Stanis�awa Zamkowska __ Odbudowa i funkcjonowanie kolei polskich __ w latach 1944-1949 __ __ Warszawa 1984 __ __ WST�P __ __ Przedmiotem pracy jest odbudowa i funkcjonowanie transportu kolejowego Polski w warunkach zniszcze� wojennych i przemian spo�eczno - gospodarczych w latach 1944 - 1949. W szczeg�lno�ci przedstawione zosta�y zniszczenia wojenne, problemy zwi�zane z dzia�alno�ci� kolei w okresie jej militaryzacji w latach 1944 - 1945, zbadane przyczyny trudno�ci transportowych wyst�puj�cych na prze�omie lat 1945/1946 oraz pokazane g��wne kierunki odbudowy kolei w okresie planu 3 - letniego. Kolej by�a w tym okresie newra� lgicznym punktem ca�ej gospodarki. Trudno�ci wyst�puj�ce na kolei powodowa�y automatycznie trudno�ci w gospodarce ca�ego kraju. Bez transportu kolejowego w �wczesnych warunkach niemo�liwe by�oby urucho� mienie jakiegokolwiek dzia�u gospodarki narodowej. Z braku innych ga��zi transportu, koleje obs�ugiwa�y niemal ca�o�� przewoz�w towaro� wych i pasa�erskich kraju. Punktem wyj�cia do rozwa�a� za� wartych w ksi��ce jest syntetyczne spojrzenie na rozw�j i rozmie� szczenie sieci kolejowej kraju przed 1944 rokiem. Jest to niezb� dne, aby okre�li� jakie elementy infrastrukturalne i eksploatacyjne by� �y dziedzictwem okresu zabor�w, jakie zosta�y wzniesione w okresie mi�dzywojennym, jakie wreszcie zastano po II wojnie �wiatowej, po ogromnych zniszczeniach dokonanych przez okupanta hitlerowskiego. W rozdziale drugim przedstawiono funkcjonowanie transportu ko� lejowego w okresie gospodarki wojennej od lipca 1944 da sierpnia 1945 roku.Rozdzia� ten zosta� opracowany g��wnie na podstawie materia� ��w archiwalnych i przedstawia pierwsze kroki uruchamiania ko� lei w trudnych warunkach zdeterminowanych spu�cizn� wojenn� i trwaj�cy� mi dzia�aniami wojennymi, w walce o wyzwolenie kraju i ostateczne rozgromienie hitlerowskich Niemiec. Om�wiono r�wnie� struktur� organizacyjn� kolei, wsp�prac� administracji kolei z radzieckimi w�adzami wojskowymi w zakresie odbudowy kolei i zaspokajaniem potrzeb transportowych frontu i zaplecza oraz gospodarki. Rozdzia� trzeci obejmuje pierwszy okres pokojowej gospodarki na kolei,jej wyni� ki w zakresie odbudowy i dzia�alno�ci przewozowej, zagadnienia zatrud� nienia, rozdzia�u �rodk�w inwestycyjnych oraz polityki taryfo� wej.Przeprowadzona analiza pozwoli�a na uchwycenie przyczyn szczeg�lnych trudno�ci transportowych, kt�re wyst�pi�y jesieni� 1945 roku. W rozdziale czwartym om�wiono rozw�j transportu w okresie Trzylet� niego Planu Odbudowy Gospodarczej w latach 1947-1949, planowane wielko�ci zada� dla kolei oraz ich realizacj� w zakresie budowy i napraw linii kolejowych, most�w i urz�dze�, taboru, przewoz�w, wska�nik�w techniczno-eksploatacyjnych i gospodarki finansowej. Przedstawiono r�wnie� organizacj� kolei i zagadnienia wsp�pracy mi� dzynarodowej (um�wi konwencji kolejowych). s.7.Rozdzia� I DZIEDZICTWO HISTORYCZNEGO ROZWOJU KOLEI NA ZIEMIACH POL� SKICHCZYNNIKI I WARUNKI ROZWOJU SIECI KOLEJOWEJ1Aktualny stan kolei w