porządek na katechezie - książka.pdf - DLA KATECHETÓW - Ecce_Ego

Zbigniew Barciński

WPROWADZANIE

PORZĄDKU

KATECHEZIE

Materiał ten pochodzi z serwisu http://natan.pl

Tekst można wykorzystywać do własnej edukacji,

nie wolno go w żaden sposób powielać

Część I ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Utrzymanie dyscypliny, porządku jest warunkiem prowadzenia zajęć metodami

aktywizującymi. Dla wielu katechetów - dla innych nauczycieli także - jest to

problem trudny i przytłaczający. Sposób zachowania się klasy czy

poszczególnych uczniów sprawia, że na katechezie może pojawić się chaos i

bałagan i nie jest możliwe prowadzenie zajęć. Katecheta może mieć w takiej

sytuacji dotkliwe poczucie porażki, upokorzenia, bezsensowności własnej pracy.

Do tego może dojść przekonanie, że tylko on sobie nie radzi, a wszyscy inni

mają jakiś wrodzony talent i nie mają tego problemu. Przekonanie to - moim

zdaniem - jest błędne! Inni też mają problemy z dyscypliną, a kwestia

wprowadzenia porządku na lekcji jest przede wszystkim umiejętnością, której

można się nauczyć tak, jak można się nauczyć jeżdżenia na rowerze.

Opanowanie tej umiejętności jest możliwe, choć trzeba podkreślić, że może być

to trudne. We wprowadzaniu porządku nie ma magicznych tricków. Umiejętność

wprowadzenia i utrzymania porządku wymaga wysiłku - nie tylko opanowania

pewnych schematów postępowania, ale i zmiany swego nastawienia,

przepracowania reakcji emocjonalnych.

Pytanie, które tu się pojawia, brzmi - jak wprowadzać porządek? co robić?

Moja odpowiedź na to pytanie zostanie przedstawiona w serii 10 artykułów.

Zawarte w nich poglądy będą oczywiście do dyskusji. [ 1 ] Niektóre z nich mogą

wydawać się kontrowersyjne. Osobiście jestem do nich przekonany. Ich źródłem

są moje doświadczenia w pracy z dziećmi i młodzieżą, poszukiwania w

literaturze pedagogicznej oraz doświadczenia z kursów dla katechetów, na

których pracowaliśmy nad tą problematyką.

Kolejne artykuły dotyczyć będą przede wszystkim zagadnień związanych z

budowaniem podstaw porządku w klasie. Chciałbym tu podkreślić, że

budowanie porządku nie jest czymś doraźnym, akcyjnym, to nie jest tylko

"uciszanie", czy reagowanie na zakłócenia. Nie chodzi o pojedyncze magiczne

chwyty, jednorazowe akcje. Budowanie porządku w klasie można porównać do

budowania domu. Budowa domu musi być dobrze zorganizowana i rozłożona w

czasie. Zacząć trzeba od przygotowania terenu i założenia fundamentów. Tak

samo i przy budowaniu porządku. Trzeba działać systematycznie i systemowo.

Działanie systemowe polega na wykorzystywaniu wielu różnych środków

powiązanych w logiczną całość, przepojonych pewna myślą przewodnią. Bez

takich działań systemowych reagowanie na bieżące akty nieposłuszeństwa jest

bardzo trudne i tylko doraźne. W związku z tym problematyka reagowania w

konkretnych sytuacjach podjęta zostanie dopiero po zarysowaniu zasad

ogólnych.

W niniejszym artykule zajmę się zagadnieniami wstępnymi: diagnozą sytuacji

wyjściowej, sprecyzowaniem celu, jakim jest porządek, postawieniem pytania o

sposoby działania, które do tego celu prowadzą.

1. Diagnoza sytuacji wyjściowej

Trzeba tu postawić pytanie - jak bywa?

Sytuacja wyjściowa to często chaos, krzyk, swobodne przemieszczanie się

uczniów, każdy robi to, co chce; mogą pojawić się zachowania o charakterze

agresywnym, wrogim wobec katechety, zachowania aroganckie i bezczelne,

rzucanie papierów, krzyki, pytania nie na temat, spadanie z krzeseł, nagłe

pojawianie się wyimaginowanych myszy, zakładanie nóg na stół, zakładanie

walkmenów na uszy głośne wyzwiska miedzy uczniami, używanie wulgarnych

słów - wobec innych uczniów, wobec katechety, czasem nawet podczas

modlitwy, chodzenie bez pozwolenia miedzy ławkami, odrabianie innych lekcji,

zwracanie się do katechety po imieniu - z wyraźnie lekceważącym tonem. Tę

listę można by przedłużyć.

Dlaczego uczniowie tak się zachowują?

Odpowiedź jaka się nasuwa wielu osobom - mają jakieś problemy (np.

podirytowanie sytuacją w domu, bunt przeciw dorosłym za doznane krzywdy)

lub chcą zwrócić na siebie uwagę. Mam wątpliwości czy są to najczęstsze

motywy negatywnych zachowań uczniowskich. Najpierw chciałbym wskazać na

inne możliwe motywy:

• chęć zabawy, chaotyczność kaprysów - uczniowie nie są dorosłymi

dojrzałymi ludźmi, nie mają jeszcze ukształtowanego silnego charakteru i

łatwo ulegają impulsom, kaprysom, bieżącym okolicznościom; nie

nawykli do przestrzegania zasad;

• uleganie wpływowi grupy - uczniowie chcą być akceptowani przez klasę,

chcą mieć w niej znaczenie i dla osiągnięcia tego celu są czasem gotowi

wygłupić się, "popisać się" jakimś negatywnym zachowaniem; w

rozmowie indywidualnej taki uczeń przeprasza, żałuje, "do rany można

go przyłożyć", ale kiedy jest wśród kolegów i koleżanek staje się jakby

innym człowiekiem; jest to przejaw braku silnego charakteru;

• świadome sprawdzanie, jakie są granice dopuszczalnego zachowania;

• zła wola - uczeń świadomie chce "rozwalić" katechezę.

Zaryzykuję twierdzenie, że zdecydowana większość zaburzeń porządku na

lekcjach katechezy bierze się z chęci zabawy, chaotyczności kaprysów,

sprawdzania granic oraz ulegania wpływowi grupy - bez intencji wrogiej.

Osobiste problemy, chęć zwrócenia na siebie uwagi tak, jak i świadoma chęć

"rozwalenia" katechezy są motywem niewielkiej części negatywnych zachowań.

Jakie znaczenie ma brak porządku?

• brak porządku powoduje, iż nie można przeprowadzić zajęć;

• uczniowie nie uczą się systematyczności, konsekwencji w działaniu, a w

związku z tym panowania nad sobą, nad kaprysami, impulsami,

naciskami grupowymi. Brak takiej nauki ma wpływ na długofalowy

rozwój uczniów - nie rozwija się ich charakter, nie są prowokowani do

samowychowania, do stawiania samemu sobie wymagań. Nieporządek

zewnętrzny utwierdza uczniów w nieporządku wewnętrznym.

2. Sprecyzowanie celu

Pytanie jakie się tu pojawia brzmi - jak być powinno? Jaka jest Twoja,

Czytelniku, wizja sytuacji wymarzonej, idealnej - jeśli chodzi o porządek na

lekcji? Czy możesz je sobie wyobrazić ze szczegółami?

Nie jest właściwą sytuacja klasy, gdzie panuje porządek - ale uczniowie są

zastraszeni, "sprasowani".

Sytuacja właściwa to klasa, w której uczniowie pracują, są aktywni, skupieni na

zadaniach związanych z tematem, zaangażowani, odnoszą się do siebie z

szacunkiem, mówią, chodzą, kiedy na to pozwalamy, wykonują polecenia,

odnoszą się do katechety z szacunkiem, w czasie pracy, jest cisza (jeśli praca w

grupach - poziom szmeru nie przeszkadza pozostałym osobom w pracy) nie ma

atmosfery zastraszenia.

Jakie znaczenie ma porządek w klasie?

• porządek umożliwia prowadzenie zajęć;

• uczniowie uczą się systematyczności, pracowitości, konsekwencji w

działaniu, uczą się panowania nad sobą, nad kaprysami, impulsami,

naciskami grupowymi. To wszystko rzutuje na długofalowy rozwój

charakteru uczniów; porządek zewnętrzny pomaga wprowadzać porządek

we własne wnętrze. Można powiedzieć, że porządek należy wprowadzać

nawet nie po to, aby łatwiej było prowadzić zajęcia, ale dlatego, że jest to

pomoc dla uczniów w kształtowaniu charakteru.

3. Postawienie pytania o sposoby działania

Po sprecyzowaniu celu należy postawić pytanie o środki działania - w jaki

sposób skutecznie wprowadzać porządek? co robić?

Warunki wstępne wprowadzania porządku to przygotowanie do zajęć, ciekawe

nauczanie, angażowanie uczniów w realizację zadań. Zawsze jednak pojawi się

ktoś, kto mimo wszystko będzie przeszkadzał.

Jaka powinna być myśl przewodnia strategii wprowadzania porządku?

Dylemat, przed którym staje wielu katechetów, polega na wyborze między

strategią twardą a strategią miękką. Strategia twarda to gotowość do siłowych

nacisków, nastawienie na zwycięstwo w konfrontacji. Strategia miękka to

nastawienie na porozumienie i gotowość do ustępstw. Katechecie działającemu

według strategii twardej grozi zniszczenie wzajemnych stosunków. Katechecie

działającemu według strategii miękkiej grozi to, że przez ciągłe, jednostronne

ustępstwa nie rozwiąże problemu negatywnych zachowań i ostatecznie będzie

miał poczucie przegranej. Jak rozstrzygnąć ten dylemat - być "twardym" czy

"miękkim"?

1 Zapraszam do wymiany poglądów; szczególnie zależy mi na opiniach polemicznych. Dyskusje te będzie

można prowadzić na łamach "Katechety", jak również w Internecie, w Mateuszu.

Część II STRATEGIA WPROWADZANIA PORZĄDKU

Poprzednia część zakończyła się sformułowaniem dylematu, jaki wielu widzi

przed sobą - być miękkim czy twardym? Która strategia jest skuteczna i

prowadzi do porządku w klasie?

Warto przypomnieć, że wprowadzenie zewnętrznego porządku nie jest celem

samym w sobie. Porządek umożliwia prowadzenie pracy dydaktycznej oraz - co

jest jeszcze ważniejsze - w dłuższej perspektywie jest dla uczniów inspiracją i

pomocą w kształtowaniu takich sprawności jak systematyczność, pracowitość,

konsekwencja. Porządek zewnętrzny w klasie ma służyć procesowi nauczenia -

uczenia się oraz prowokować uczniów do podjęcia samokształcenia i

samowychowania, do budowania własnego charakteru. Dyscyplina zewnętrzna

ma pomóc w rozwoju samodyscypliny uczniów.

Po tym przypomnieniu można wrócić do postawionego pytania - co skuteczniej

prowadzi do właściwie rozumianego porządku? Czy katecheta powinien być

miękki czy twardy? Moim zdaniem katecheta powinien być twardy jak

diament i czulszy od matki . [ 1 ] "Twardy jak diament" znaczy taki, który

konsekwentnie, twardo stoi na straży ustalonych zasad. Katecheta jest wtedy

człowiekiem zasad, a "twardość" służy ich obronie. "Czulszy od matki" znaczy

taki, który nawiązuje z uczniami porozumienie, zdecydowanie buduje z nimi

więzi emocjonalne. Chodzi tu o kombinację dwu elementów - dyscypliny i

miłości, autorytetu i przyjaźni, siły i dobra. Inaczej mówiąc chodzi o to, by

przyjaźnie wymagać. Katecheta powinien być "twardy" wobec problemu

postępowania uczniów, zaś "miękki" wobec nich jako ludzi. Powinien

elastycznie kierować swoim postępowaniem wobec uczniów nasycając je

bardziej elementami "twardości" bądź też "miękkości" w zależności od danej

sytuacji. Inaczej mówiąc zasadą porządkującą relacje między "twardością" a

"miękkością" jest postępowanie adekwatne do sytuacji wyjściowej.

Na pierwszy rzut oka te dwie postawy są sprzeczne. Wydaje się, że albo - albo:

dyscyplina albo miłość; autorytet albo przyjaźń, siła albo dobroć. Rozwiązaniem

nie jest jednak prosty wybór jednej postawy i odrzucenie drugiej. Rozwiązaniem

jest synteza najlepszych elementów obu strategii postępowania. Ważne jest, aby

i "twardość" i "miękkość" była podniesiona na wyższy poziom i harmonijnie

połączona. Najlepszym tego przykładem jest postępowanie Jezusa. W scenie

rozmowy z bogatym młodzieńcem jak w soczewce możemy oglądać połączenie

tych dwu umiejętności. Jezus spojrzał na młodzieńca "z miłością" i postawił mu

twarde, kategoryczne wymaganie (Mk 10,17-22). Pewien benedyktyn

komentując tę scenę napisał: "Serce Jezusa: miękkie i gorące jak roztopione

złoto. Lecz jego wola twarda jak stal". [ 2 ]

Elastyczna kombinacja tych dwu umiejętności maksymalnie prowokuje uczniów

do rozwoju opartego na samowychowaniu i samokształceniu. Postępowanie

jednostronne - sama twardość bez więzi i ciepła, lub samo ciepło, serdeczność

bez domieszki twardości - niesie ze sobą negatywne skutki rozwojowe, choć w

każdym wypadku inne.

porządek na katechezie - książka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: