SYSTEM POLITYCZNY SŁOWACJI.pdf

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Krystyna Plebañska: System polityczny Słowacji

Autor: Krystyna Plebañska

25.02.2007.

1. Konstytucja (z dnia 1.09.1992)

Składa siê ze wstêpu oraz 156 artykułów zawartych w dziewiêciu rozdziałach.

We wstêpie wyło¿ona jest geneza pañstwowo¶ci oraz wola utworzenia demokratycznej formy

rz±dów. Interesuj±ce jest zró¿nicowanie podmiotu władzy na ,,Naród słowacki'' oraz

,,obywateli pañstwa nale¿±cych do mniejszo¶ci narodowych i grup etnicznych ¿yj±cych na

terytorium Republiki Słowackiej''.

My, Naród Słowacki, pomni na polityczne i kulturalne dziedzictwo swoich przodków i na

stuletnie do¶wiadczenie w walce o byt narodowy i własn± pañstwowo¶æ, pañstwowo¶æ

poczuciu cyrylo-metodyckiego dziedzictwa duchowego i historycznej spu¶cizny Wielkich Moraw

[...] my, obywatele Republiki Słowackiej, uchwalamy za po¶rednictwem swoich przedstawicieli

tê oto Konstytucjê

Rozdziały:

• I - po¶wiêcony zasadom naczelnym: suwerenno¶ci, pañstwu prawa, wolno¶ci,

demokracji przedstawicielskiej

• II - podstawowe prawa i wolno¶ci

• III- dot. gospodarki oraz Najwy¿szego Urzêdu Kontroli

• IV - samorz±d terytorialny

• V - władza ustawodawcza

• VI- władza wykonawcza

• VII- władza s±downicza

• VIII - prokuratura

Zasady umieszczone w konstytucji stanowi± klasyczny katalog fundamentalnych reguł

pañstwa demokratycznego, na czele z prawami i wolno¶ciami jednostki oraz ich gwarancjami.

Funkcje naczelnych organów pañstwowych uregulowane zostały zgodnie z zasad± podziału

władzy, a relacje pomiêdzy władz± ustawodawcz± a wykonawcz± oparto na podstawach

systemu parlamentarnego. Zakres i sposób regulacji konstytucyjnych uległ du¿ym zmianom w

latach 1992-2001. (Nowelizacje weszły w ¿ycie z dniem 1.01.2002).

Utrzymano dotychczasow± liczbê artykułów, nadaj±c im jednak rozbudowan± postaæ. Jednym

z celów było dokonanie dostosowanie prawa wewnêtrznego do miêdzynarodowego w zwi±zku

z przyst±pieniem Słowacji do UE.

Porównanie Konstytucji Republiki Słowackiej w jej pierwotnym brzmieniu z wrze¶nia 1992

roku i aktualnym uwidacznia, ¿e obecnie mamy do czynienia z demokratyczn± ustaw±

zasadnicz±. Pewn± słabo¶ci± konstytucji jest tryb jej zmiany, poniewa¿ wystarczy do tego

liczba 3/5 wszystkich posłów, czyli jedynie 90 głosów. W drodze referendum potwierdza siê

ustawê konstytucyjn± o wst±pieniu do zwi±zku pañstwowego albo o wyst±pieniu z tego

zwi±zku.

2. System prawa wyborczego

Podstawowe zasady zostały przyjête w ustawie wyborczej 80/1990 z dnia 16.03.1990.

Niewielkie zmiany w latach `91, `92, `94- uwzglêdnione s± w jednolitym tek¶cie ustawy z

czerwca 1992. Na jej podstawie odbyły siê pierwsze wybory parlamentarne w suwerennej

Słowacji (30.9-1.10.1994).

http://www.psz.pl/content/view/3997/

Utworzono 9 February, 2008, 15:00

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukoñczyli 18lat, za¶ bierne prawo

wyborcze tym obywatelom powy¿ej 21 roku ¿ycia, którzy posiadaj± prawo czynne. Ordynacja

zezwala na zarejestrowanie listy kandydatów ugrupowania pod warunkiem posiadania

min.10.000 członków (brakuj±c± czê¶æ mo¿e zast±piæ petycja o dopuszczeniu do wyborów

podpisana przez uprawnionych wyborców w liczbie zastêpuj±cej brakuj±cych członków)

