Od 15 lat jestem nauczycielem w Szkole Podstawowej. W oparciu o doświadczenia zawodowe w pracy metodami aktywnymi z dziećmi w młodszym wieku szkolnym oraz literaturę fachową poświęconą twórczości, myśleniu twórczemu, sposobom jego pobudzania, rozwijania i mierzenia oraz pozycje dotyczące metod aktywnych stosowanych w procesie dydaktyczno-wychowawczym opracowałam program, które głównym celem jest pobudzanie i rozwijanie twórczego myślenia uczniów.

„Zdolności twórcze można rozwijać. Dziecko może uczyć się twórczości, podobnie jak uczy się czytania, pisania czy arytmetyki.”
Zimbardo

Realizacja programu „Rozwijania myślenia twórczego uczniów poprzez stosowanie metod aktywizujących”
Od 15 lat jestem nauczycielem w Szkole Podstawowej. W oparciu o doświadczenia zawodowe w pracy metodami aktywnymi z dziećmi w młodszym wieku szkolnym oraz literaturę fachową poświęconą twórczości, myśleniu twórczemu, sposobom jego pobudzania, rozwijania i mierzenia oraz pozycje dotyczące metod aktywnych stosowanych w procesie dydaktyczno-wychowawczym opracowałam program, które głównym celem jest pobudzanie i rozwijanie twórczego myślenia uczniów.
Moje działania skierowałam na:
1. Rozwijanie aktywności twórczej uczniów.
2. Stymulowanie elementarnych dyspozycji twórczych.
3. Wskazywanie na wartości twórczej pracy.
4. Kształtowanie wyobraźni i fantazji dzieci.
5. Rozwijanie twórczej ekspresji słownej.
6. Niwelowanie i pokonywanie barier poznawczych i emocjonalno – motywacyjnych.
7. Umożliwienie każdemu uczniowi przeżycia sukcesu i satysfakcji z własnej pracy.
Chcąc osiągnąć zamierzony cel stosuję w swojej pracy dydaktyczno – wychowawczej zajęcia twórcze, w trakcie których wykorzystuję metody i techniki sprzyjające rozwijaniu myślenia twórczego uczniów.
Edukacja wczesnoszkolna wymaga od nauczyciela gruntownego przygotowania pod względem ogólnym, psychologicznym oraz pedagogicznym. Decydującą rolę w rozwoju myślenia twórczego uczniów odgrywa rzetelna wiedza, dobra znajomość każdego dziecka oraz taka organizacja procesu nauczania, aby pulsowało w nim życie i radość, by nie było w nim szarzyzny i nudy. Ważne jest tworzenie aktywnej, zaangażowanej atmosfery, o stosowanie takich metod pracy, które sprzyjają ekspresji, pobudzają inwencję i odkrywczość. Głównym warunkiem efektywności zajęć mających na celu rozwijanie myślenia twórczego uczniów jest stworzenie i utrzymanie klimatu grupowego pełnego życzliwości, otwartości i zaufania, zachęcającego do odważnych prób twórczych w atmosferze kształcącej zabawy i życzliwego humoru oraz częste stosowanie w procesie dydaktycznym metod pracy twórczej.
W klasie szkolnej mamy do czynienia z treningiem grupowym. Twórczość grupowa ma wiele zalet. Zauważyłam, że dziecko łatwiej się mobilizuje, może porównywać się z innymi, uzyskuje informacje zwrotne, a także wsparcie ze strony grupy. W czasie grupowego treningu twórczości ważne są umiejętności interpersonalne, a więc współdziałanie, porozumienie się, klimat grupy, motywacja i zdolności. Jednocześnie jednak proces twórczy jest silnie hamowany przez rozmaite bloki i przeszkody o charakterze intelektualnym, emocjonalnym i społecznym. Są to np.:
- napięcie emocjonalne,
- autorytety hamujące inicjatywę,
- zasada indywidualnej własności pomysłu, która polega na tym, że grupa umawia się zwykle nieformalnie, że pomysł jest własnością tego, kto go zgłosił, a nie wspólną własnością grupy,
- syndrom myślenia grupowego, który polega na tym, że wszyscy myślą w ten sam sposób, nie ma nowych, świeżych pomysłów i zmian kierunków myślenia.
Cześć z tych przeszkód można usunąć lub osłabić poprzez stosowanie różnego rodzaju ćwiczeń zwanych też technikami. Zaliczyć można do nich:
- „Sztafeta” – ćwiczenie to polega na uzupełnianiu pomysłów poprzednika o nowe elementy,
- „Język ciała” – wyrażanie przy pomocy ruchów ciała nastroju, czynności,...
- „Obora” – polega na naśladowaniu głosem zwierząt,
- „Improwizacja muzyczna”,
- „Burza pytań” – polega na nieskrępowanym zadawaniu pytań,
- „Co mnie dziwi?”,
- „Co chciałbym wiedzieć?”,
- „Inwentarz potrzeb” – polega na wyrażaniu swoich oczekiwań wobec danego obiektu,
- „Archiwum” – wyszukiwanie rzeczy według kryteriów, np. białe, białe i miękkie, itp.
- „Bricolage” – tworzenie rzeźby z narzuconego tworzywa lub ułożenie historyjki zawierającej dane słowa,
- „Co by było, gdyby...”,
- „Rysowanie pojęć abstrakcyjnych”,
- „Łańcuch obrazów” – układanie wspólnego opowiadania. Uczestnicy dopisują kolejne fragmenty opowiadania do już istniejących elementów, czyli tworzą kolejne ogniwa łańcucha.
Często w pracy wykorzystuję metody pracy twórczej, które służą mi do realizacji wielu tematów zaczerpniętych z życia dziecka, dotyczących zachowań społecznych, emocjonalnych, poznawania świata przyrody i innych.
Stosowanie metody inscenizacji umożliwiło mi realizację wielu ćwiczeń w czytaniu i opracowywaniu tekstów, mówieniu, ćwiczeń słownikowo – frazeologicznych. Wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, gdzie tekst czytanki, wiersza czy lektury pozwala na to, stosuję tę właśnie metodę. Inscenizacje dają dzieciom wiele radości, pozwalają na twórcze wyrażanie myśli, doskonalą wypowiedzi twórcze uczniów.
Dużą rolę w procesie rozwijania myślenia twórczego uczniów pełnią improwizacje. Teksty zawarte w książkach, czytankach, lekturach dzieci przedstawiają „swoimi słowami” zgodnie z własnym odczuciem. Improwizacja pozwala na twórcze wyrażanie myśli i własnych doświadczeń, kształci precyzję słowa i płynność mówienia oraz rozwija umiejętność reagowania przez dzieci na różne sytuacje.
Stosowanie gier dydaktycznych narzuca często tematyka zajęć czy potrzeba utrwalenia lub skontrolowania wiadomości. Cieszy się ona także dużym zainteresowaniem wśród uczniów z trudnościami w nauce i mało aktywnych. Dzieci proszą, aby „w coś zagrać”. Zainteresowanie grami dydaktycznymi przenosi się na czas wolny: przerwy międzylekcyjne, zabawy podwórkowe. Ulubione gry dydaktyczne to:
- „Czarny pucharek” – gra polega na dobieraniu parami np. nazwisk autorów i tytułów znanych książek;
- „Zgadywanka” – w trakcie gry dzieci odszukują ukryte w zdaniach nazwy np. roślin, zwierząt;
- „Zgaduj - zgadule” – np. rozpoznawanie znanych dzieciom lektur po wysłuchaniu ich fragmentu;
- „Tworzenie nowych wyrazów” – tworzenie jak najwięcej wyrazów z liter wyrazu danego np. kotlet – kot, lok, kolt, tok i inne.
Inną stosowaną przeze mnie metodą pracy twórczej są zabawy tematyczne. Każda zabawa jest wcześniej omawiana. Uczniowie przejawiają duże zainteresowanie tematyką związaną z ich najbliższym otoczeniem, zajęciami pozalekcyjnymi, życiem w rodzinie. Dzięki zabawom mogą swobodnie tworzyć i fantazjować. Bawiąc się dobierają odpowiednie zwroty i wyrażenia, układają interesujące dialogi. Często prześcigają się w twórczych pomysłach, np. co do dalszego ciągu zabawy czy wprowadzenia nowych postaci.
W swojej pracy stosuję metodę swobodnych tekstów, która rozwija wrażliwość na piękno słowa i wzbogaca słownictwo uczniów. W czasie zajęć uczniowie piszą o wszystkim, co w danym momencie ich interesuje. Chłopcy piszą o zabawach podwórkowych, o ciekawych przygodach, filmach i grach komputerowych. Dziewczynki chętnie opisują swoje zabawy, dom i zajęcia członków rodziny. Dużo emocji i zaciekawienia budzą tematy, które są tylko hasłami wywoławczymi, np. „Przyjaciele”, „Zabawa”, „Niespodzianka”, „Pewnego dnia...”, „Interesujące zdarzenie”.
Wiele emocji w czasie zajęć sprawia dzieciom pisanie opowiadań twórczych. Uczniowie układają dalszy ciąg wydarzeń, wymyślają inne zakończenia lub tworzą nowe przygody bohaterów opowiadań i lektur. Podstawą do twórczych działań są także utwory poetyckie. Uczniowie podejmują pierwsze samodzielne próby pisania wierszy. Najciekawsze utwory wybrane przez zespół klasowy prezentowane są rodzicom w czasie zebrań i zajęć otwartych.
W celu sprawdzenia, czy stosowane przeze mnie metody pracy i techniki grupowego treningu twórczości wpływają na rozwój myślenia twórczego uczniów, opracowałam w oparciu o badania i publikacje amerykańskiego psychologa J.P. Guilforda testy, dzięki którym systematycznie badam poziom poszczególnych uzdolnień twórczych uczniów. Należą do nich:
Płynność słowna czyli zdolność do szybkiego i swobodnego posługiwania się słowami, wyrażeniami, np.: dziecko podaje szybko słowa zawierające określona literę, przedrostek lub końcówkę.
Płynność skojarzeniowa czyli umiejętność zastosowania słownictwa w wypowiedzi. Ułatwia wytwarzanie skojarzeń w postaci związków frazeologicznych, wyrazów bliskoznacznych lub przeciwstawnych. Zdolność ta decyduje w dużym stopniu o ilości wysuwanych pomysłów rozwiązań.
Płynność ekspresyjna (wyrażeniowa) przejawia się w konstruowaniu wypowiedzi z kilku elementów. Umożliwia ona np. wyrażanie różnorodnych pomysłów w postaci słownej oraz komunikatywny opis wytworu swoich myśli.
Płynność ideacyjna (pojęciowa) czyli zdolność wytwarzania pomysłów w sytuacjach umożliwiających liczne odpowiedzi i wielokrotne poszukiwania, określa się ją także mianem testu niezwykłych zastosowań.
Oto przykładowy test badający poziom płynności myślenia uczniów przeprowadzony w klasie II.

Pomiar myślenia twórczego

Płynność słowna

1. Dodaj na końcu jedną literę tak, aby powstał wyraz: (czas 2 minuty)

no . , lo . , ko . , pa . , ma . , ro .

2. Napisz jak najwięcej słów kończących się na literę „a” (czas 2 minuty)






3. Jaki to ptak: o, g, t, k, u, (czas 1 minuta)



Punktacja:
1) 1 punkt za każdy poprawny wyraz
2) 1 punkt za każdy poprawny wyraz
3) 1 punkt



Płynność ekspresyjna


1. Napisz zdania trzywyrazowe, w których wyrazy zaczynają się od liter: (czas 3 minuty)


B .............................m................................ r........................... .
Z..............................m .................................s.......................... .
M.............................p..................................o............................ .





2. Dokończ opowiadanie: (czas 5 minut)

Morus i Burek poszli na przechadzkę.
Po drodze spotkał ich deszcz.
- Dokąd idziecie? – spytał deszcz.
- Na przechadzkę – odpowiedzieli obaj.
- Bardzo dobrze – powiedział deszcz.
Pokropię was „kap”, „kap”..................................









Punktacja:
1) 2 punkty za każde poprawne zdanie
2) 0-6 punktów


Płynność skojarzeniowa


1) Ułóż z sylab wyrazy: (czas 3 minuty)

To, ma, mek, ło, ko, ki

2) Podaj określenia do słów: (czas 3 minuty)

włosy - ...............................
książka - ...............................
woda - .................................

3) Napisz jak największą liczbę przymiotników: (czas 2 minuty)










Punktacja:
1) 2 punkty
2) 1 punkt za każdy poprawny wyraz
3) 1 punkt za każdy poprawny wyraz


Płynność ideacyjna



1) Wymień jak największą liczbę zastosowań (czas 6 minut)

łyżka - ...........................................

piłka - .............................................

papier - .............................................

łopata - ............................................

woda - .............................................

butelka - .......................................


1) 1 punkt za każde poprawne (nietypowe) określenie.










Analiza prac dzieci i wyniki uzyskane w czasie systematycznie przeprowadzanych testów pozwalają mi stwierdzić, że stosowanie metod pracy twórczej w czasie zajęć nauczania zintegrowanego kształtuje z jednej strony twórczą postawę uczniów, z drugiej podnosi znacznie wyniki nauczania. Wartość metod pracy twórczej polega na:
- umożliwieniu każdemu dziecku przeżycia sukcesu i satysfakcji z własnej pracy,
- kształceniu języka i myślenia twórczego,
- pobudzeniu uczniów do ekspresji słownej,
- tworzeniu życzliwej atmosfery, która stymuluje twórcze zachowania.
W swojej pracy zawsze pamiętam, że rozwijanie twórczych zdolności uczniów wymaga twórczego nauczyciela. To także od mojej wiedzy i twórczej inwencji zależy, czy wychowując – wychowuję dla twórczości. Ważną wskazówką jest dla mnie hasło C. Freineta „Dopuśćmy dziecko do głosu.”
Opracowała Beata Szczypkowska

Rozwijamy twórcze myślenie - scenariusz zajęć

Scenariusz zajęć – „Rozwijamy twórcze myślenie”
(zajęcia opracowane na podstawie programu edukacyjnego Newsweeka – „Trenuj umysł.”)

Czas trwania: 45 minut

Cele:
- stymulowanie zdolności myślenia twórczego
- rozbudzanie wyobraźni, fantazji
- uczenie się oryginalnego podejścia do rozwiązywania zadań
- rozwijanie zdolności do nietypowych skojarzeń

Metody:
- słowne
- problemowe
Formy:
- zbiorowe
- indywidualne

Środki dydaktyczne:
Tablica, kreda, kartki, ołówki/długopisy.

Przebieg zajęć:

- przywitanie, przestawienie tematu zajęć

- burza mózgów – skojarzenia z pojęciem: twórcze myślenie, wspólne zbudowanie definicji

- twórcze przekształcenia - uczniowie wykonują kolejne polecenia nauczyciela, odpowiednio przekształcając swój obrazek zgodnie z nimi:
A. Narysuj prosty kwiat.
B. Przy użyciu jak najmniejszej liczby elementów zmień go w zwierzę.
C. Zmień swoje zwierzę w pojazd.

- zabawa – „Niezwykłe zastosowania” - nauczyciel wymyśla i podaje uczniom nazwę jakiegoś dobrze znanego przedmiotu użytecznego (np. garnek), uczniowie natomiast wypisują na kartkach, w określonym czasie, jak najwięcej możliwych zastosowań tego przedmiotu (np. jako akwarium dla rybek, jako czapka, itd.). Zastosowania powinny być nietypowe, ale możliwe do realizacji. Uczeń, który wypisał największą ilość zastosowań odczytuje swoją pracę.

- ułożenie „Schematycznego wiersza” przez uczniów – nauczyciel wypisuje na tablicy schemat wiersza, gdzie każda litera oznacza początek jakiegoś wyrazu. Uczniowie uzupełniają je tak, by stanowiły całość, a następnie nadają dziełu tytuł.
Przykładowy schemat:
P..................... T..................... R......................
B..................... O..................... K......................
Z..................... W.................... N......................
- odczytanie swoich wierszy przez chętnych uczniów
- podziękowanie za udział w zajęciach, pożegnanie

Uwagi do realizacji:
Zadania zrealizowane w toku lekcji wybrane zostały z programu edukacyjnego Newsweeka – „Trenuj umysł”. Wprawdzie program ten jest przeznaczony dla szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, ale uważam, że wybrane zadania z niego mogą być z powodzeniem stosowane już w szkole podstawowej, po modyfikacji nawet w młodszych klasach.

Zdolność do twórczego myślenia nie jest wyłącznie darem nielicznych jednostek, ale naturalną zdolnością wszystkich ludzi. Twórcze myślenie można rozwijać. Poniższy scenariusz zajęć warsztatowych zawiera ćwiczenia uaktywniające i rozwijające kreatywność i twórcze podejście do problemów. Uczniowie uczą się generowania oryginalnych pomysłów, niestereotypowego podchodzenia do problemów, wykorzystywania wyobraźni i fantazji w pracy umysłowej, szukania nowych, różnorodnych rozwiązań. Ćwiczenia są zróznicowane,charakteryzują się tym, że odrywają uczniów od szkolnej codzienności, wprowadzają elementy humoru i relaksu, co niewątpliwie wpływa na atrakcyjnośc zajęć. Załączona jest takze ankieta ewaluacyjna zajęć.

„Era ludzi inteligentnych ma się ku końcowi.
Nadchodzi era ludzi twórczych."
E.Raudsepp

Uczestnicy: uczniowie szkoły podstawowej, gimnazjum
Cel ogólny:

·         wydobycie i uaktywnienie potencjalnych zdolności do twórczych działań

·         rozwijanie umiejętności współpracy w grupie

Cele szczegółowe:

·         wspomaganie rozwoju funkcji poznawczych takich jak: spostrzeganie wzrokowe, koncentracja uwagi, myślenie słowno-pamięciowe, abstrahowanie;

·         pobudzanie zdolności i możliwości twórczych;

·         rozwijanie płynności, giętkości i oryginalności myślenia;

·         uświadamianie uczestnikom ich potencjału twórczego;

·         możliwość przeżycia satysfakcji pracy twórczej i jej efektów;

·         pokonywanie schematów w myśleniu, zyskanie swobody twórczej;

·         zachęcenie do poszukiwania oryginalnych rozwiązań w życiu codziennym.

Pomoce: pomoce określone są rodzajem ćwiczeń, głownie obejmują materiały do pisania i rysowania, kartki z ćwiczeniami, szary papier

Metody: ćwiczenia ruchowe, rysunek, burza mózgów, ankieta, skojarzenia, pantomima


Formy pracy: plenum, praca indywidualna, praca grupowa


Czas realizacji: 2 x 45 minut

Spodziewane efekty:

·         poprawa umiejętności dotyczących sprawności intelektualnych, m.in.: szybkości myślenia, płynności językowej, rozwijania wyobraźni i fantazji
z kształceniem oryginalności pomysłów, poprawa koncentracji uwagi,

·         poprawa komunikacji w zespole i współpracy zorientowanej na cel.

Przebieg zajęć:

1. Powitanie uczestników, przedstawienie prowadzącej oraz podanie celów zajęć. Uczestnicy na karteczkach piszą swoje imię i przypinają, by każdy je widział.

2. Ćwiczenia

CZĘŚĆ I
 

1. PowitanieUczestnicy siedzą, prowadzący podaje kolejne hasła, a uczniowie, których dotyczy wymienione kryterium, wstają (mogą przy tym wykonać zabawne ukłony czy gesty pozdrowienia wobec grupy).
   
   Witam wszystkich, którzy:
   - noszą okulary;
   - pili herbatę na śniadanie;
   - mają na sobie coś niebieskiego;
   - lubią chodzić do szkoły;
   - mają siostrę;
   - urodzili się w maju;
   - lubią czekoladę.
   
   Cel: Ćwiczenie wprowadzające. Uczestnicy poznają się wzajemnie. Przy okazji przełamują onieśmielenie.
   Czas trwania: ok. 5 min.
    

2.      Uściśnij dłoń
Uczestnicy chodzą swobodnie po sali, a prowadzący podaje im kolejne instrukcje:
- uściśnijcie jak najwięcej dłoni;
- stańcie w kręgu, weźcie się za ręce i zróbcie „falę”.

Cel: Ćwiczenie przełamujące onieśmielenie, rozluźniające.
Czas trwania: ok. 5 min.



CZĘŚĆ II

1. Łańcuch skojarzeń
Uczniowie stoją w kręgu, prowadzący podaje wyraz, kolejna osoba wypowiada swoje skojarzenie z tym słowem. Tak robią wszyscy uczestnicy, np.: szkoła – buda - pies, łapa - noga – miss – Polonia - korona – król.
Cel: Zadanie to jest rozgrzewką. W prawie niezauważalny sposób zapoznaje z  tematyką twórczości. Ćwiczenie rozwija płynność skojarzeniową. Jest łatwe, nie wymaga koncentracji, wprowadza luźną atmosferę. Skojarzenia są ważnym elementem operacji umysłowych.
Czas trwania: ok. 5 min.

2. Czy potrafisz twórczo myśleć - psychozabawa
Każdy uczeń dostaje kartkę z pięcioma hasłami, do których wypisuje co najmniej trzy bliższe i dalsze skojarzenia.

Przykład: ”rzeka”- woda, strumyk, kąpać się, most
Księżyc –
Ameryka-
oko-
śnieg-
róża –

Cel: Rozwijanie giętkości myślenia, oryginalności skojarzeń, umiejętności wychwytywania związków między pozornie różnymi przedmiotami lub pojęciami.
Czas trwania: ok.5 min.


3. Psychozabawa: do każdych trzech słów znajdź uzasadnione skojarzenie np. do słów kominek – pałac – ciepło właściwym skojarzeniem będzie słowo dom, ponieważ pałac jest domem, kominek zawsze znajduje się w domu, w domu jest ciepło (zwłaszcza rodzinne). Ćwiczenie indywidualne, rozwija giętkość myślenia, oryginalność skojarzeń, umiejętność wychwytywania związków między pozornie różnymi przedmiotami lub pojęciami.


         
piasek – polityka – jajo                                             
         
zegar – drogowskaz – nauczyciel                
         
podszyty – swoboda – chorągiewka                        ...