KATECHEZA LO.T.
Temat: INKWIZYCJA – SĄD NAD PRZESZŁOŚCIĄ.
Cele:
· Poznanie najważniejszych faktów związanych z instytucją inkwizycji.
· Umieć sformułować opinię na temat działalności inkwizycji i dokonać jej oceny.
1. Wprowadzenie
Inkwizycja – instytucja sądowa powołana w XIII w. do „walki” z zagrażającymi Kościołowi i często społeczeństwu herezjami. Za herezje uznajemy poglądy sprzeczne z doktryną Kościoła. W początkach chrześcijaństwa jedyną karą było wykluczenie z gminy – ekskomunika. Po opowiedzeniu się Konstantyna Wielkiego po stronie chrześcijaństwa cesarze rzymscy bronili oficjalnej doktryny Kościoła za pomocą dekretów prawnych i środków represji.
Początki inkwizycji sięgają panowania Teodozjusza I Wielkiego i Justyniana I Wielkiego (VI w.). Już wtedy istnieli specjalni urzędnicy zajmujący się wykrywaniem herezji; metody i środki karania zależały od miejscowych przedstawicieli władzy świeckiej i duchownej.
Zorganizowanie inkwizycji jako instytucji do walki z heretykami uchwalił w 1215 r. IV Sobór Laterański i zatwierdził w 1231 r. papież Grzegorz IX. Na podstawie m. in. postanowień laterańskich utworzono sądy inkwizycji z udziałem osób świeckich. Podstawą prawną działalności trybunału inkwizycji była Konstytucja cesarza Fryderyka II wydana w 1224 r. w Padwie, zapewniająca temu sądowi opiekę i przewidująca karę śmierci przez spalenie na stosie dla zatwardziałych heretyków. Postanowienia te wprowadzono do statutów miast włoskich, zbiorów prawnych innych państw. Papież Grzegorz IX powierzył stanowiska inkwizytorów dominikanom. Sposób działania zależał od samych inkwizytorów. W okresie działalności inkwizycji dochodziło do licznych nadużyć np. tortury, kary wobec dzieci. Kościół szybko się opamiętał. Papieże zmniejszyli naciski na inkwizycję, odwołując tych jej przedstawicieli, którzy chcieli nadal prowadzić walkę przy użyciu wszelkich środków. Biskup diecezjalny odpowiedzialny za wiarę w swej diecezji, odnalazł swe miejsce w instytucjach inkwizycji. Zaczęto znów uznawać prawo do obrony, wprowadzono okres oczekiwania, w czasie którego heretycy po wysłuchaniu nauki na temat doktryny katolickiej, mogli się wycofać. Jednak dla recydywistów była kara śmierci.
Instytucje sądowe inkwizycji sądziły nie tylko heretyków, ale także ludzi zajmujących się czarami i magią. Zjawiska czarów, odwoływania się do sił nieczystych są zjawiskiem dość charakterystycznym dla mentalności średniowiecza jak i czasów nowożytnych. Od XV do XVII w. polowania na czarownice stają się psychozą i oskarżenia są często oparte na urojeniach wywoływanych różnymi czynnikami (np. napięciami społecznymi). Atmosfera niepewności sprzyja oddawaniu się magii i wywołuje powszechny lęk. Sędziowie prowadzący te sprawy (w średniowieczu inkwizytorzy a później sędziowie świeccy) dawali niekiedy dowody całkowitego braku krytycyzmu. W latach 1576 – 1606 Remy skazał na stos 2 – 3 tys. czarownic. Później przyznał się, że sam służył diabłu i został spalony. W Genewie stracono blisko 500 kobiet oskarżonych o czary. Procesami o czary zajmowały się głównie sądy świeckie. Traktowano to jako zjawisko groźne dla ładu społecznego.
U podłoża powstania inkwizycji leżą zagrożenia, jakie niosą herezje. Katarzy w średniowiecznej Europie, którzy stworzyli w XIII w. kościół, zagrażali swymi poglądami i postawą Kościołowi i całemu społeczeństwu, bo głosili odmowę przysięgi, pracy, zaprzeczali instytucji małżeństwa.
Tak Kościół jak i władza świecka wspólnie wystąpiły do walki ze złem. W południowej Francji część arystokracji dla usprawiedliwienia swych zdzierstw, łupiestw i grabieży m. in. dóbr kościelnych popierała Katarów. Nikt w ówczesnych czasach nie mógł pozwolić na herezje, która uderzała w instytucje zapewniające ład społeczny, będące filarami państwa. Kościół był dla państwa średniowiecznego gwarantem stabilności, gdyż wywierał pozytywny wpływ na większość dziedzin życia państwa.
Inne względy, zwłaszcza ekonomiczne, zadecydowały o działalności inkwizycji hiszpańskiej. W XV w. Hiszpania odgrywa coraz poważniejszą rolę na arenie międzynarodowej. W tym czasie ważne stanowiska w państwie są stopniowo opanowywane przez nawróconych Żydów. To wyzwala swoistą zazdrość „starszych katolików”. Zaczynają się oskarżenia o kultywowanie starych tradycji żydowskich. Naciski na króla, seria oskarżeń przyczyniają się do tego, że monarchowie hiszpańscy zażądali od papieża ustanowienia inkwizycji. Sykstus IV wyraził zgodę i w 1481 r. powstają pierwsze trybunały. Ich celem była eliminacja niewygodnej grupy społecznej.
Inkwizycja jest przykładem współdziałania władzy kościelnej ze świecką w celu walki z herezją.
2. Rozwinięcie
Od czasów arianizmu świat chrześcijański nie przeżył tak poważnego kryzysu jak herezja katarów. Wprowadzenie inkwizycji było odpowiedzią na sytuację faktyczną: herezja katarów toczyła Europę średniowieczną niczym rak.
Ruch, który swymi korzeniami sięga X w. rozwinął się wraz z rozwinięciem kontaktów ze Wschodem, tak iż w początkach XIII w. został utworzony kościół heretycki. Jego doktryna: Bóg nie stworzył świata materialnego, który jest dziełem boga zła. Rzeczywistość sakramentalna Kościoła zostaje wręcz zakwestionowana, małżeństwo jest źródłem zła. Kościół widzialny jest przejawem szatana. Herezja jest oczywista: odrzucenie tego, co widzialne, jest sympatyczne dla postawy symabójczej, której ani Kościół, ani żadne społeczeństwo nie może przyjąć.
Przez wiele lat Kościół wahał się, co do wyboru środków. Misje kaznodziejskie powierzone zakonom nie przynosiły większych rezultatów. Zorganizowanie krucjaty przeciw hrabiemu Tuluzy podejrzanemu o roztaczanie opieki nad heretykami, stało się okazją do nadużyć. Część ludności z terenów okupowanych zwróciła się przeciwko Stolicy Świętej.
Ostatecznie w 1224 r. prawo cesarstwa wprowadza oficjalnie karę ognia (spalenie na stosie) dla heretyków (milcząco przyjętą przez Honoriusza III, a następnie uznaną przez Grzegorza IX).
Kościół utworzył cały arsenał prawny i wyposażył się w instrument represyjny nieznany dotąd w świecie chrześcijańskim: Komisje nadzwyczajne, powszechne stosowanie kary śmierci, zawieszenie wszelkich gwarancji prawnych, posługiwanie się w przesłuchaniach torturami, objęcie hańbiącymi karami dzieci.
Kościół szybko się opamiętał. Odwołano tych przedstawicieli inkwizycji, którzy chcieli nadal prowadzić walkę przy użyciu wszelkich środków.
Wprowadzono okres oczekiwania, w czasie którego heretycy wyrażający zgodę na podporządkowanie się po wysłuchaniu nauk na temat doktryny katolickiej, nie byli pozywani przed sąd, kara śmierci została zastrzeżona dla recydywistów.
We wszystkich innych przypadkach stosowano kary: odbycie pielgrzymki, odmawianie modlitw, więzienie.
Ø Jakie były przyczyny powołania inkwizycji?
Ø Jakie formy walki z herezjami Kościół stosował zanim zaczęła działać inkwizycja?
Ø Jakie prawo wydaje władza świecka, która umożliwia wszechstronną działalność inkwizycji?
Ø Wymień przykłady nadużyć w działalności inkwizycji.
Ø Co zmieniło się w działalności komisji inkwizycyjnej w późniejszych czasach?
Inkwizycja jest eksperymentalnym przypadkiem współpracy władz świeckich i religijnych.
Herezja katarów zagrażała nie tylko jedności wiary, ale także całemu społeczeństwu (odmowa
przysięgi małżeńskiej, pracy, małżeństwa).
Jest rzeczą zrozumiałą, że Kościół i państwa chrześcijańskie, wspólnie zagrożone
nieuchwytnym złem, próbowały na nie odpowiedzieć. Społeczeństwo chrześcijańskie ma prawo bronić wartości, na których zostało zbudowane i od których zależy życie ludzi. Gdyby Kościół nie interweniował, drzwi do porachunków osobistych i represji władzy świeckiej stanęłyby otworem.
Dobro wspólne nie usprawiedliwia jednak wszystkiego. We wszystkich przypadkach banicja (wygnanie) wydawałoby się bardziej wskazane niż kary godzące bezpośrednio w człowieka lub hańbiące; prawa osoby ludzkiej, a zwłaszcza sądy sumienia (nie karze się poglądów, lecz ich wykorzystywanie przeciwko społeczeństwu) winny być znane.
Ø Czy w obliczu niebezpieczeństwa zagrażającego społeczeństwu ze strony pewnych sekt, których celem jest w ostatecznym rozrachunku negacja jednostki, społeczeństwo współczesne nie ma prawa stosować represji?
Ø Czy Kościół średniowieczny mógł pokonać katarów innymi środkami?
Ø Czy tortury mogą być usprawiedliwionym środkiem uzyskiwania zeznań?
3. Zakończenie
W Kościele na przestrzeni czasu działy się także wydarzenia, z których jako chrześcijanie nie możemy być dumni. Jednak trzeba zrozumieć, że Kościół ma charakter Bosko – ludzki i to dowodzi, że decyzje ludzkie nie zawsze są trafne.
Modlitwa na zakończenie
W intencji ofiar inkwizycji i wszystkich ofiar błędów historii.
1
Ecce_Ego