Ustawa wprowadziła proporcjonalny system wyborczy ( w re¿imie komunistycznym formalnie

system wiêkszo¶ciowy). Stosowany jest system liczenia głosów Hagenbacha-Bischoffa (

odmiana systemu d`Honta). Przy zastosowaniu tej metody wynik głosowania ustala siê

nastêpuj±co:

a) ustala siê sumê wszystkich wa¿nie oddanych głosów w okrêgu;

b) sumê tê dzieli siê przez liczbê przypadaj±cych na ten okrêg mandatów powiêkszon± o 1;

c) otrzyman± w ten sposób liczbê zaokr±gla siê do liczby całkowitej i uzyskuje iloraz wyborczy;

d) liczbê wa¿nie oddanych głosów na ka¿d± z list dzieli siê przez iloraz wyborczy;

e) otrzymane liczby całkowite (bez uwzglêdniania reszt) okre¶laj± liczbê mandatów

przypadaj±cych ka¿dej li¶cie, natomiast czê¶æ mandatów z reguły pozostaje nieobsadzona.

3. Referendum

Konstytucja Republiki Słowackiej w drugiej czê¶ci rozdziału po¶wiêconego władzy

ustawodawczej okre¶la zasady stanowienia prawa bezpo¶redniego przez obywateli,

wprowadzaj±c instytucjê referendum. W drodze referendum potwierdza siê ustawê

konstytucyjn± o wst±pieniu lub wyst±pieniu ze zwi±zku pañstwowego oraz rozstrzyga siê inne

doniosłe problemy publiczne, z wyj±tkiem: spraw dot. podstawowych praw i wolno¶ci,

podatków, spraw poboru do wojska oraz bud¿etu pañstwa. Referendum zarz±dza prezydent,

je¶li za¿±da tego w drodze petycji przynajmniej 350 tys. obywateli lub gdy stosown± uchwałê

podejmie Rada Narodowa (z wniosku np. posłów). Wyniki s± wi±¿±ce, gdy w referendum

uczestniczyła ponad połowa uprawnionych wyborców i gdy za rozstrzygniêciem opowiedziała

siê wiêcej ni¿ połowa uczestników.

4. System organów pañstwowych

System jest poddany rygorom dwóch wiod±cych reguł ustrojowych, a mianowicie podziału

władzy oraz parlamentarnej formy rz±dów. Pierwsza z nich ma charakter subsydiarny wobec

drugiej. Pocz±tkowo sfery podziału kompetencji i wzajemnych relacji parlamentu, prezydenta,

rz±du, s±downictwa były niejasne. Zmiany konstytucji z 1999 i 2001 przyniosły istotny postêp

na drodze do stabilno¶ci ustroju demokratycznego Słowacji.

A. PARLAMENT

Słowacja ma jednoizbowy parlament nosz±cy nazwê Rady Narodowej Republiki Słowackiej.

W skład rady Narodowej wchodzi 150 posłów (4-letnia kadencja) wybieranych w

piêcioprzymiotnikowych wyborach. Istniej± klauzule zaporowe prawa wyborczego: 5 proc. dla

pojedynczych partii oraz ruchów politycznych, 7 proc. dla koalicji zało¿onych z dwóch lub

trzech partii oraz 10 proc. dla koalicji czterech lub wiêcej partii. W wypadku nie przekroczenia

progów Komisja Wyborcza obni¿a je do odpowiednio: 4 proc., 5 proc. i 8 proc.

Kluby poselskie nie mog± liczyæ mniej ni¿ 8 członków (art. 64 Regulaminu Rady Narodowej),

dopuszczalne jest ich ł±czenie i dzielenie. Przedstawiciele klubów deleguj±

swoich przedstawicieli do Gremium Poselskiego (ciało opiniodawcze).

Kompetencje parlamentu mo¿na scharakteryzowaæ jako rozległe, zwłaszcza w zakresie

legislacji. Zakres ustawodawstwa jest konstytucyjnie nieograniczony i obejmuje m.in.:

uchwalanie ustaw, rozpatrywanie wa¿niejszych umów miêdzynarodowych.

http://www.psz.pl/content/view/3997/

Utworzono 9 February, 2008, 15:00

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

W ramach funkcji kontrolnej i kreacyjnej Rady Narodowej mo¿emy wyró¿niæ w pierwszym

rzêdzie rozpatrywanie Deklaracji programowej rz±du- opieraj±c siê na niej kontroluje ona

pracê rz±du. Uprawnienia kontrolne przysługuj± całej izbie, komisjom parlamentarnym i

poszczególnym posłom. Innymi ¶rodkami kontrolnymi s± interpelacje poselskie oraz tzw.

,,Czas pytañ''. Niezadowalaj±ca odpowied¼ na interpelacjê posła mo¿e prowadziæ do debaty

plenarnej oraz podjêcia przez cał± izbê rezolucji. Podmiotami interpelacji s±: rz±d, członkowie

rz±du, centralne organy rz±dowe, natomiast ,,Czas pytañ'', który jest obligatoryjnym

elementem porz±dku posiedzeñ Rady Narodowej, pozwala na zadawanie pytañ tak¿e

prokuratorowi generalnemu i przewodnicz±cemu NUKu.

Zakres kompetencji Rady Narodowej:

• przed rokiem 2001:

uchwalenie i kontrola wykonania bud¿etu, rozpatrywanie podstawowych problemów polityki

pañstwa, tworzenie centralnych organów, wybór i odwołanie przewodnicz±cego NUKu oraz

prokuratora generalnego

• nowe kompetencje (po roku 2001) :

prawo zawierania pokoju oraz wypowiadania wojny, wyra¿anie zgody na obecno¶æ obcych

wojsk na terytorium kraju, wyra¿anie zgody na ratyfikacjê wa¿niejszych umów

miêdzynarodowych, prawo powoływania oraz odwoływania Publicznego Obroñcy Praw, prawo

przyjêcia rezolucji o zwrócenie siê do wyborców o odwołanie prezydenta w głosowaniu

powszechnym.

Podstaw± organizacji i funkcjonowania Rady Narodowej jest konstytucja oraz regulamin

(,,Zasady postêpowania'' ) z 24.10.1996. Uregulowano w nim do¶æ szczegółowo zagadnienia

organów Rady Narodowej i ich pracy.

Rada pracuje w trybie tzw. ,, stałej sesji'' trwaj±cej 4 lata. Jej posiedzenia zwołuje

przewodnicz±cy (równie¿ w ci±gu 7 dni na wniosek 30 deputowanych).

Komisje RN:

- Mandatowa i Regulaminowa

- Niepoł±czalno¶ci Funkcji

- Konstytucyjna i Spraw Ustawodawczych

- komisje o profilu resortowym

- komisje kontrolne - komitety robocze o funkcji opiniodawczej ( obecnie kilkana¶cie).

B. PREZYDENT

Na Słowacji istnieje dwuczłonowy model egzekutywy, w skład której wchodzi prezydent i

rz±d. Prezydent wybierany jest przez obywateli w wyborach powszechnych (od 1999), według

4 przymiotnikowego systemu wyborczego (równo¶æ, powszechno¶æ, tajno¶æ aktu głosowania,

bezpo¶rednio¶æ). Jego kadencja trwa 5 lat, dopuszczalna jest jedna reelekcja. Kandydatów na

ten urz±d mog± zgłaszaæ: co najmniej 15 posłów i grupa obywateli z podpisanym wnioskiem

co najmniej 15.000 uprawnionych do głosowania.

Odpowiedzialno¶æ prezydenta ma dwie formy: mo¿e on zostaæ odwołany przez elektorat w

drodze plebiscytu, który zarz±dza przewodnicz±cy RN ( uzyskanie bezwzglêdnej wiêkszo¶ci

plebiscytowej jest trudne) lub przez S±d Konstytucyjny za zawinione naruszenie konstytucji i

zdradê stanu.

Prezydent mianuje premiera, a na jego wniosek tak¿e i ministrów. Mo¿e on tak¿e w

okre¶lonych sytuacjach rozwi±zaæ parlament. Nie przysługuje mu prawo inicjatywy

ustawodawczej, choæ jego wpływ na ten proces wzrósł. Po¶redniemu wzmocnieniu pozycji

prezydenta i parlamentu słu¿y podział uprawnieñ do zastêpowania prezydenta w sytuacjach

okre¶lonych przed postanowienia konstytucyjne (aktualne rozwi±zanie jest precyzyjniejsze ni¿

poprzednie: niektóre uprawnienia s± nieprzenoszalne, a reszta uprawnieñ została równo

http://www.psz.pl/content/view/3997/

Utworzono 9 February, 2008, 15:00

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

podzielona miêdzy rz±d a premiera oraz przewodnicz±cego Rady Narodowej.

Prezydentura stawała siê powodem kryzysów konstytucyjnych: w roku 1995 próbowano

odwołaæ prezydenta Kovaca na drodze parlamentarnej, Meèiar sugerował wtedy potrzebê

zmiany systemu politycznego na prezydencki lub kanclerski. W 1996 trwał ostry kryzys na

szczytach władzy. Prezydent Kovacs w li¶cie z 15 listopada 1996 tak okre¶lił stan pañstwa:

,,To przykre, ¿e po 7 latach obywatele tego kraju znowu musz± podnie¶æ swój głos, by wołaæ

o sprawiedliwo¶æ i prawa człowieka.'' Od pa¼dziernika 1998 do marca 1999 urz±d prezydenta

był nieobsadzony. Pozycja prezydenta a¿ do roku 1999 była wynikiem niespójnych zasad

zawartych w konstytucji. Z jednej strony miał pełniæ rolê głowy pañstwa, z drugiej jego rola

była sprowadzana do podmiotu wspieraj±cego rz±d. Zmiany konstytucyjne w latach 1998,

1999 i 2001 na nowo ukształtowały jego rolê.

Do nowych uprawnieñ prezydenta nale¿y ,,zapewnianie swoimi decyzjami prawidłowego

funkcjonowania konstytucyjnych organów'', obsadzanie stanowisk sêdziowskich. Utracił jednak

np. prawo uczestniczenia w pracach rz±du i przewodniczenia im lub stosowaæ weto wobec

ustaw konstytucyjnych). W przypadku aktów prawnych wydawanych prezydenta nie jest

wymagana kontrasygnata premiera.

Generalnie mo¿na powiedzieæ, ¿e ograniczenie czê¶ci prezydenckich uprawnieñ nie osłabia

jego roli. Jest to wła¶ciwie wyodrêbniony, samodzielny organ pañstwa. Mo¿e on spełniaæ

aktywn± rolê jako głowa pañstwa, uczestnik procesu ustawodawczego lub arbiter polityczny.

Prezydenci Słowacji:

od 1993 roku

1. Vladimír Meèiar (p.o.) (191 stycznia 1993 - 2 marca 1993)

2. Michal Kováè (2 marca 1993 - 2 marca 1998)

3. Vladimír Meèiar i od 14 lipca tak¿e Ivan Ga&scaron;paroviè (obaj p.o.) (2 marca 1998 - 30

pa¼dziernika 1998)

4. Mikulá&scaron; Dzurinda i Jozef Miga&scaron; (obaj p.o.) (30 pa¼dziernika 1998 - 15

czerwca 1999)

5. Rudolf Schuster (15 czerwca 1999 - 15 czerwca 2004)

6. Ivan Ga&scaron;paroviè (15 czerwca 2004 - 2009)

C. RZ¡D

Do 2001 roku najwy¿szy (a obecnie naczelny) organ władzy wykonawczej. Jest organem

kolegialnym. Wykonywania funkcji członka rz±du nie mo¿na ł±czyæ z mandatem poselskim.

Członek rz±du nie mo¿e te¿ byæ m.in. prezydentem, sêdzi±, członkiem NUKu etc.

Rz±d musi uzyskaæ akceptacjê parlamentu, poprzez udzielenie mu przez izbê wotum zaufania.

Parlament mo¿e w ka¿dym momencie odwołaæ rz±d lub tylko jednego jego członka poprzez

udzielenie mu wotum nieufno¶ci

Rz±d tworzony jest w 3 etapach:

- prezydent desygnuje premiera

- premier formułuje koalicjê rz±dow±

- na wniosek premiera prezydent mianuje pozostałych członków rz±du

Je¶li za¶ chodzi o skład rz±du, to konstytucja nie okre¶la liczby wiceprzewodnicz±cych rz±du

ani ministrów. ( W latach 1992-2002 liczba wiceprzewodnicz±cych wahała siê miêdzy 3 a 5,

natomiast liczba ministrów od 13 do 15).

Rz±d rozstrzyga główne zagadnienia zwi±zane z : programem rz±dowym, bud¿etem,

uchwalaniem projektu ustaw, rozpatrywaniem umów miêdzynarodowych, przedstawianiem

S±dowi Konstytucyjnemu wniosków o zbadanie zgodno¶ci z konstytucj± itp. Katalog ten mo¿e

ulec ustawowemu rozszerzeniu. Program działalno¶ci rz±du musi uzyskaæ akceptacjê Rady

Narodowej.

