W Krakowie powstała najciekawsza inicjatywa zakładu gimnastycznego, którą podjął Ludwik Bierkowski – lekarz i profesor chirurgii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Starania o otwarcie szkoły rozpoczął w roku 1837, zwracając się oficjalnie do Senatu Rzeczypospolitej Krakowskiej o zezwolenie i przydział odpowiednich pomieszczeń. Senat po dłuższych wahaniach przydzielił gmach Św. Scholastyki, a Bierkowski niezwłocznie przystąpił do jego remontu i odpowiedniego wyposażenia. Szkołę zorganizował wyłącznie z własnych funduszów, ponieważ nie dostał żadnego wsparcia materialnego ze strony władz.
„Założona w tutejszym mieście szkoła gimnastyczna – pisał – w całym rozwinięciu z czasem mieć będzie siedmiu nauczycieli a mianowicie: jednego instruktora znającego teorię i praktykę gimnastyki w całej rozciągłości, trzech nauczycieli gimnastyki praktycznej, z których jeden przewodniczyć będzie ćwiczeniom atletycznym, drugi ćwiczeniom zależącym od zręczności, równowagi itp., trzeci ćwiczeniom woltyżowania; jednego nauczyciela tańca, jednego nauczyciela śpiewu i jednego nauczyciela pływania. Prócz nauczycieli szkoła gimnastyczna będzie mieć swojego lekarza (zarazem biegłego anatoma), który przy wszelkich ćwiczeniach obecnym być powinien, a to dla oceniania i wskazywania do jakiego stopnia nauczyciele z każdym uczniem takowe z korzyścią poruszać mogą”.
Jednak ten plan nie został zrealizowany. Szkołą rozpoczęła działalność w roku 1838. Liczba uczniów w pierwszym roku wyniosła ok. 40, a w latach następnych nie powiększała się, pomimo tego że organizowano specjalny program dla dziewcząt. Po pierwszym roku nauki został zorganizowany pokaz gimnastyczny, który zyskał wiele słów uznania, jednak i to nie przyczyniło się do zwiększenia jej atrakcyjności. W maju powołał następujące rodzaje zajęć: gimnastyka małych dzieci (4-8lat), gimnastyka chłopców (8-18lat), gimnastykę dziewcząt (8-18lat), gimnastykę ortopedyczną, woltyżerkę, prawdopodobnie tańce i śpiew. W 1840r Szkoła została powiększona o, założony na Wiśle, zakład pływania. Ćwiczenia odbywały się codziennie: latem w godzinach wieczornych, zimą w popołudniowych. Ćwiczący podzieleni byli na grupy według wieku. Wpływy z opłat były niewielkie i Szkołą po czterech latach funkcjonowania została zamknięta.
W latach 1840-1842 funkcjonował w Poznaniu Zakład Gimnastyczno - Ortopedyczny Teofila Mateckiego. Z leczenia w tym Zakładzie korzystała wyłącznie młodzież i to przede wszystkim żeńska. Stosowano kąpiele i gimnastykę. Był to pierwszy tego rodzaju zakład na terenie Poznania.
W Galicji w II połowie XIX w. funkcjonowało wiele zakładów i instytutów gimnastycznych,. Można wymienić: Zakład Gimnastyczno-Ortopedyczny E. Madeyskiego (1870), Szkołę Gimnastyczną Leśniewicza, Zakład Gimnastyczno-Leczniczy Piaseckiego we Lwowie, a w Krakowie Szkołę Ekwitacji Boznańskiego (1867), Szkołę Gimnastyczną Zielińskiego (1850), Zakład dra Tuszyńskiego (1861), Szkołę Gimnastyczno-Ortopedyczną i Higieniczną Prószyńskiego (1877), Zakład Gimnastyczny Piaseckiego oraz Zakład Gimnastyki Leczniczej i Salonowej Jadwigi Mayówny (1896). Szkoły te i zakłady organizowały naukę gimnastyki i innych ćwiczeń lub leczenie ruchem odpłatnie. Stosunkowo drogie opłaty oraz dość wąski, tradycyjny w treści i formach zakres ich działalności nadawały im charakter elitarny.
Wśród warszawskich zakładów gimnastycznych działających w końcu XIX w. największą rolę odegrały: Zakład Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu Heleny Kuczalskiej, otwarty w 1892r.
Zakład Kuczalskiej położył wielkie zasługi w upowszechnianiu szwedzkiego systemu gimnastycznego na ziemiach polskich. Był on również ośrodkiem popularyzowania ćwiczeń fizycznych wśród kobiet, zwłaszcza od 1906r., kiedy założyła przy swoim Zakładzie dwuletnią szkołę dla nauczycieli i nauczycieli wychowania fizycznego.
Wraz ze wzrostem zainteresowania gimnastyką, zwłaszcza w kręgach młodzieży pracującej, zwiększała się również liczba zakładów i szkół gimnastycznych nie tylko we Lwowie, Krakowie i Warszawie, ale także w wielu innych miastach. Zakłady te nie ograniczał się tylko do prowadzenia zajęć z gimnastyki. Popularyzowały również inne dziedziny wychowania fizycznego oraz dyscypliny sportowe, przede wszystkim pływanie, szermierkę, podnoszenie ciężarów i zapaśnictwo. Spełniał więc ważną funkcję upowszechniania wychowania fizycznego i sportu.
„SOKÓŁ” NA ZIEMIACH POLSKICH
Najbardziej rozpowszechnionym zrzeszeniem gimnastycznym na terenie Galicji był „Sokół”. Zadaniem tego zrzeszenia było szerokie upowszechnianie ruchu gimnastycznego zarówno wśród młodzieży, zwłaszcza szkolnej, jak i wśród dorosłych. Koła i sekcje „Sokoła” organizowały również specjalne formy ruchowe, pełniąc przez to również funkcje zrzeszeń sportowych. Taki kierunek rozwoju „Sokoła” zaznaczył się zwłaszcza na terenie Lwowa, gdzie organizacja tego Towarzystwa była najbardziej rozbudowana i miła największe tradycje. Również „Sokół” krakowski obok gimnastyki organizował sekcje specjalne np.: wioślarskie.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało w 1867r. we Lwowie, na wzór czeskiego „Sokoła” (utworzonego przez Mirosława Tyrsza w 1862). Działało ono aktywnie również po odzyskaniu niepodległości i w całym okresie międzywojennym.
PODSTWY GIMNASTYKI:
Program i metodyka ćwiczeń gimnastycznych w „Sokoła” polskiego wskazywała silne wpływy wzorów czeskich. Dzięki W. Piaseckiemu oraz F Hochmana, który wprowadził m.in.:
- systematykę ćwiczeń fizycznych wg zasad przyjętych w „Sokole” czeskim
- nadał jednostce lekcyjnej strukturę czteroczłonową, szeregując odpowiednio tok ćwiczeń: 15 min. ćw wolnych, 15 min ćw w zwisie, 15 min ćw w podporze, 15 min ćw skoków
A Durski zmodyfikował czeski model ćwiczeń, Wyróżnia 3 rodzaje ćwiczeń gimnastycznych, biorąc pod uwagę funkcję:
- gimnastyka zdrowotno-racjonalna: szkolną, towarzyską, żeńska i męska. Zadaniem było wzmacnianie i utrwalanie zdrowia ciała i ducha
- gimnastyka lecznicza – jako zabieg w różnych schorzeniach
- gimnastyka stosowana- usprawnienie do określonych funkcji
Wszystkie ćwiczenia uszeregował w 12 podstawowych grupach. Jednak szczegółową systematyka ćwiczeń fizycznych budziła liczne uwagi, gdyż szczegółowość oraz przypadkowość doboru ćwiczeń ograniczały jej wartość użytkową. Ograniczenie systemu ćwiczeń jedynie do gimnastyki odbijały wpływy turnerstwa niemieckiego i w sposób istotny zwężały funkcje i znacznie gimnastyki sokolej.
W zamierzeniach twórców i ideologów „Sokół: miał:
- krzewić tężyznę fizyczną
- wzmagać poczucie narodowe
W końcu lat dziewięćdziesiątych XIX w ćwiczenia fizyczne w „Sokole” uległy głębszym przeobrażeniom. Cechą charakterystyczną nowych tendencji w wychowaniu fizycznym było uznanie gimnastyki za jeden z ważnych działów wychowania fizycznego, ale nie jedyny nie wypełniający całość potrzeb ruchowych człowieka. Obok gimnastyki podkreśla się znacznie gier i zabaw, turystyki oraz różnorodnych ćwiczeń sportowych.
Do ognisk sokolich w Galicji przenikała coraz szerzej gimnastyka szwedzka. Na jej upowszechnienie miał wpływ Franio Bucar który zorganizował w 1902 r w Zagrzebiu kurs gimnastyki szwedzkiej dla kadry sokolej w Galicji. I od czasu tego kursu tradycyjna gimnastyka sokola ulegać zaczęła gruntownej reformie.
Nowe prądy szczególnie silnie wyraziły się w podstawach programowo-metodycznych „Sokoła w środowisku krakowskim.
Agata_2690