Tadeusz Jarzębowski - O zjawiskach niebieskich.pdf - Astronomia popularna - morefaya2006

BIBLIOTECZKA DLA KAŻDEGO

TADEUSZ JARZĘBOWSKI

O ZJAWISKACH NIEBIESKICH

Z 33 ILUSTRACJAMI

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO POPULARNO-NAUKOWE „WIEDZA POWSZECHNA”

WARSZAWA 1954

Okładkę projektowała: K. Tarkowska-Gruszecka

Redaktor odpowiedzialny: Rajmund Mormul

Redaktor działu: Eugeniusz Rybka

Redaktor Techniczny: Alicja Tkacz

Przejrzyście i ciekawie napisana książka, w której zapoznajemy się z przyczynami, istotą i

przebiegiem zaćmienia Słońca i Księżyca, z kometami — „ogoniastymi gośćmi” naszego nieba,

dowiadujemy się również, co to są i z czego są zbudowane meteory.

Całość uzupełnia wyjaśnienie niektórych zjawisk zachodzących w atmosferze ziemskiej, jak

np. błyskawica, tęcza, zorza polarna, barwne kręgi w atmosferze.

Książka O zjawiskach niebieskich jest jedną z trzech popularnych prac tegoż autora

poświęconych zagadnieniom astronomii. Pozostałe dwie — to: O Słońcu, Ziemi i Księżycu ,

poświęcona omówieniu przyczyn następowania zmian dnia i nocy, pór roku, faz Księżyca, zasad

rachuby czasu itp., oraz Zagadki wszechświata (w druku), mówiąca o pochodzeniu i rozwoju ciał

niebieskich.

TREŚĆ

I. ZJAWISKA NIEBIESKIE

Jak powstały przesądy .

. 3

Kto podtrzymywał przesądy .

. 4

Czy istnieją zjawiska, których człowiek nie może poznać

. 5

II. ZAĆMIENIA SŁOŃCA

Słońce źródłem życia

. 6

Jak wygląda zaćmienie Słońca .

. 6

Dlaczego następują zaćmienia Słońca

. 8

Jak daleko jest Księżyc i Słońce

. 8

Jak wielki jest Księżyc i Słońce

. 10

Jakie są ruchy Księżyca i Ziemi

. 11

Kiedy zdarzają się zaćmienia Słońca

. 12

Dlaczego tak rzadko widujemy zaćmienia Słońca

. 13

W zimie Ziemia jest bliżej Słońca. Zaćmienia obrączkowe

. 15

W starożytnym Egipcie

. 17

„Ogniste płomyki” wokół Słońca

. 19

III. ZAĆMIENIA KSIĘŻYCA

Dlaczego Księżyc świeci

. 20

Kiedy następują zaćmienia Księżyca

. 21

Dlaczego zaćmiony Księżyc bywa czerwony

. 22

IV. KOMETY

Jak wygląda kometa

. 24

Dawne przesądy o kometach .

. 25

Co to są komety .

. 26

O rozmiarach komet

. 27

Dlaczego komety pojawiają się na krótki czas

. 28

V. METEORY

„Spadające gwiazdy”

. 30

Co to są gwiazdy .

. 31

O meteorach

. 33

Bolidy. Meteoryty .

. 34

Roje meteorów

. 35

Z czego składają się meteoryty.

. 36

VI. O INNYCH ZJAWISKACH NIEBIESKICH

Błyskawica. Grzmot

. 37

Zorze polarne

. 39

Barwne kręgi w atmosferze

. 41

I. ZJAWISKA NIEBIESKIE

Wyjdźmy w pogodną noc z domu i przyjrzyjmy się gwiaździstemu niebu. Oczom naszym

ukaże się całe piękno nieba nocnego: błyszczą gwiazdy, dostrzegamy Drogę Mleczną, być może

świeci również Księżyc. Dla niejednego człowieka będzie już tutaj z pewnością sporo tajemnic.

Często zadaje on sobie pytania: co to są gwiazdy, co to jest Księżyc, dlaczego zmienia ciągłe swój

wygląd itp. Ale gwiazdy świecą zawsze na niebie, do faz Księżyca przyzwyczailiśmy się również,

są to już dla nas raczej zjawiska codzienne, chociaż nie dla wszystkich może zupełnie zrozumiałe.