Konstytucja słowacka nie normuje zadañ premiera w dziedzinie kierowania rz±dem, dbania o

http://www.psz.pl/content/view/3997/

Utworzono 9 February, 2008, 15:00

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

wykonanie aktów rz±du czy samodzielnego wydawania rozporz±dzeñ. Jednak pozycja

słowackiego premiera wcale nie jest słaba, bowiem jego znaczenie ustrojowe mierzone jest

(jak w odniesieniu do ¿adnego organu) w pierwszym rzêdzie jego pozycj± polityczn± wobec

własnej partii, w koalicji, parlamencie.

Premierzy Słowacji (od 1993 roku)

1. Vladimír Meèiar (1 stycznia 1993-14 marca 1994)

2. Jozef Moravèík (16 marca 1994- 13 grudnia 1994)

3. Vladimír Meèiar (13 grudnia 1994 - 29 grudnia 1998)

4. Mikulá&scaron; Dzurinda (30 grudnia 1998 - 2006)

5. Robert Fico (od 2006 roku)

5. Władza s±downicza

A. S±d Konstytucyjny

Jedyny organ ochrony konstytucyjno¶ci, jednoinstancyjny, niezawisły. W jego konstrukcji

widoczne s± pewne wpływy unormowañ s±downictwa konstytucyjnego miêdzywojennej

Czechosłowacji oraz po roku 1989. Jednak¿e przed rokiem 1993 trudno mówiæ nawet o

tradycji s±downictwa konstytucyjnego, ze wzglêdu na w±tłe orzecznictwo w tej kwestii.

Podstaw± prawn± działania jest - poza konstytucj± - ustawa ze stycznia 1993 o organizacji

S±du Konstytucyjnego i postêpowaniu przed nim oraz statusie sêdziów.

Charakterystyka s±dowej kontroli konstytucyjno¶ci w Słowacji:

• Kontrola ma charakter skoncentrowany - jedyny organ rozstrzygaj±cy zagadnienia

konstytucyjno¶ci)

• Skład: 13 sêdziów (12-letnia kadencja, bez mo¿liwo¶ci powtórnego piastowania funkcji.

Sêdziów mianuje prezydent w¶ród kandydatów przedstawionych przez parlament)

• Zasada nastêpczego charakteru kontroli (s±d nie bada zgodno¶ci ustaw/projektów

przepisów z aktami prawnymi promulgowanymi w sposób okre¶lony ustaw±; wyj±tkiem s±

umowy miêdzynarodowe, do przyjêcia których potrzebna jest zgoda parlamentu)

• Komplementarno¶æ form kontroli (kontrola abstrakcyjna oraz kontrola zwi±zana z

konkretnym sporem prawnym)

• Skargowo¶æ postêpowania (wniosek: 1/5 posłów Rady Narodowej, prezydent, rz±d, s±d,

Prokurator Generalny)

• Kontroli konstytucyjno¶ci podlegaj± wszystkie powszechnie obowi±zuj±ce akty

normatywne

• Zasada ostateczno¶ci i bezwzglêdnego charakteru orzeczeñ.

• W sprawach spornych s±d ogłasza wykładniê konstytucji/ustawy konstytucyjnej.

B. Wymiar sprawiedliwo¶ci:

System s±dów tworz±. S±d Najwy¿szy oraz s±dy wojewódzkie/powiatowe ( I instancja), s±dy

wojskowe (dwuinstancyjne).

Silne oddziaływanie polityczne władzy na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwo¶ci było

powodem krytyki jako zagro¿enia demokracji. Badaj±ca ten problem Rada Europy w

listopadzie 1997 r. stwierdziła przypadki jawnych nacisków na prowadzenie spraw s±dowych.

Minister sprawiedliwo¶ci miał pełn± swobodê w powoływaniu/odwoływaniu

prezesów/wiceprezesów s±dów, a co za tym idzie kontroli i wpływania na pracê sêdziów.

Pierwszy pozytywny sygnał poprawy sytuacji datuje siê na rok 1998, a nastêpnie 2000, kiedy

to Rada Narodowa uchwaliła ,,S±dowy kodeks'' (ustawa o sêdziach i ławnikach). Zmiany

ugruntowała nowela konstytucyjna z 2001r.

6. System partyjny

http://www.psz.pl/content/view/3997/

Utworzono 9 February, 2008, 15:00

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: