dobra i dlatego ten typ bezrobocia określany

jest często mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem (albo bezrobocia

keynesistowskiego), natomiast neoklasycy (zob. ekonomia neoklasyczna) tłumaczą je przede

wszystkim zbyt wysokimi płacami (takie bezrobocie nazywane jest zazwyczaj bezrobociem

klasycznym).

Pojęcia bezrobocia przymusowego i dobrowolnego ilustrują różnice pomiędzy poglądami

ekonomistów neoklasycznych i keynesistowskich. Ci pierwsi stoją na stanowisku, że ogólnie rzecz

biorąc, jednostki są odpowiedzialne za znalezienie pracy. Podkreślają oni, że jednostki zawsze

mogą znaleźć pracę za jakieś wynagrodzenie, nawet jeśli jest to tylko sprzedawanie sznurówek na

Projekt styczeń 2009

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064fem_slownik_ekonomia.pdf

Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego - www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny

ulicy. Z poglądu tego wynika, że bezrobocie jest niemożliwe. Jeżeli osoba nie pracuje jest to jej

świadomy wybór; osoba ta po prostu nie szukała pracy wystarczająco długo. Ze względu na te

poglądy ekonomiści neoklasyczni uważają, że w gospodarce przeważa bezrobocie

krótkookresowe (tzw. frykcyjne), kiedy ludzie dobrowolnie przenoszą się z jednego miejsca pracy

do drugiego. Keynesiści, ekonomiści instytucjonalni oraz inni krytyczni ekonomiści uważają, że

społeczeństwo jest winne człowiekowi pracę zgodną z jego wykształceniem i doświadczeniem.

Bezrobocie strukturalne występuje wtedy, kiedy istnieje niedopasowanie podaży pracowników i

popytu na nich. Niedopasowania takie mogą się zdarzyć, gdy popyt na pracę jednego typu rośnie,

a równocześnie spada popyt na pracę innego typu, podaż zaś nie dostosowuje się dość szybko.

Dlatego często widzimy brak równowagi w przekroju poszczególnych zawodów lub regionów

występujący wtedy, gdy niektóre działy gospodarki rozwijają się szybciej niż inne. Feministyczne

badaczki zwracają uwagę, że bezrobocie kobiet ma charakter strukturalny. Bezrobocie cykliczne

(koniunkturalne) występuje wtedy, kiedy łączny popyt na pracę jest niski (nie zaś dlatego, że

popyt na pracę obniża się w niektórych odrębnych dziedzinach czy miejscowościach, jak regiony

górnicze).

Zjawisko bezrobocia wywołuje szereg ujemnych konsekwencji społecznych i ekonomicznych,

które dotyczą zarówno poszczególnych bezrobotnych, jak i społeczeństwa jako całości.

Mikroekonomiczne skutki bezrobocia polegają na pogorszeniu się sytuacji materialnej

bezrobotnych i ich rodzin w rezultacie pozostawania bez pracy. Można je mierzyć w kategoriach

utraconych przez jednostkę dochodów w okresie bezczynności zawodowej. Stosowane programy

pomocy materialnej dla bezrobotnych (głównie zasiłki dla bezrobotnych) mają tymczasowy

charakter i nie rozwiązują problemu degradacji ekonomicznej osób pozbawionych pracy.

Otrzymywane przez jednostkę dochody są bowiem zazwyczaj znacznie niższe od dochodu, jaki

otrzymałaby ona w przypadku zatrudnienia. Czasowe zasiłki dla bezrobotnych otrzymuje w

Polsce tylko niewielki procent osób zarejestrowanych jako bezrobotne. Przykładowo, w grudniu

2007 roku w województwie dolnośląskim tylko 12% zarejestrowanych bezrobotnych

otrzymywało zasiłki, a w województwie małopolskim 13,4%. (GUS, 2008)

Z perspektywy makroekonomicznej najważniejszym wydaje się utracenie potencjalnej produkcji

związane z niezatrudnieniem istniejących czynników produkcji. Prawo Okuna, nazwane tak od

nazwiska ekonomisty Artura Okuna głosi, że w czasie recesji stosunek procentowy zmniejszenia

produktu do wzrostu stopy bezrobocia wyrażonego w punktach procentowych ma się w

przybliżeniu jak 3 : 1. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy jeszcze wyższy

poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano. Zgodnie z tym prawem okresy, w których

poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego

poziomu potencjalnego.

Bez względu na to, jak wysokie są ekonomiczne koszty bezrobocia, rachunek strat w złotówkach

nie odzwierciedla właściwie i w pełni szkód ludzkich, społecznych i psychicznych, jakie niosą ze

sobą okresy trwale utrzymującego się bezrobocia przymusowego. Z nowszych badań wynika, że

bezrobocie prowadzi do deterioracji zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego: do

wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, samobójstw. Jeden

z najważniejszych badaczy tych zagadnień, dr M. Harvey Brenner, opierając się na danych

dotyczących Stanów Zjednoczonych szacował, że utrzymujący się w ciągu sześciu lat wzrost

stopy bezrobocia o jeden procent prowadziłby do liczby przedwczesnych zgonów wynoszącej 37

000.

Nie wszyscy jednak ekonomiści przywiązują wagę do negatywnych konsekwencji bezrobocia.

