HP.txt

PRAWO W �REDNIOWIECZU I CZASACH WCZESNONOWO�YTNYCH

SYSTEM I �R�D�A PRAWA S�DOWEGO
OG�LNE WIADOMO�CI O PRAWIE �REDNIOWIECZNYM I WCZESNONOWO�YTNYM

Charakter prawa epoki feudalizmu. 
?	Termin �prawo feudalne� � wieloznaczne i nieadekwatne dla wielu urz�dze�, obejmuj�ce okres od prymitywnej fazy rozpadu wsp�lnot rodowo-plemiennych a� do czas�w pa�stw nowo�ytnych.
?	Znaczenie prawa rzymskiego � niewielkie w pierwszej fazie rozwoju, ale wraz z rozwojem gospodarki i przemianami struktur spo�ecznych nast�puje recepcja prawa rzymskiego.
?	�r�d�a prawa � prawo zwyczajowe, prawo stanowione, prejudykaty. Uznawanie za �r�d�o prawa jurysprudencji (np. dzie�a glosator�w i komentator�w, czy opinie uczonych doktor�w praw)
?	�r�d�a poznania prawa � przekazy historyczne, dokumenty, spisy, kompilacje, kodeksy, zbiory wyrok�w, literatura prawnicza. 
?	Cechy charakterystyczne praw pa�stw epoki �redniowiecznej i wczesnonowo�ytnej:
*	prymat prawa zwyczajowego nad stanowionym, 
*	partykula�ryzm 
*	stanowo�� prawa. 

Prymat prawa zwyczajowego. 
?	Prawo zwyczajowe � historycznie pierwsze. Dominowa�o, gdy aparat w�adzy by� s�abo rozwini�ty, jak w monarchiach wczesnofeudalnych czy podczas rozdrobnienia feudalnego. W�adza nie mia�a jeszcze �rodk�w na wydawanie i egzekwowanie akt�w prawnych. Zwyczajowi nadawano sankcj�, nie przez akty prawne, ale przez praktyk� stosowania go przez organy pa�stwowe � g��wnie s�dy. Pocz�tkowe przekazywane ustnie, spisywane zosta�y poprzez upowszechnienie si� pisanych wyrok�w i akt�w czynno�ci prawnych. Z czasem spisywano je jako regu�y og�lnie, a nie jednostkowe. Pocz�tkowo akty prawotw�rcze to zmiany lub uzupe�nienia prawa zwyczajowego. 
?	Zmiana nast�puje w XIII w � nowa ideologia prawodawstwa � teoretyczne uzasadnianie prawotw�rczej dzia�alno�ci w�adc�w/papie�a zaj�li si� legi�ci/kanoni�ci na gruncie prawa rzymskiego/kanonicznego, kt�re dawa�y uzasadnienie mocy stanowienia praw przez w�adc�.
?	Zwi�zany z tym problem wzajemnego stosunku �zwyczaju" i �ustawy" � obawa przed wzmocnieniem w�adzy kr�lewskiej � nadrz�dno�� prawa zwyczajowego, w interesie monarch�w � prymat ustawy nad zwyczajem. � odrodzenie arystotelesowskiej koncepcji pa�stwa � prawo jako tw�r prawodawcy.
?	3 etapy przechodzenia od prawa zwyczajowego do prawodawstwa pa�stwowego:
*	powstawanie prywat�nych spis�w prawa zwyczajowego
*	potwierdzenie autentyczno�ci prawa zwyczajowego przez w�adz� 
*	intensywne prawodawstwo kr�lewskie � cel: ustanawianie nowych norm prawnych. 
?	W XIV-wiecznej doktrynie postglosator�w � obok postulat�w mo�liwie najpe�niejszej regulacji �ycia prawnego normami prawa stanowionego, postulaty dotycz�ce formalnej strony procesu ustawodawczego � rozszerza si� kr�g organ�w stanowi�cych prawo.
?	Ustr�j absolutyzmu � aspiracje do obj�cia swoim prawodawstwem ca�o�ci �ycia politycznego i prawnego, g��wnie dotyczy�o to sfery publicznoprawnej, ale te� prawa s�dowego, a w szczeg�lno�ci procesu s�dowego i prawa karnego. 
?	Brak absolutyzmu, np. Polska � prymat prawa zwyczajowego.

Partykularyzm prawa. 
?	Zwi�zany z pozycj� prawa zwyczajowego i jego niepowszechno�ci�.
?	Partykularyzm personalny przerodzi� si� w stanowo��. 
?	Partykularyzm terytorialny uleg� pog��bieniu w dobie rozdrobnienia feudalnego. 
?	Od XIII w inicjatywy unifikacji lokalnych praw zwyczajowych � czynnikiem integruj�cym staj� si� prawo rzymskie i kanoniczne (prawo powszechne (ius commune) � stosowane w przypadkach luk w prawie miejscowym czy rozbie�no�ci mi�dzy prawami partykularnymi + walor praw �uczonych") oraz prawo stanowione.
?	Stopniowo gromadzono prawa w celu lepszego ich poznania. Wraz z postulatem pewno�ci prawa powstaje d��enie do spisywania prawa zwyczajowego, reformowania i zast�powania prawem stanowionym. W dobie Odrodzenia powstaje postulat racjonalnej systematyzacji.

Stanowo�� i korporacyjno�� prawa. 
?	Wykszta�cenie praw odmiennych i oddzielnych dla poszczeg�lnych stan�w (szlachta, duchowie�stwo, mieszczanie, ch�opi) w dobie monarchii stanowej. � niejednolite unormowanie niekt�rych instytucji prawnych, represji karnych, stanowo�� s�downictwa
?	Prawa stan�w uprzywilejowanych mia�y form� przywilej�w lub um�w.
?	W ramach jednego stanu (g�. mieszczanie) mo�liwe by�y inne uregulowania ze wzgl�du na organizacje kupieckie czy cechowe � charakter korporacyjny.
?	W okresie monarchii absolutnej tendencje do unifikacji prawa to min. r�wnie� tendencje do ograniczenia partykularyzmu personalnego na rzecz powszechnie obowi�zuj�cych praw.

Rola nauki i nauczania prawa. 
?	G��wnymi o�rodkami nauki prawa i skupiskami uczonych prawnik�w by�y uniwersytety � g��wnie Bolonia � glosatorzy (szko�a zajmuj�ca si� analiz� tekst�w cz�ci kodyfikacji justynia�skiej).
?	Podstaw� studi�w prawniczych by�o prawo rzymskie (ius civile � legi�ci) i kanoniczne (ius canonicum � kanoni�ci), dzi�ki czemu nabra�y one charakteru uniwersalnego.
?	Odrodzenie zainteresowa� prawem rzymskim wi�za�o si� z dzia�alno�ci� szko�y glosator�w, a prawem kanonicznym z dzie�em mnicha Gracjana, kt�ry zebra� normy prawa kanonicznego. � doktor obojga praw (utriusque iuris)
?	Spos�b nauczania � do XIV w. metoda scholastyczna (kult autorytet�w, brak swobodnej interpretacji, drobiazgowa egzegeza, ja�owe spory o s�owa) � szko�a glosator�w. Od XIV w. nowy kierunek tzw. komentator�w � nadal oparte na metodzie scholastycznej, ale w po��czeniu z metod� dialektyczn� = ka�dy problem przedstawiany by� s�uchaczom w formie okre�lonego zagadnienia prawnego, z kt�rego wydobywano drog� dedukcji coraz bardziej szczeg�owe kwestie. Te z kolei rozstrzygane by�y przez przytaczanie wszystkich mo�liwych argument�w za i przeciw oraz pe�ne zestawienie dotych�czasowych pogl�d�w.
*	w�oski spos�b nauczania � rozpowszechni� si� na uniwesytetach.
?	Czasy humanizmu i reformacji � powstanie francuskiej metody nauczania (szko�a w Bourges, w�oski prawnik Andreas Alciatus), cho� nie przyj�a si� w innych pa�stwach, to podj�ta przez ni� krytyka rozpowszechnia�a si�. Metoda ta oparta by�a na krytyce ujmowania prawa jako ca�o�ciowego, logicznego systemu, na postulatach systematyzacji wed�ug okre�lonego racjonalnego porz�dku w spos�b jednolity i syntetyczny, oparty na nowych za�o�eniach konstrukcyjnych.
?	Wiek XVI by� �z�otym wiekiem" dla hiszpa�skiej nauki prawa (Salamanca) � prekursorzy nowo�ytnej szko�y prawa natury � podstawy ideologiczno-doktrynalnej ruchu kodyfikacyjnego w XVIII w. i wsp�czesnego prawa prywatnego. Metoda zwana p�n� scholastyk�, ze wzgl�du na jezuit�w wyk�adaj�cych tam.
?	Doba renesansu � wzrost znaczenia prawnik�w i fakultet�w prawa, kt�rym w niekt�rych krajach przyznawano prawo wydawania w trudniejszych sprawach s�dowych wi���cych opinii (communis opinio doctorum) stanowi�cych podstaw� wyrok�w.
?	W Polsce � na og� model w�oski, cho� wraz z wyk�adaj�cym na Akademii Krakowskiej Hiszpanem Piotr Rojzjuszem (ucze� Alcjata) styl francuski pojawi� si� i w Polsce. Prawo rzymskie pojawi�o si� dzi�ki Janowi Konarskiemu i Piotrowi Tomickiemu

Za�o�enia systematyki prawa. 
?	brak systematyki prawa
?	Nie ma podzia�u na prawo publiczne i prawo prywatne. Pomieszanie norm publicznych i prywatnych (np. patrymonialny charakter w�adzy, immunitety, wi�kszo�� przest�pstw �cigana prywatnie i karana karami prywatnymi)
*	Wraz z rozrostem agend pa�stwowych zwi�ksza si� ingerencja pa�stwa w dziedzin� prywatnopraw�n�. W dobie absolutyzmu do sfery publicznoprawnej zaliczano ju� prawo karne i proces karny.
?	w polskiej literaturze prawniczej czas�w przedrozbiorowych istnia� podzia� na prawo s�dowe (na stra�y s�dy) i prawo polityczne (na stra�y w�adza polityczna) 
?	brak rozr�nienia na prawo karne i cywilne � czyny pod poj�ciem szkody i dochodzone w jednakowym trybie, zagro�one kar� prywatn� o charakterze odszkodowawczym i karnym. Dopiero wzrost ilo�ci przest�pstw o charakterze publicznym oraz wyst�puj�cy w procesie s�dowym podzia� skarg na cywilne i karne doprowadzi� do rozdzia�u na proces cywilny i karny.
?	Brak rozr�nienia prawa materialnego i formalnego
?	Systematyka: 
*	wzorowana na prawie kanonicznym z Dekreta��w: najpierw normy dotycz�ce s�downictwa i procesu s�dowego, nast�pnie prawo osobowe, na ko�cu karne. 
*	od XVI w. nowe pomys�y konstrukcji zwi�zane z francusk� szko�� prawa i jej postulatem systematyki racjonalno-logicznej.
*	nawi�zania do systematyki rzymskiej � personae-res-actiones.
?	W dobie Odrodzenia powsta�a my�l o kodyfikacji i unifikacji prawa. Warunkiem do tego by�a poprawa w stanie kultury prawnej. Zasadniczy post�p w kodyfikacjach nast�pi� dopiero w XVIII w.
?	Klasyfikacja prawa w czasach �redniowiecznych opiera�a si� nie na kryteriach przedmiotowych (wed�ug ga��zi prawa), ale na kryteriach podmiotowych, co wynika�o ze stanowego charakteru prawa, a materia� gromadzony by� z regu�y nie wed�ug przynale�no�ci norm do okre�lonego dzia�u prawa, ale wed�ug charakteru �r�de�.

�R�D�A PRAWA U GERMAN�W I W PA�STWIE FRANKO�SKIM

Kszta�towanie si� praw germa�skich. 
?	Wizygoci � sprzymierze�cy; p�d. Galia; w 419 r. za�o�yli pa�stwo ze stolic� w Tuluzie (pa�stwo toloza�skie). Na pocz�tku VI w. osiedlili si� w Hiszpanii przenosz�c stolic� do Toledo (pa�stwo toleda�skie). Przesta�o istnie� po podbiciu przez Arab�w w 711 r. 
?	Ostrogoci � sprzymierze�cy; pod koniec V w. pod wodz� Teoderyka za�o�yli pa�stwo kt�re przetrwa�o 60 lat.
?	Burgundowie � sprzymierze�cy, na pocz�tku V w. na lewym brzegu Renu, tworz�c tzw. kr�lestwo wormackie. Po wojnie z Hunami przenie�li si� w okolice Lyoniu, a w VI w przy��czone zosta�o do pa�stwa franko�skiego.
?	Longobardowie � pocz�tkowo dorzecze dolnej �aby; IV/V w. przenosili si� na po�udnie, a w VI w zaj�li p�n. Itali� (st�d nazwa Lombardii), a w ci�gu VII w. prawie ca�e W�ochy. Pa�stwo Longobard�w zosta�o w��czone w 774 r. do pa�stwa franko�skiego.
?	Frankowie � p�d.-wsch. pograniczu Galii u schy�ku III w. 2 zespo�y plemion: Frank�w salickich i Frank�w rypuarskich. Stopniowo zaj�li ziemie Turyng�w, Alaman�w, Bawar�w, Bur...