Przyglądając się jednak niebu nocnemu często jesteśmy świadkami zjawisk bardziej

wyjątkowych. Oto widzimy „spadającą gwiazdę”, czyli tzw. meteor, rozbłyskający nieraz bardzo

jasno. Czasami pojawia się cały rój tych „gwiazd spadających”. Innym razem, jest to już zjawisko

rzadsze, obserwujemy na niebie kometę. Czasami następuje zaćmienie Księżyca czy też, w dzień,

zaćmienie Słońca. Niejednokrotnie znów pojawiają się kręgi czy krzyże wokół Słońca lub

Księżyca, albo też niebo przybiera czerwone zabarwienie, pojawia się zorza polarna itp. Te

zjawiska są rzadsze, niecodzienne, czasami nawet bardzo wyjątkowe. W tej książce o nich właśnie

chcemy opowiedzieć.

Obserwując tak rzadkie zjawisko, jak zaćmienie Słońca czy pojawienie się komety, człowiek

nieraz doszukuje się w tym czegoś nadnaturalnego, jakiegoś „znaku bożego”. Nie znając bowiem

przyczyn tego zjawiska sądzi, że jest to coś nadprzyrodzonego — jakiś zwiastun wojny czy

nieszczęść. Nawet do dzisiaj jeszcze niektórym ludziom wydaje się nieraz, że zjawiska niebieskie

mogą mieć jakiś związek z losami człowieka, że np. kometa czy zorza polarna zwiastuje przelew

krwi lub inne nieszczęście.

Opisując niezwykłe zjawiska niebieskie wyjaśnimy je i podamy przyczyny ich występowania.

Okaże się wówczas, że wszystkie są zupełnie naturalne i zostały przez człowieka zbadane i

poznane, nie mają żadnego związku z losami człowieka i nie są żadnymi „zwiastunami” złego czy

dobrego. Są to tylko przesądy, które nauka dzisiejsza obaliła w zupełności.

Jak powstały przesądy

Zastanówmy się nad tym, kiedy i dlaczego powstały przesądy i dlaczego utrzymywały się w

społeczeństwie ludzkim tak długo, że spotykamy się z nimi jeszcze w dobie dzisiejszej.

Pojawiły się one w zaraniu istnienia człowieka, który rozwinął się ze świata zwierzęcego.

Ówczesny człowiek pierwotny obserwując przyrodę nie potrafił wyjaśnić sobie nawet najprostszych

zjawisk zachodzących w otaczającym go świecie. Nie znając jeszcze zupełnie praw przyrody

doszukiwał się wszędzie przejawów jakichś sił nadprzyrodzonych. W swej fantazji widział wokół

siebie pełno duchów czy bogów, którzy mieli kierować tymi wszystkimi zjawiskami przyrody.

Kiedy więc wylała rzeka zagrażając jego mieniu lub uderzył piorun, człowiek uważał to za przejaw

gniewu bogów i padał na kolana prosząc ich o zlitowanie. Znana nam jest na przykład modlitwa

starożytnych Greków do boga Zeusa:

O Panie Wielki, co chodzisz po niebie,

nie karć niw ludzkich skwarami,

nie niszcz ich potokiem burz,

oszczędzaj głowom i strzechom naszym

piorunów gniewu Twego...

Tym naiwnym słowom nie należy się dziwić. Błyskawicy i grzmotu nie potrafił sobie przecież

człowiek wówczas wytłumaczyć. Nie znał zupełnie elektryczności i nie wiedział, że jest to po

prostu wyładowanie elektryczne, a więc zjawisko zupełnie naturalne. Nie rozumiejąc zjawiska

piorunu człowiek wyobrażał sobie, że istnieje jakiś bóg Zeus rzucający w gniewie pioruny na

Ziemię.

Każde zjawisko rzadkie i niecodzienne wywoływało w człowieku lęk i grozę. Najsilniejsze

może wrażenie wywierały zawsze na człowieku zjawiska niebieskie takie, jak zaćmienie Słońca czy

Księżyca, pojawienie się komety itp. Lęk przed tymi zjawiskami pochodził głównie stąd, iż

człowiek był przekonany o jakimś nadprzyrodzonym wpływie ciał niebieskich na jego losy.