Milton Friedman i Edmund S. Phelps rozwinęli model naturalnej stopy bezrobocia, przy której

rynki pracy i rynki produktów znajdują się w równowadze. Przy stopie naturalnej inflacja cen i

płac jest stabilna; nie występują tendencje wskazujące bądź to na przyspieszenie, bądź to na

spadek inflacji. We współczesnej gospodarce nastawionej na zapobieganie wysokiej inflacji,

Projekt styczeń 2009

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064fem_slownik_ekonomia.pdf

Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego - www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny

naturalna stopa bezrobocia oznacza ten jej najniższy poziom, który można utrzymać; tym samym

wyraża najwyższy dający się utrzymać poziom zatrudnienia i odpowiada potencjalnemu

poziomowi produktu w danym kraju. W ramach założeń tego modelu, po pierwsze, stopa

naturalna nie jest równa zeru - w gospodarce charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem i tak

istnieje dość pokaźna liczba bezrobotnych. Po drugie, stopa naturalna pozostaje w ścisłym

związku z procesem inflacji. Z perspektywy tego teoretycznego ujęcia bezrobocie jest czymś

‘naturalnym’, co w pewnych granicach sprzyja funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego, a więc

nie należy temu przeciwdziałać. Ale takie teoretyczne założenia upraszczają skomplikowaną

rzeczywistość społeczną i przerzucają psychospołeczne koszty bezrobocia na jednostki. Pomimo

to stanowią one uzasadnienie dla decyzji politycznych, takich jak propozycje zmiany stawek i tak

ograniczonych zasiłków dla bezrobotnych i zmniejszania stawek po 3 miesiącach poszukiwania

pracy.

Koncepcja naturalnej stopy bezrobocia krytykowana jest przez ekonomistki feministyczne, które

przywiązują wagę do demograficznego przekroju bezrobotnych. Badania i dane statystyczne

wskazują na to, iż to kobiety właśnie są zdecydowanie częściej zagrożone bezrobociem oraz jego

negatywnymi implikacjami. Zob. Kobiety i mężczyźni na rynku pracy – opracowanie GUS.

http://www.stat.gov.pl/gus/45_1532_PLK_HTML.htm 2004 oraz Kobiety w Polsce 2007

http://www.stat.gov.pl/gus/45_3816_PLK_HTML.htm

Szczególnym zainteresowaniem ekonomistek feministycznych cieszy się kwestia bezrobocia w

kontekście rozwoju gospodarczego. Badania wskazują na to, iż kobiety, ze względu na

otrzymywane niższe zarobki, stanowią tanią siłę roboczą (Beneria i Sen, 1981), albo rezerwową

armię pracy (Power, 1983, Rubery, 1988). Chociaż coraz więcej kobiet awansuje w biznesie czy w

administracji publicznej, to jednocześnie w takich sektorach gospodarki jak przemysł odzieżowy,

elektroniczny, zabawkarski, czy produkcja owoców na eksport, międzynarodowa konkurencja

bazuje na kobietach jako tanim czynniku produkcji. Kobiety przeważają na stanowiskach pracy,

które są nisko opłacane, posiadają niską (jeśli jakąkolwiek) ochronę socjalną i charakteryzują się

małą stabilnością. Wiele kobiet w takiej sytuacji nie ma możliwości awansu ani rozwoju

zawodowego. Feministyczne badaczki zwracają tu uwagę na splot kategorii płci, seksualności,

rasy, klasy, wieku (Acker, 2000). W sytuacji kryzysu gospodarczego kobiety jako pierwsze

zwalniane są z pracy, przechodząc do sektora nieformalnego. Również i w krajach

transformujących się kobiety zagrożone są bezrobociem w większym stopniu niż mężczyźni oraz

wypychane są z formalnego rynku pracy, co przykładowo w Polsce doprowadziło do

gwałtownego spadku aktywności ekonomicznej kobiet. Ale i kraje rozwinięte nie są wolne od

niekorzystnego traktowania kobiecej siły roboczej, o czym świadczą płciowa segmentacja na

rynku pracy (koncentracja kobiet w nisko-płatnych zawodach i stanowiskach), luki płacowe i

przewaga kobiet w zdeformalizowanych formach zatrudnieniach, czy w niepełnym wymiarze

godzin. Odprzemysławianie i rozwój sektora usług kobiet doprowadziły do wzrostu zatrudnienia

kobiet w tym sektyorze, co miało miejsce jednocześnie z gwałtownym obniżeniem płac.

Pojawiają się tzw. prace śmieciowe, w których nawet praca na pełnym etacie nie pozwala

godziwie przeżyć. (Ehrenreich, 2006).

Dobrobyt ekonomiczny tradycyjnie utożsamiany jest z ilością dóbr i usług dostępnych w danym

społeczeństwie oraz mierzony jest przepływem pieniadza przez gospodarkę. Ekonomiści

neoklasyczni ujmują dobrobyt ekonomiczny prawie wyłącznie w ujęciu efektywności

ekonomicznej (zob. hasło) , a pytania dotyczące dystrybucji dochodu i innych kwestii związanych z

równością umieszczone są poza zainteresowaniami tzw. ekonomii dobrobytu (Sen, 2003). W

związku z tym, jako mierniki dobrobytu często wykorzystuje się rachunki narodowe (zob. hasło),

niemniej warto się zastanowić nad ich przydatnością. W dyskursie neoliberalnym dobrobyt

utożsamiany jest ze wzrostem gospodarczym i wzrostem dochodu narodowego (mierzonym

PKB), którego efekty, jak się zakłada, mają spłynąć do wszystkich obywateli. Jednak wskaźnik

Projekt styczeń 2009

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064fem_slownik_ekonomia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: