Stefan Kunowski „ Podstawy współczesnej pedagogiki”
(Rozdział 2.)
Pedagogika i pedagogia – oba słowa wywodzą się od greckiego paidagogos oznaczającego niewolnika, którego zadaniem było prowadzenie chłopców na miejsce ćwiczeń fizycznych. Paidagogos oznacza „prowadzący chłopca”. Później zadaniem niewolnika zostało również nauka pisania, czytania i wychowanie.
Pedagogia – oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych, np. pedagogika domowa, szkolna, Kościoła.
Pedagogika – wywodzi się od paidagogike techne oznaczające posiadanie wiedzy o postępowaniu z dziećmi, technice wychowania, jest to nauka, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju.
Pedagogika – wychowanie dzieci
Hebagogika – wychowanie młodzieży
Andragogika – wychowanie dorosłych i oświata
Gerontagogika – pedagogika starszego wieku
Antropagogika i antropagogika (pedagologia)– całkowity rozwój człowieka
Pedagog – ludzie zajmujący się zawodowo sprawami wychowania
Paideia – całość czynności i skutków wychowawczych
Apostolat (np. prasy, teatru) – wychowanie przy podkreśleniu wpływów czegoś budującego duchowo
Pedagolog to naukowiec, zajmującysię teoretycznie wychowaniem w ogóle
Przed wojną słowo pedagog miało ironiczne brzmienie, służyło określaniu nauczyciela, lub miało znaczenie honorowe dla studentów pedagogiki. Jedynie na serio nazwa pedagog odnosiła się wyłącznie do twórców systemów pedagogicznych np. Fróbla, Konarskiego, czy Pestalozziego.
Po drugiej wojnie światowej słowo pedagog oznacza praktycznie każdego nauczyciela. Na określenie naukowców powstało wiele nowych wyrazów:
Pedologia - nauka o dziecku
Pedeutologia , pedeutolog – teoretyk zajmujący się zagadnieniami kształcenia i dokształcania nauczyciele
Pedeutagog – praktyczny wychowawca nauczycieli
Paideia, znaczyła ona całość wykształcenia w gramatyce, retoryce i dialektyce. Termin został stworzony przez sofistów, wędrownych nauczycieli greckich. Określa nie tylko formację duchową człowieka pod wpływem całokształtu kultury narodowej, ale zawiera w sobie najwyższy ideał humanistycznego kształcenia. Cycero przetłumaczył ją na humanista, co oznacza ludzkość. Obecna paideia odradza się jako idea humanizmu we współczesnym wychowaniu, a poza tym tworzy fonetyczny skrót „pedia”., który służy określaniu odrębnych dziedzin pedagogiki praktycznej.
Ergopedia – nauka przez pracę.
Emile Durkheim: każde społeczeństwo ma własny system wychowawczy, złożony ze zwyczajów i praktyk, obowiązujący przy postępowaniu rodziców z dziećmi. Stwarza on nową naukę o wychowaniu opisującą socjologicznie narodowe systemy wychowawcze. Stara pedagogika jako nauka normatywna miała badać podobieństwa ideałów, wychowania, podchodzących z kultury chrześcijańskiej.
Józef Mirski: określał pedagogikę jako naukowy system wychowania umiejętnego, czyli widział w pedagogice naukę wyłącznie praktyczną o zawodowym wychowawstwie w szkole lub przedszkolu, wykluczał wychowanie w domu lub społeczeństwie.
Pedagogika zajmuje się wszystkimi rodzajami wychowania, tak naturalnego, jak u zwierząt (zoo pedagogika), jak tradycyjnego w rodzinie lub społeczeństwie oraz wychowania umiejętnego.
Rodzaje wychowania:
1. Wychowanie naturalne – uczestniczenie w życiu rodzinnym, społecznym, zbiorowej pracy lub w sytuacji kulturowej wolnego czasu.
2. Wychowanie celowo zamierzone – przygotowujące dziecko, młodzieńca do przyszłego zawodu, stanu, pracy lub walki
3. Wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychowawczych jak szkoła, uniwersytet, seminarium duchowne
pedagogika jest nauką skonstruowaną z 4 działów należących do innych nauk, obejmuje bowiem „pewien dział filozofii, socjologii, psychologii i historii"34. Na szczęście inni oświadczają, że pedagogika jest częścią etyki (o. J. Woroniecki), lub częścią socjologii(F. Znaniecki), biologii (homo pedagogus nisi biologus - nikt nie jest pedagogiem, jeśli nie jest biologiem - S. Hali)
(Rozdział 3)
1. Rozwój naukowy pedagogiki.
Formy wychowania zmieniały się wraz z rozwojem życia społecznego i kultury. Sofiści postawili problem pedagogiczny – urodzenie czy wychowanie decyduje o rozwoju człowieka, filozofowie greccy natomiast wychowanie traktowali jako realizowanie założeń filozoficznych. Chrześcijaństwo rozwinęło zasady wychowania wywodzące się z z podstaw wiary. Protestantyzm krytykował lub stawał w obronie wychowania katolickiego. W Oświeceniu powstała powieść Rousseau „Emil, czyli o wychowaniu”.
„Emil czyli o wychowaniu”, założenia:
1. Wychowuje nas natura, ludzie i rzeczy (natura zapewnia rozwój organiczny, ludzie naukę, z przedmiotami uczymy się obcować i ich używać)
2. Wychowanie pochodzące z natury jest od nas niezależne, pochodzące od przedmiotów częściowo zależne, jedynie wychowanie od ludzi jest zupełnie zależne od nas (choć i to nie do końca bo nie możemy zawsze wpływać na to z kim zadaje się dziecko)
3. W naturze wszyscy ludzie są sobie równi, a ich powołaniem jest stan człowieczeństwa.
4. Ludzie nie są ukształtowani do życia w dużych społecznościach, ale do tego żeby żyć w rozproszeniu. Im bardziej są skupieni tym bardziej zepsuci, człowiek najmniej z wszystkich zwierząt nadaje się do życia w stadzie(„Miasta są otchłanią dla rodu ludzkiego”).
5. Pierwsze, wrodzone uczucia człowieka są dobre nie ma wrodzonych namiętności, jedyną jest miłość własna która jest dobra i pożyteczna.
Pedagogice naukowy charakter nadał Herbart, oderwał ją od filozofii i oparł ją na etyce filozoficznej oraz psychologii. Rozwinęła się praktyczna dydaktyka szkoły herbartowskiej. Nastąpił kryzys pedagogiki eksperymentalnej, powstało nowe ujęcie pedagogiki normatywnej, która zajęła się filozoficznie i etycznie problemami wychowania. Zajęto się nauką o wartościach (aksjologia). W latach 30. Na podstawie fenomenologii Husserla nastąpiło powstanie pedagogiki czystej zajmującej się badaniem praw rozwojowych człowieka.
2. Działy współczesnej pedagogiki.
1. Pedagogika praktyczna (empiryczna), obserwująca i badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców
2. Pedagogika opisowa (eksperymentalna) – dział naukowo uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych lub kulturowych związanych z wychowaniem
3. Pedagogika normatywna – na podstawie filozofii człowieka, aksjologii i teorii kultury bada naturę człowieka i wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele, normy i ideały
4. Pedagogika teoretyczna (ogólna) – obejmuje całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań.
Obok tego podziału istnieje jeszcze budowa pozioma, gdzie możemy rozróżnić:
1. Pedagogikę ogólną
2. Pedagogikę zawodową
3. Pedagogikę specjalną
3. Przedmiot i miejsce pedagogiki w systemie nauk.
Pedagogika, zajmując się wszechstronnym rozwojem ludzi, stara się proces rozwojowy doprowadzić do jego kresu, jaki jest doskonały stan człowieczeństwa. Przedmiotem formalnym w pedagogice nie jest dobro rozwojowe aktualne, lecz nastawione ku przyszłości.
Futurologia - naukowe przewidywanie przyszłości do zmian, w dziedzinie przyszłej konsumpcji, kultury masowej, etc.
Pedagogika jest jednocześnie nauką praktyczną jak i teoretyczną. Miejsce pedagogiki leży pomiędzy naukami przyrodniczymi, a humanistycznymi.
Rozdz. 4 - Metody badan pedagogicznych
1. Źródła pedagogiki i ich opracowanie
a) praktyka wychowawcza (z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi) – materiały: zwyczaje i obyczaje
postępowania z wychowankami, metody i techniki wychowawcze wraz z poglądami i opiniami, które działają
wśród rodziców, nauczycieli i wychowawców;
b)bierne doświadczenie empiryczne (związane z przeżywaniem i refleksją, obserwacją, badaniem zjawisk wych.) - wspomnienia, pamiętniki, dzienniczki młodzieży, listy, dokumenty historyczne, badawcze;
c)materiały ideologiczne odnoszące się do wychowania w postaci filozofii wartości, światopoglądów, idei społecznopolitycznych, czy idei kultury i malarstwa;
d)teorie, dotyczące istoty, natury i istnienia człowieka - teorie biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, filozoficzne czy teologiczne,
Wiedza:
a) wiedzę praktyczną o działaniach, metodach, środkach wychowania i nauczania, czyli o tym, jak skutecznie można wychowywać,
b) wiedzę empiryczną o zjawiskach, ich przebiegu, przyczynach oraz skutkach, a więc znajomość tego, co się dzieje w procesach rozwoju i wychowania,
c)wiedzę normatywną o celach, ideałach, wartościach i ocenach wyników wychowania, czyli o tym, co powinno być zrealizowane we właściwie prowadzonym wychowaniu
d) wiedzę teoretyczną, wyjaśniającą całą rzeczywistość wychowawczą, na którą składają się działania wychowawców, proces rozwoju człowieka i doskonałość, jaką on ma osiągnąć
2. Przyrodnicze metody badania w pedagogice - odnosi się do bezpośredniego badania jakichś zjawisk lub ich śladów, mających charakter powtarzalny, typowy, czyli egzemplaryczny, a nie indywidualny
Metody badania przyrodniczego:
a) Obserwacyjne metody w pedagogice dotyczą albo działań wychowawców, albo zmian rozwojowych wychowanków w ich naturalnym przebiegu. Obserwacja introspekcyjna, umożliwiająca wgląd w siebie, obserwacje zachowania badanej jednostki,
b) Eksperymentalne metody badania w pedagogice dążą do celowego wywoływania zjawisk i zmiany ich warunków, aby wykryć prawidłowości, zachodzące między nimi. charakter eksperymentu introspekcyjnego, ekstrospekcyjnego lub grupowego. Eksperyment odbywa się w warunkach: eksperyment naturalny, laboratoryjny i środowiskowy.
c) Statystyczne zaś metody badania w pedagogice zmierzają do ujęcia strony ilościowej zjawisk, mają więc charakter masowy (prawo wielkich liczb) i odnoszą się do jednorodnych zbiorowości.
3. Humanistyczne metody badania w pedagogice - zwracają się do strony treściowej i jakościowej zjawisk.
a) Metody eksplikacyjne - ogólnie polegają na krytyce materiałów, pochodzących nie z praktyki pedagogicznej ani z empirii zjawisk psychopedagogicznych czy socjowychowawczych przedmiotem metody wyjaśniającej są różnego rodzaju wytwory wyrażające ręcznie lub na piśmie przeżycia, bądź też rejestrujące fakty, poza tym także wypowiedzi badanych. Badanie więc wytworów przez wyjaśnianie ich treści i wartości obejmuje:
1) spontaniczne rysunki dzieci, prace ręczne, pismo itp.,
2) dokumenty tzw. osobiste, jak dzienniczki młodzieży, pamiętniki i listy, 3) dokumenty oficjalne, szkolne, lekarskie itd.
b) Metody porównawcze zaś w pedagogice wytworzyły odrębny dział nazywany właśnie pedagogiką porównawczą, która w skali międzynarodowej bada podobieństwa i różnice w organizacji szkolnictwa, programach nauczania, metodach itp.
c) metody analityczne - Ułatwiają one głębsze ujęcie treści dokumentów i źródeł historycznych czy literackich i filozoficznych, np. przez analizę filologiczną wszelkiego rodzaju tekstów, w której etymologia, zmiany znaczeniowe wyrazów, leksykografia pomagają w krytyce i ustaleniu autentycznych brzmień.
uj.res2010