Polsce jest dziedzictwem jej historycznego rozwoju w okresie ponad 140 lat. Czynniki,kt�re decydowa�y o rozwoju kolei na ziemiach polskich, pocz�wszy od 1842 roku,mo�na sprowadzi� do uwarunkowa� politycz� nych, militarnych, geograficznych i gospodarczych, przy czym stopie� ich wp�ywu zmienia� si� w poszczeg�lnych okresach. Ocenia� j�c uk�ad i funkcjonalno�� polskiej sieci kolejowej w obecnych warun� kach, pami�ta� trzeba, �e 60 % jej d�ugo�ci wytrasowano jeszcze w XIX wieku, a 81 % przed wybuchem I wojny �wiatowej.Wi�kszo�� obec� nych linii magistralnych powsta�a ju� w pierwszych dziesi�cioleciach rozwoju kolejnictwa [37).Uwzgl�dniaj�c og� warunk�w w ich rozwoju historycznym, mo�na wyr�ni� kilka charakterystycznych okres�w roz� woju sieci kolejowej w Polsce.Okres od 1842 do 1880 roku charaktery� zuj�cy si� budow� pierwszych, a jednocze�nie g��wnych po��cze� kolejo� wych Polski (rys. 1). By� to okres, w kt�rym poszczeg�lni zaborcy podporz�dkowywali przebieg linii w�asnym celom gospodarczym, strategi� cznym i politycznym. Tempo budowy zale�ne by�o od sytuacji ekonomicz� nej pa�stw zaborczych oraz od prowadzonej polityki komunikacyjnej. Doprowadzi�o to pocz�tkowo do zerwania i os�abienia naturalnych po��� cze� komunikacyjnych mi�dzy ziemiami Polski pod r�nymi zaborami. R�wnolegle post�powa�a integracja zagarni�tych teren�w z orga� nizmami politycznymi i gospodarczymi pa�stw zaborczych, tym sil� niejsza, im bardziej rozwini�ta by�a sie� komunikacyjna. Prace nad liniami kolejowymi podj�to r�wnocze�nie we wszystkich trzech zabo� rach; najszybciej jednak i najwi�cej budowano na ziemiach pod zaborem pruskim. Przy�wieca�y temu cele gospodarcze zwi�zane z wywozem w�gla z Zag��bia, cele handlowe zwi�zane z wywozem produkt�w �ywno�� ciowych z Wielkopolski do Szczecina i Berlina, militarne wspie� raj�ce strategi� wojenn�, i germanizacyjne realizowane w inte� resie rozwoju osadnictwa niemieckiego. Wi�kszo�� linii kolejowych Prus zorientowana by�a na Berlin jako centrum uk�adu. Ta orienta� cja zosta�a utrwalona przez nast�pne inwestycje i widoczna jest do dzisiaj w uk�adzie sieci kolejowej Polski, chocia� kierunki przewoz�w zmieni�y si� diametralnie. Do najwa�niejszych linii kolejowych, zrealizowanych w tym okresie na ziemiach pod zaborem pruskim, nale�y zaliczy�: Kolej G�rno�l�sk�, Kolej Krakowsko - �l�s� k�, linie Wroc�aw - Pozna� i Pozna� - Szczecin, Kolej Wschodni� z Kr�lewca do Berlina, Kolej Pozna�sko - Bydgosko - Toru�sk�, lini� g� rsk� �wiebodzice - Wa�brzych i inne.Linie kolejowe budowane w Kr� lestwie Polskim mia�y na celu po��czenie Warszawy z Zag��biem D�� browskim, w przysz�o�ci z Wiedniem (Droga �elazna Warszawsko - Wiede�ska), a tak�e po��czenie Warszawy /s.9z g��wnymi o�rodkami carskiej Rosji Warszawa - Petersburg, Warszawa - Moskwa). Tempo roz� woju sieci by�o tutaj znacznie mniejsze ni� w Prusach, brakowa�o wielu g��wnych po��cze�, zw�aszcza w strefach przygranicznych. By�o to konsekwencj� polityki strategicznej rz�du carskiego, kt�ry celowo hamowa� rozbudow� sieci komunikacyjnej. Bezdro�a mia�y utrudnia� ruch wojsk nieprzyjaciela w wypadku wojny. Dlatego te� wzd�u� granic Kr�lestwa Polskiego powsta�y szerokie pasy pozbawione szlak�w kolejo� wych, tzw. pustki przygraniczne. Z du�ym op�nieniem po��czono Za� g��bie z Lubelszczyzn� i Podlasiem, ��d� z Wielkopolsk� i inne ob� szary. Stosunki gospodarcze z po�udniowo - zachodnimi guberniami Rosji u�atwia�a Kolej Nadwi�la�ska (tranzytowa) oraz linia z Brze�cia do Grajewa. Linie na terenie zaboru rosyjskiego mia�y r�ny rozstaw tor�w (szerokotorowe - 1524 mm, normalnotorowe -1435 mm, w�s� kotorowe - 1000, 600, 750, 850, 900 mm). /s.10.W zaborze austriac� kim kierunki linii kolejowych odpowiada�y wymaganiom gospodarczym i strategicznym Austrii, a ich przebieg w du�ym stopniu by� uzale�niony od rze�by terenu. Polityka transportowa mia�a zapew� ni� powi�zanie ziem polskich z Wiedniem i portami Morza Adriatyc� kiego, zapewniaj�c wyw�z taniej �ywno�ci oraz surowc�w. Pierwsza li� nia kolejowa w Galicji (Krak�w - Mydlniki - Trzebinia - Szczakowa - Maczki),zbudowana w 1848 roku, ��czy�a Krak�w z Zag��biem G�rno�l�s� kim i Warszaw�. Kolejne linie to: po��czenia transkarpackie Prze� my�l - �upk�w i Tarn�w - Muszyna, odga��zienie Kolei P�nocnej do Bielska i kilka innych po��cze� kolejowych.Charakterystyczne dla po� cz�tkowego okresu rozwoju sieci kolejowej na ziemiach polskich jest to, �e we wszystkich trzech zaborach pierwsze linie kolejowe bieg�y w stron� zag��bia w�glowego, a nie do stolic pa�stw zaborczych. Wskazu� je to na dominacj� motyw�w gospodarczych przy planowaniu pierwszych linii kolejowych (du�e zapotrzebowanie na w�giel).Okres budowy linii drugorz�dnych i dojazdowych od 1881 do 1914 roku, przy czym dotyczy�o to g��wnie teren�w po�o�onych w zaborach pruskim i austriackim. Obok kolei normalnotorowych budowano sie� linii w�skotorowych, zw�asz� cza w okr�gach rolniczych (Wielkopolska, Pomorze, �l�sk). Tu� przed wojn� pojawi�y si� na �l�sku pierwsze koleje elektryczne (w 1914 roku - 35 km). Najstarsze linie kolejowe Polski, zbudowane do 1885 roku, przedstawia rysunek 3. Ukszta�towana w okresie zabor�w sie� kolejowa Polski, z punktu widzenia integracji ziem polskich, mia�a charakter niekorzystny. Stanowi�a ona trzy odr�bne uk�ady komuni� kacyjne. Poszczeg�lne dzielnice Polski s.11.nie mia�y dobrych po��cze� kolejowych mi�dzy sob�. Nie by�o np. bezpo�rednich po��cze� mi�dzy Warszaw� a Poznaniem czy Warszaw� i Krakowem. Podczas gdy w innych pa�stwach powstawa�y z regu�y koncentryczne systemy kole� jowe zbiegaj�ce si� w stolicy, Polska posiada�a taki system jedy� nie na obszarze b. Kr�lestwa Polskiego, natomiast koleje b. zaboru pruskiego i Galicji wykazywa�y tendencje od�rodkowe.G�sto�� sieci by�a bardzo nier�wnomierna w poszczeg�lnych dzielnicach.W Kr� lestwie 1 km linii przypada� na 36,5 km powierzchni kraju, w Gali� cji na 19,5 km , w Pozna�skim na 8,5 km .Do wybuchu I wojny ukszta�� towa�a si� zasadnicza infrastruktura kolejowa Polski. D�ugo�� sieci kolejowe...
zbitym