O rozwijaniu zdolności twórczych dzieci
Zmiany, jakie dokonały się w pedagogice, na skutek reformy edukacji wymagają od nauczycieli nowatorskiego podejścia do celów i treści wychowania i nauczania.
Zadania zawarte w obszarach edukacyjnych w podstawie programowej z grudnia 1999 roku skłaniają nas do patrzenia na dzieci najpierw przez pryzmat psychologii, a później pedagogiki.
Rzeczywistość XXI wieku wymusza na nas szukania nowych rozwiązań edukacyjnych w celu wychowania człowieka kreatywnego, aktywnego, odpornego na zmiany, umiejącego rozwiązywać problemy, wyróżniającego się umiejętnościami twórczego i krytycznego myślenia, wyposażonego w podstawowe umiejętności życiowe.
Wychowanie twórcze to jedna z dróg, która może ułatwić funkcjonowanie dziecka w przyszłym życiu w przestrzeni chaosu nasyconej sprzecznościami.
Dlatego niezbędne jest edukowanie w tym zakresie zarówno dorosłych jak i dzieci.
Już od wieku przedszkolnego należy wyposażać dzieci w podstawowe umiejętności życiowe, między innymi umiejętności twórcze. „Dość długo przyjmowano tradycyjnie, że zdolności twórcze, nazywane też genialnością są dziedziczne i nic nie można zrobić, aby uczynić ludzi twórczymi. Również dość długo dowodząc, że kompetencyjni pracownicy o wysokiej inteligencji mają większe szanse na zdobycie powodzenia w życiu niż jednostki twórcze. W związku z tym nie zachęcano dzieci do rozwijania się w tym kierunku.
Przy naszej obecnej wiedzy jak zdolności twórcze inaczej zwane talentami mogą być rozwijane lub stłumione przez środowisko, stało się jasne, że czekanie, aż jednostka wyprodukuje coś godnego uwagi, może dla większości dzieci oznaczać czekanie, aż będzie za późno.
Dziś już wiadomo na pewno, że wszystkie dzieci są wyposażone w pewien potencjał twórczy i że to właśnie od poziomu naszej zewnętrznej stymulacji zależy poziom rozwoju twórczego dziecka.
Twórczość może być rozumiana jako aktywność, wynik, proces, jak również jako myślenie twórcze. Myślenie twórcze stanowi siłę sprawczą działalności twórczej, dlatego jego rozwój i kształtowanie jest jedynym z zadań edukacji.
Istnieje ogromna potrzeba kształcenia u dzieci postaw twórczych, pomysłowości w myśleniu o działaniu. Wychowanie i kształtowanie twórcze stwarza dziecku warunki do uczenia się, bez strachu pomaga wyjść poza schematy w myśleniu i działaniu. Sprzyja również rozwijaniu zdolności dzieci, kształci myślenie twórcze pomaga w odkrywaniu własnych możliwości budzi ciekawość poznawczą, ułatwia realizację własnych pomysłów.
Aby ukształtowały się pożądane umiejętności twórcze powinny być one poddane oddziaływaniom stymulacyjnym, treningowi. Stymulacja będzie rozumiana jako stawianie zadań, tworzenie odpowiednich sytuacji, warunków emocjonalnych i materialnych, w których ujawni się aktywność twórcza dzieci. Metody rozwijania zdolności twórczych powinny być dostosowane do wieku jednostki jej aktualnych możliwości, predyspozycji, powinny bazować na posiadanych umiejętnościach. Najlepszym momentem na podjęcie działań stymulacyjnych wydaje się wiek przedszkolny, wiele intensywnego rodzaju wyobraźni i zabaw twórczych.
Mistrzem i przyjacielem dziecka w przedszkolu jest nauczyciel, który rozwija jego dyspozycje do działań twórczych.
E. Nęcka reprezentuje podejście, iż ważne jest wychowanie do twórczości organizowanie treningów twórczości dla nauczycieli. Otóż zakłada ona, iż twórczy nauczyciel wykształci twórcze dzieci, a mało twórczy nauczyciel raczej zniechęca uczniów do niekonwencjonalnego myślenia. Nie chodzi o to, aby nauczyciel oddał się „prawdziwej” twórczości w jakiejkolwiek dziedzinie. Najważniejsze z tego punktu widzenia jest wyposażenie nauczyciela w umiejętności tworzenia nowych pomysłów niekonwencjonalnego spostrzegania rzeczywistości i skutecznego eliminowania przeszkód w myśleniu twórczym.
Myślenie twórcze stanowi siłę sprawczą działalności twórczej, dlatego jego rozwój i kształcenie jest jednym z zadań edukacji. Możemy dać innym tylko to, co mamy w sobie.
Dlatego nie wystarczy tylko twórcza postawa nauczyciela, ale aby „mistrz, przyjaciel” mógł rozwijać dyspozycje do działań twórczych niezbędna jest znajomość metod stymulowania aktywności i zadań rozwijających podstawowe operacje umysłowe myślenia twórczego.
Należy pamiętać, że jak bardzo istotne jest stwarzanie warunków dzieciom do rozwijania ich twórczości, jeśli zostaną one stłumione, gdy dziecko jest małe najprawdopodobniej utrzymają się w późniejszym okresie życia.
Za tym idą poważne ograniczenia w ogólnym rozwoju osobowości dziecka, trudności w nabywaniu umiejętności prawidłowego przystosowania psychicznego i społecznego, a więc poczucia przydatności, pełnienia ważnej roli, wykorzystania swojego osobistego potencjału, co rzutuje na całe dalsze jednostki.
Paul Torrance’ zakłada, że dzieci dysponują naturalnym potencjałem twórczym, który w wyniku niewłaściwych postaw nauczycielskich ulega zahamowaniu.
Opracował dyrektywy postępowania nauczycieli z dziećmi:
1. Ceń myślenie twórcze, gdyż dzieci bardzo szybko uczą się tego, co się u nich ceni.
2. Zachęcaj do manipulowania przedmiotami, gdyż małe dziecko wykazuje tendencje do operowania przedmiotami, badania ich, co stanowi podstawę innowacyjności.
3. Wspieraj innowacyjne uczenie się przez dziecko, gdyż sprzyja to podtrzymywaniu ich ciekawości i chęci zdobywania wiedzy.
4. Ucz tolerancji wobec idei i twórczych osobowości, gdyż takie podejście chroni jednostkę twórczą przed unifonizacją jego samego, jego zachowań i poglądów.
5. Strzeż się przed naruszaniem sztywnych schematów, gdyż hamują one ważne elementy aktywności twórczej dziecka, do których zalicza się: wolność i swobodę działania oraz możliwości wyboru.
6. Twórz i utrwalaj twórczą atmosferę, która charakteryzuje się przyzwoleniem, nieskrępowaniem, poczuciem bezpieczeństwa, brakiem leku, wspólną pracą, elastycznością działania.
7. Stwarzaj sytuacje wymagające twórczego myślenia w myśl sentencji „Potrzeba matką wynalazków”.
8. Zapewniaj okresy wzmożonej aktywności dzieciom oraz względnego spokoju, w ten sposób możesz rozwinąć potencjał każdej osobowości, i tej, której aktywność wymaga obecności innych.
9. Utrwalaj zwyczaj pełnej realizacji pomysłów, gdyż idea to nie wszystko. Trzeba pomysł sprawdzić w praktyce i wtedy można poprawić i udoskonalić, co stanowi bodziec do kolejnej twórczej inicjatywy podejmowanej przez dziecko.
10. Wychowaj siebie na nauczyciela o otwartym umyśle, gdyż decydującym czynnikiem rozwijania twórczości aktywności dziecka jest osoba i zachowanie nauczyciela.
Paul Torrance’ na pierwszym miejscu wymienia myślenie twórcze, którego umiejętność stanowi podstawę wychowania twórczego. Następstwem umiejętności myślenia twórczego jest aktywność muzyczna, wokalna, plastyczna, ruchowa, werbalna, czyli twórcza postawa dziecka wobec wszelkiego rodzaju działalności. Czynnikiem stymulującym rozwój dyspozycji twórczych dziecka jest zabawa, dlatego ważne jest wykorzystanie zabawy do rozwijania myślenia twórczego dzieci stosując różnorodne metody i techniki twórczego myślenia.
Istnieje wiele technik i metod rozwijania zdolności twórczych dzieci do najbardziej popularnych należą:
1. technika „śniegowej kuli”,
2. technika „burzy mózgów”,
3. chińska encyklopedia,
Metody
I. Synektyka
Propozycja stosowania metody:
1. analogia personalna,
2. analogia symboliczna,
3. analogia fantastyczna,
4. metafory
5. odgrywanie ról
6. kreatywne rysowanie
7. snucie fantastycznych historii
8. ewaluacja
9. chińska encyklopedia
Planując zajęcia z dziećmi w wieku przedszkolnym, nauczyciel powinien się zastanowić, jaki postawi problem do rozwiązania. Co będzie tematem zajęć, jaka będzie struktura logiczna zajęć. Jakie zadania otwarte rozwijające operacje twórcze zaproponuje i jak rozwiązanie danego problemu dzieci utrwalą poprzez różne rodzaje ekspresji (ruchową, słowną, plastyczną, muzyczną, wokalną).
Zdolności twórcze, pomysłowość i naturalna kreatywność małego dziecka ujawniają się najpełniej około piątego roku życia dziecka pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej dziecka. Po tym okresie następuje spadek zdolności twórczych, nie stymulowane, nie rozwijają się, ulegają zahamowaniu. Występuje wtedy poważne zagrożenie zdolności twórczych. Życzmy sobie, aby dzięki naszym oddziaływaniom, takie zagrożenia ominęły dzieci, z którymi pracujemy.
Literatura:
Dymara Bronisława „Dziecko w świecie sztuki” Kraków 2000 Oficyna wydawnicza Impuls.
Dzionek Elżbieta, Gmosińska Małgorzata „Kształtowanie twórczych postaw dzieci pięcio-sześcioletnich”, Kraków 2001 Oficyna wydawnicza Impuls.
Kaniowska Teresa „O zdolnościach ludzi twórczych”, Przyjaciel dziecka1/2000.
Nęcka Edward „Edukacja dla twórczości”, Wychowanie Przedszkolu 8/2001
Nęcka Edward „Psychologia twórczości”, Gdańsk 2001, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pietrasiński Zbigniew „Myślenie twórcze” Warszawa 1969, PZWS.
Dzieci otrzymują kartkę z narysowanymi 24 kołami. Ich zadaniem jest każde koło przekształcić w rysunek jakiegoś przedmiotu lub postaci. Rysunki mają być proste, wręcz schematyczne. Informujemy dzieci, że liczy się pomysłowość i szybkość rysowania.
Jest to ćwiczenie plastyczne rozwijające wyobraźnię twórczą. Przygotowujemy dzieciom skrawki kolorowego lub jednolitego kolorystycznie papieru oraz karto w kontrastowym kolorze. Potrzebne będą też pisaki lub kredki. Instrukcja brzmi: Wybierz kilka kawałków papieru i naklej je w dowolnym miejscu na kartonie. Nie wolno używać nożyczek. Po wykonaniu polecenia dzieci otrzymują pisaki. Prosimy, aby dokładnie obejrzały naklejone elementy i zastanowiły się, czy czegoś im nie przypominają, do czegoś nie są podobne. Mogą dowolnie obracać karton. Następnie prosimy, aby dzieci dorysowały kreski do naklejonych elementów, żeby powstało „coś” i wymyśliły ciekawy, oryginalny tytuł. Po wykonaniu prac przez dzieci, podpisujemy je i urządzamy wystawę. Oglądamy poszczególne prac. Autorzy prac wypowiadają się na temat, a pozostałe dzieci wymieniają, co się im w każdej pracy podoba.
Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel prosi, aby wyobraziły sobie takie sceny:
- Biedny pastuszek rozmawia z królem, prosi króla o pomoc. Jego owce uciekły do lasu i on nie może ich znaleźć, a w lesie roi się od wilków. Może król coś wymyśli, ma przecież dzielnych myśliwych i leśników.
- Piękna księżniczka rozmawia z królem. Król chce ją zaprosić na bal, ale księżniczka sama nie wie czy chce iść.
- Król prosi rycerza, aby pokonał smoka. Rycerz trochę się boi, ale nie chce się do tego przyznać, więc szuka innych wymówek.
Po opisaniu każdej scenki, nauczyciel wybiera parę chętnych dzieci, które ją odegrają, wcielając się w odpowiednie role. Jedną scenkę może odgrywać kilka par chętnych dzieci. Po zakończeniu przedstawienia, aktorzy mówią jak się czuli w granej przez siebie roli. Swoje odczucia opisują też widzowie,
Dzieci dobierają się parami, jedno jest „przewodnikiem”, a drugie gra rolę „niewidomego”, zamykając oczy i powierzając się opiece „przewodnika”.
Jedno dziecko podaje drugiemu rękę, a ten, odgrywa rolę „przewodnika”, prowadzi go po pomieszczeniu. Po chwili następuje zmiana ról.
Technika ta pozwala uwolnić się od stereotypowego spostrzegania obiektu, uczy abstrahowania. Przygotowuje dziecko do umiejętności tworzenia definicji. Polega na wyróżnianiu w danym obiekcie coraz to nowych atrybutów.
Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel kładzie w środku kręgu różne zabawki. Dzieci opisują je, nazywają i mówią, do czego służą i jak każdą z nich można się bawić. Nauczyciel prosi dzieci, aby wymieniły jedną z cech zabawki, jaka przyjdzie im do głowy, przy czym nie można wymieniać tej, którą już ktoś powiedział. Nauczyciel zachęca też dzieci, aby postarały się wymyślić cechy, które są dziwne i śmieszne w zabawce. Dzieci kolejno uzupełniają zadanie: „zabawka jest........” przymiotnikiem, który jest atrybutem tego przedmiotu. Dziecko, które nie wymyśli nowego określenia lub nie powtórzy to, co było, daje fant.
Dzieci siedzą w kręgu. W środku kładziemy znany dzieciom przedmiot, np. zabawkę. Prosimy dzieci, aby kolejno wymieniały to wszystko, co przyjdzie im do głowy, kiedy patrzą na zabawkę. Nie chodzi o to, aby ją opisywały, ale, by przywoływały na myśl inne przedmioty, miejsca, czynności, uczucia, które wiążą się z zabawką. Zachęcamy do wymyślania skojarzeń humorystycznych i niezwykłych.
Koniecznym warunkiem ćwiczenia jest, aby dzieci powtarzały podobnych już skojarzeń. Kto nie spełni tego warunku daje fant.
Po wyczerpaniu pomysłów dzieci, zmieniamy przedmiot. Zabawę kontynuujemy, aż dzieci stracą nią zainteresowanie.
Dzieci siedzą w kręgu. Wybieramy obiekt wyjściowy, znany dzieciom i prosimy je o wymienienie skojarzeń z tym obiektem oraz jego uzasadnienie. Podajemy dzieciom przykład, aby wiedziały, czego od nich oczekujemy: Przedszkole jest jak ul, bo jak w ulu pełno w nim ruchu i gwaru. Pszczoły jak dzieci wlatują i wylatują z ula, ciągle coś robią, jest pełno zamieszania.
Proponujemy dzieciom podobną zabawę, ale będziemy szukać analogii do słowa „las:. Dzieci opisują las i wymieniają skojarzenia, jakie to słowo w nich budzi. Prosimy dzieci, aby porównały las do czegoś, co lasem nie jest, ale ma z nim coś wspólnego. Dzieci podają pomysły, na zasadzie „burzy mózgów”, które zapisujemy.
Następnie z propozycji dzieci wspólnie wybieramy najbardziej trafną analogię. Następnie prosimy wszystkich, aby wyobraziły sobie las w postaci wyrażonej wybraną analogią, np. wyobraź sobie las, który jest jak.... Co widzisz? Dzieci przez chwilę wyobrażają sobie i opisują taki las. Kiedy wszyscy chętni wypowiedzą się prosimy dzieci, aby narysowały lub namalowały swoje wyobrażenia.
Dzieci siedzą w kręgu. Kładziemy przed nimi różne przedmioty. Wybieramy przedmioty nie powiązane ze sobą w widoczny sposób, np.: klocek, długopis, mydło. Prosimy dzieci, aby zastanowiły się i znalazły podobieństwa między tymi przedmiotami, te cechy, które są dla nich wspólne. Staramy się tak kierować myśleniem dz...
dzianina007