Przekonanie to powstało dlatego, że warunki życia człowieka uzależnione były przecież od wielu

zjawisk przyrody związanych z ruchem ciał niebieskich, jak zmiana dnia i nocy, następowanie pór

roku odpowiednich do uprawy pola i wypasania bydła, wylewy rzek itp. Człowiek zauważył

związek tych zjawisk przyrody z położeniem Słońca i innych ciał niebieskich i stąd wynikło błędne

przekonanie o jakimś związku losów człowieka z ciałami niebieskimi. Nie rozumiał bowiem

człowiek pierwotny, że jeśli dwa zjawiska następują po sobie, to nie zawsze zjawisko drugie, np.

wylew rzeki, spowodowane zostało przez pierwsze, np. zaćmienie Słońca.

W ten sposób w umyśle człowieka powstawały przesądy. Powodem ich powstawania była więc

niewiedza, niezrozumienie przyczyn zjawisk zachodzących wokół niego i jego bezsilność wobec

żywiołowych sił przyrody. Nie znając zupełnie praw przyrody i nie mogąc dlatego wytłumaczyć

sobie nawet codziennych zjawisk człowiek tworzył błędne wyobrażenie o jakimś nadprzyrodzonym

związku zjawisk przyrody z jego losami.

Kto podtrzymywał przesądy

W miarę rozwoju społeczeństwa zaczęła stopniowo rozwijać się nauka. Człowiek stopniowo

zaczął rozumieć istotne przyczyny niektórych zjawisk przyrody i uczył się nawet je przewidywać.

Tak np. już kilka tysięcy lat temu człowiek potrafił przewidywać zaćmienie Słońca. Ale nie

wyobrażajmy sobie, że ze zdobyczy nauki korzystało całe społeczeństwo, że nauka była

powszechna, jaknp. dzisiaj u nas. Osiągnięcia nauki były chronione tajemnicą i przywilejem tylko

wybranej garstki ludzi — kapłanów będących przedstawicielami klasy posiadającej, rządzącej i

broniących jej interesów. Natomiast większość społeczeństwa utrzymywana była w ciemnocie i

niewiedzy. Utrzymanie prostego człowieka w ciemnocie było zresztą zawsze zasadniczym

dążeniem klasy rządzącej i wyzyskującej, nauka bowiem była doskonałą bronią w walce z uciskaną

większością i dlatego pilnie strzeżono jej tajemnic.

Tak np. kapłani wiedząc, kiedy ma nastąpić zaćmienie Słońca, wyzyskiwali to zjawisko do

zastraszenia ludności i zmuszenia jej do uległości, przepowiadając zaćmienie jako objaw „gniewu

bogów” za złe czyny ludzi (patrz strona 39). Prosty człowiek, utrzymywany w ciemnocie, nie

rozumiał oczywiście przyczyny zjawiska. Zastraszony więc widokiem „gasnącego Słońca”, padał

na kolana i prosił kapłanów o odwrócenie gniewu bóstw wierząc naiwnie, że rzeczywiście mają

styczność z bogami.

Kapłani celowo strzegli tajemnic nauki i utrzymywali społeczeństwo w ciemnocie i przesądach

dla własnych klasowych interesów, aby zmusić ludność do uległości i posłuszeństwa.

Jeszcze smutniej przedstawiała się ta sprawa w czasach późniejszych, w średniowieczu.

Kościół katolicki bowiem nie popierał nauki, uważając, iż jest ona zupełnie niepotrzebna dla

człowieka, którego jedyny cel życia miał być przecież rzekomo pozaziemski. Z tego też powodu

nauka w średniowieczu podupadła zupełnie, wśród ludności zaś zapanowała jeszcze większa

ciemnota i niewiedza. Wszelkie zaś, najprostsze nawet, zjawiska przyrody tłumaczono interwencją

boską. Jeżeli pojawiła się kometa czy też spadł deszcz zabarwiony na czerwono, kler tłumaczył, iż

jest to ostrzeżenie dla ludzi — zapowiedź kary za grzechy i przepowiednia nieszczęścia. Tak więc

Kościół, występujący przeciwko nauce, nie tylko nie zwalczał przesądów, lecz jeszcze utwierdzał w

nich społeczeństwo.

Ogólnie możemy więc stwierdzić, że jedną z przyczyn utrzymywania się wszelkiego rodzaju

przesądów w społeczeństwie jest niewiedza i ciemnota. Ustrój, który nie rozpowszechnia w

społeczeństwie zdobyczy nauki, tym samym utrzymuje wśród ludności wszelkie przesądy i

zabobony. Potwierdzenie tego mamy jeszcze dziś w krajach kapitalistycznych. Ustrój

kapitalistyczny bowiem, utrzymujący ludność w ciemnocie, doprowadza do tego, że jeszcze do dziś

np. w Ameryce rozpowszechnione jest przepowiadanie losów człowieka na podstawie położeń ciał

niebieskich czy temu podobne bzdury.

Czy istnieją zjawiska, których człowiek nie może poznać

Dowiedzieliśmy się więc, jak to dawniej człowiek, nie umiejący sobie niczego wytłumaczyć,

na każdym prawie kroku, spotykał się ze zjawiskami niezrozumiałymi, które z tego powodu

wydawały mu się nadprzyrodzone. Dzisiaj jest zupełnie inaczej. Nauka osiągnęła już wielkie

sukcesy w dziedzinie poznania przyrody. Zjawiska, z jakimi spotykamy się w otaczającej nas

przyrodzie, zostały już przez człowieka dość dokładnie zbadane i wytłumaczone; dziś wiemy

dobrze, że niczego nadprzyrodzonego w nich nie ma. Ale mimo to spotykamy jeszcze dzisiaj

„niewiernych Tomaszów”, twierdzących, że wszystkich tajników przyrody człowiek nigdy nie

pozna, że świat nie jest poznawalny. Powołują się np. na to, że pewne szczegóły nie zostały jeszcze

do dzisiaj przez naukę zadowalająco zbadane i wytłumaczone. Ale zastanówmy się, czy twierdzenie

takie jest słuszne.

Weźmy taki przykład. Jeszcze kilkaset lat temu człowiek nie znał zupełnie elektryczności, nie

rozumiał więc tym bardziej, czym jest piorun i uważał go za coś nadprzyrodzonego. Podobnie nie

rozumiał zjawiska zorzy polarnej, nie wiedział, co to jest kometa, co to jest Słońce i czym są

gwiazdy. Były to dla niego rzeczy i zjawiska niezrozumiałe, w których dopatrywał się czegoś

nadprzyrodzonego. I niejeden z pewnością wówczas twierdził, że człowiek nigdy nie zrozumie,

czym jest błyskawica czy zorza polarna, że nigdy nie zbada, czym jest Słońce i czym są gwiazdy.

Uważano bowiem, że te sprawy „niebieskie” są dla zwykłego śmiertelnika niepoznawalne.

Czy spełniły się jednak twierdzenia naszych przodków, że tych „tajemnic niebieskich”

człowiek nigdy nie pozna? Nic podobnego. Nauka dzisiejsza nie tylko wyjaśniła zjawiska piorunu i

zorzy polarnej, nie tylko zbadała, czym jest Słońce i czym są gwiazdy. Człowiek potrafił również

zmierzyć odległość Ziemi od Słońca i gwiazd, ich rozmiary i temperaturę na zewnątrz i w środku, a

nawet obliczyć, ile ważą gwiazdy i zbadać, w jaki sposób i z czego są zbudowane. A więc to co dla

naszych przodków było zupełnie nie znane i co uważali za niepoznawalne, zostało już dziś poznane

i wytłumaczone. Co nasi przodkowie uważali za nadprzyrodzone, okazało się zupełnie naturalne i

umysł ludzki już to poznał. Nauka bowiem poznała już ruchy ciał niebieskich i prawa nimi

rządzące. Potrafimy przewidywać położenia ciał niebieskich na wiele lat naprzód i przewidywania

nasze zawsze zgadzają się zupełnie dokładnie. Jest to więc również piękny dowód potęgi ludzkiego

umysłu i poznawalności zjawisk przyrody przez człowieka.

Czy nie możemy więc z całą pewnością twierdzić, że to co dziś jeszcze jest niezupełnie

zrozumiałe, w najbliższej przyszłości nauka zbada i wyjaśni, podobnie jak wyjaśniła zjawisko

piorunu czy budowę gwiazd. Widzimy przecież, że ilość niezrozumiałych zjawisk z dnia na dzień

maleje. Nauka natomiast ciągle się rozwija.

Możemy więc z całą stanowczością powiedzieć, że wszelkie zjawiska przyrody są zupełnie

naturalne i poznawalne dla człowieka.

Opowiedzmy teraz o tych „niezwykłych” zjawiskach niebieskich, aby przekonać się, że zostały

już dobrze przez człowieka poznane i wytłumaczone.

Tadeusz Jarzębowski - O zjawiskach niebieskich.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: