Konstytucja RP z 1997r..pdf

Skrzydło Wiesław

komentarz

Zakamycze 2002

Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.97.78.483), [w:] W. Skrzydło,

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Zakamycze, 2002, wyd. IV.

Stan prawny: 2002.01.01

Konstytucja

Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 2 kwietnia 1997 r.

(Dz.U. Nr 78, poz. 483)

W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny,

odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego

i demokratycznego stanowienia o Jej losie,

my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,

zarówno wierzący w Boga

będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,

jak i nie podzielający tej wiary,

a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,

równi w prawach i w powinnościach

wobec dobra wspólnego - Polski,

wdzięczni naszym przodkom za ich pracę,

za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami,

za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu

i ogólnoludzkich wartościach,

nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej,

zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko,

co cenne z ponad tysiącletniego dorobku,

złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi

potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami

dla dobra Rodziny Ludzkiej,

pomni gorzkich doświadczeń z czasów,

gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były

w naszej Ojczyźnie łamane,

pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie,

a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu

odpowiedzialności przed Bogiem

lub przed własnym sumieniem,

ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej

jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i

sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym

oraz na zasadzie pomocniczości

umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.

Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej

tę Konstytucję będą stosowali,

wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego

prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi,

a poszanowanie tych zasad mieli

za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.

Ten fragment Konstytucji ma w najwyższym stopniu uroczysty charakter, jest też

określany jako preambuła albo wstęp. Tego rodzaju fragment Konstytucji nie zawsze

występował w polskiej tradycji konstytucyjnej, nie zawierała go np. Konstytucja z 1935 r.

Występuje zazwyczaj w konstytucjach państw nowo powstałych bądź już istniejących, ale

przechodzących zasadnicze przeobrażenia ustrojowe, które podkreśla treść wstępu.

Uroczysty charakter wstępu widoczny jest w jego formie, jest bowiem inaczej napisany, nie

został ujęty w postaci artykułów, a jego redakcja jest bardziej rozwinięta. Ma on także inny

charakter niż pozostałe części Konstytucji, jest bardziej natury politycznej. Wprawdzie w

literaturze polskiej występował pogląd, iż wstęp ma charakter prawny, że zawiera on w swej

treści normy prawne oraz że służy prawidłowemu rozumieniu i właściwemu stosowaniu

regulacji prawnych zawartych w artykułowanej części ustawy zasadniczej. Jest to jednak

pogląd raczej odosobniony, bowiem współcześnie powszechnie uznaje się polityczne

znaczenie wstępu.

W toku prac nad projektem Konstytucji toczyły się ożywione dyskusje wokół wstępu, czy w

ogóle należy go zamieszczać. Pierwotnie w głosowaniu zwyciężyła teza o rezygnacji z

preambuły. Wrócono jednak do tej sprawy pod koniec prac konstytucyjnych i wówczas duże

kontrowersje wywoływała sprawa treści wstępu.

Zazwyczaj zawiera on kilka elementów. Określa on podmiot uchwalający Konstytucję (Naród

Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej), wyjaśnia cel jej ustanowienia (poszanowanie

wolności i sprawiedliwości, współdziałanie władz, umocnienie uprawnień obywateli i ich

wspólnot, zapewnienie rzetelności i sprawności działania instytucji publicznych), nawiązuje

do tradycji (Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, do tego co najcenniejsze w ponad

tysiącletnim dorobku państwa). Preambuła podkreśla chrześcijańskie dziedzictwo Narodu,

wspólnotę z rodakami rozsianymi po świecie, tragiczne i gorzkie doświadczenia przeszłości, a

także znaczenie odzyskania niepodległości oraz możności suwerennego decydowania o losie

Polski.

Wstęp określa także Konstytucję jako podstawowe prawo dla państwa opartego na

poszanowaniu wolności, sprawiedliwości, współdziałaniu władz, a także wzywa wszystkich

powołanych do jej stosowania, aby czynili to dbając o zachowanie przyrodzonej wolności

człowieka i jego prawa do wolności.

Spór o invocatio Dei został zamknięty odwołaniem się do Boga, co stanowi uznanie praw

ludzi wierzących, traktujących Boga jako źródło prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, ale

także i uszanowaniem przekonań tych, którzy te uniwersalne wartości wywodzą z innych

źródeł.

Przyjęty zatem został tekst, który w zamyśle jego autorów winien łączyć, a nie dzielić

społeczeństwo, odwołujący się do wspólnych dla obywateli wartości i celów.

Rozdział I

Rzeczpospolita

Treść rozdziału I ma szczególne znaczenie. Ustrojodawca na czoło uregulowań

konstytucyjnych wysunął rozdział liczący 29 artykułów, w których zawarł zasady ustroju

politycznego i gospodarczego państwa. Nie przypadkiem przez dłuższy czas tytuł tego

rozdziału brzmiał: "Zasady ustroju" i dopiero w końcowym etapie prac został zmieniony,

przyjmując obecne brzmienie.

Zazwyczaj w swych początkowych artykułach konstytucje określają tego rodzaju zasady,

nazywając je niekiedy naczelnymi zasadami Konstytucji. Tak czyniła Konstytucja z 1935 r.

wyliczając je także w I rozdziale. Konstytucja PRL problematyce tej poświęciła rozdział I

(ustrój polityczny) i rozdział II (ustrój społeczno-gospodarczy). Tak też czyni nowa

Konstytucja RP.

W artykułach tego rozdziału zostały określone naczelne zasady Konstytucji, czyli pewne idee

przewodnie, którymi kierowali się jej autorzy. Na ideach tych została oparta cała konstrukcja

prawno-ustrojowa państwa i jego aparatu. Te idee przewodnie są następnie rozwijane i

konkretyzowane w treści ustawy zasadniczej. Artykuły Konstytucji stanowią wcielenie i

rozwinięcie tych idei, dlatego w kolejnych rozdziałach dostrzegamy nawiązywanie do zasad

wyrażonych w rozdziale I, ich konkretyzację.

Ujęcie w jednym rozdziale podstawowych zasad ustroju politycznego przesądza o regułach

organizacji władzy publicznej w państwie. Ustrój polityczny państwa to właśnie całokształt

zasad, w oparciu o które jest zorganizowana i wykonana władza publiczna. Stąd o zmianie

ustroju można mówić wtedy, kiedy zmianie ulegają zasady tego ustroju, a nie poszczególne

instytucje polityczno-prawne. Dlatego też zlikwidowanie nowelą konstytucyjną z 7 kwietnia

1989 r. Rady Państwa czy przywrócenie instytucji Prezydenta nie zmieniło jeszcze ustroju,

aczkolwiek miało duże znaczenie z uwagi na kontekst społeczno-polityczny w jakim się

dokonywało. Natomiast zmiany dokonane ustawą konstytucyjną z 29 grudnia 1989 r.

wkraczały w dziedzinę zasad ustroju (przywrócenie zasady zwierzchnictwa narodu,

wprowadzenie zasady demokratycznego państwa prawnego itp.), miało więc istotne znaczenie

dla istoty i charakteru Rzeczypospolitej.

W rozdziale I został zawarty katalog zasad odnoszących się do ustroju politycznego, a także

gospodarczego Trzeciej Rzeczypospolitej.

Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Artykuł ten jest zwięzłym stwierdzeniem faktu podkreślonego już we wstępie, a dotyczącego

rodowodu Trzeciej Rzeczypospolitej. Polska odzyskawszy w 1989 r. możliwości

suwerennego i demokratycznego stanowienia o swym losie, pomna gorzkich doświadczeń

przeszłości, ma działać na rzecz poszanowania wolności i sprawiedliwości, dialogu

społecznego, umacniania uprawnień obywateli i ich wspólnot. W tym też wyraża się istota

państwa jako wspólnego dobra wszystkich obywateli. W odróżnieniu od preambuły, art. 1

mieści się w części normatywnej Konstytucji, stąd ze stwierdzenia w nim zawartego muszą

wynikać różnorodne konsekwencje prawne. Chodzi tu o konsekwencje zawarte w tych

przepisach Konstytucji, które określają pozycję prawną jednostki w państwie, jej rolę w życiu

gospodarczym, opartym na gospodarce rynkowej, w życiu politycznym, w którym obywatel

ma zagwarantowany wpływ na bieg spraw państwowych i lokalnych, na wybór organów

reprezentujących Naród bądź wspólnoty lokalne. Konsekwencją tego jest rozbudowa systemu

gwarancji wolności i praw człowieka i obywatela.

Życie społeczne kształtuje się i rozwija w państwie, gdzie może wystąpić kolizja między

dobrem wspólnoty obywateli a prawami jednostki. Konstytucja wyraża stanowisko, iż w

takich przypadkach może wystąpić konieczność i możliwość ograniczenia wolności i praw

jednostki w interesie wspólnego dobra.

Polska jako wspólne dobro ma obowiązek troszczyć się zarówno o prawa większości, jak i o

zabezpieczenie praw mniejszości, również wchodzących w skład Rzeczypospolitej.

Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym,

urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Państwo polskie jako wspólne dobro wszystkich obywateli może mieć ten charakter tylko

będąc państwem demokratycznym. Już w 1989 r., a więc u zarania Trzeciej Rzeczypospolitej,

do katalogu zasad ustroju politycznego została wpisana zasada demokratycznego państwa

prawnego. Wytycza ona kierunki rozwoju ustroju państwa, stanowi nakaz dla parlamentu, ale

i całego aparatu państwowego, by jego działalność służyła realizacji tej zasady. Została w niej

wyrażona wola, aby państwo było rządzone prawem, by prawo stało ponad państwem, było

wytyczną działania dla niego i dla społeczeństwa. Wynika stąd i najwyższa ranga Konstytucji

w systemie źródeł prawa, i rola ustawy uchwalanej wszak przez parlament, jej priorytet w

tworzeniu porządku prawnego w państwie. W demokratycznym państwie prawnym byt

organu państwowego opiera się na prawie, które określa zarazem kompetencje tego organu i

wyznacza granice jego działalności.

Konstytucja stwierdza, że ma to być demokratyczne państwo prawne, a więc ma ono

zabezpieczać wpływ obywateli na władzę państwową i ich udział w podejmowaniu decyzji

państwowych. Wynika stąd także zasada poszanowania wolności i praw jednostki. W

demokratycznym państwie prawnym mają być zabezpieczone nie tylko prawa większości, ale

także winien być uznawany głos i wola mniejszości społeczeństwa. Ma to być wszak

demokratyczne państwo prawne urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej.

Konsekwencje zatem jej przyjęcia są ważne dla zagwarantowania zasady pluralizmu

politycznego (wolność tworzenia partii politycznych), systemu reprezentacji (demokratyczny

wybór przedstawicieli społeczeństwa), form demokracji bezpośredniej (różne postaci

referendum) i roli różnorodnych form samorządu społecznego z samorządem terytorialnym

włącznie.

Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

Polska jest państwem jednolitym, czyli unitarnym, traktowanym jako jedność, czyli nie

składającym się z oddzielnych tworów razem tworzących federację. Nie ma więc w jego

ramach autonomicznych jednostek terytorialnych czy narodowościowo-terytorialnych. W

konsekwencji Polska jest na płaszczyźnie międzynarodowej jednym podmiotem. Unitarna

forma państwa stanowi konsekwencję faktu, że społeczeństwo polskie jest pod wieloma

względami jednolite. Tak można go określać w sensie narodowym, gdyż ogromna większość

obywateli Polski to osoby narodowości polskiej, inne grupy narodowościowe stanowią

znikomą mniejszość. Podobnie można mówić o sytuacji w dziedzinie wyznaniowej, gdzie

katolicy stanowią zdecydowaną większość. Podobnie także można charakteryzować stan w

zakresie kultury i jej tradycji itp. Za jednolitością państwa przemawiają także doświadczenia

historii wielu dziesiątków lat. Wszystkie te czynniki przemawiają na rzecz państwa

jednolitego, stanowiącego jeden podmiot prawa międzynarodowego.

Art. 4. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

Postanowienia tego artykułu dotyczą niezwykle ważnej sprawy - określenia suwerena, czyli

podmiotu władzy państwowej, wskazanie do kogo ta władza należy. W świetle postanowień

Konstytucji władzę państwową w Polsce sprawuje Naród, czyli ogół obywateli naszego

państwa. Nie chodzi zatem w omawianym przypadku o naród w sensie etnicznym,

obejmującym osoby konkretnej narodowości. Należy zwrócić uwagę, że w analizowanym

stwierdzeniu nie określa się bliżej pojęcia Naród. W omawianym przypadku chodzi o

wszystkich obywateli Rzeczypospolitej (jak to określa wstęp), a więc podstawą

przynależności do tak rozumianego Narodu jest fakt posiadania obywatelstwa polskiego.

Mamy tu zatem do czynienia z Narodem w sensie prawnym i politycznym, a nie etnicznym. O

tym kto wchodzi w skład Narodu, przesądzają zasady odnoszące się do kwestii obywatelstwa.

Analizowany artykuł, poza określeniem podmiotu władzy państwowej, wskazuje zarazem

podstawowe formy jej sprawowania. Konstytucja wymienia w tym zakresie dwie formy:

bezpośrednią i pośrednią. W formie bezpośredniej, która nie może być stosowana na co dzień

i powszechnie, a jest zastrzeżona do rozstrzygania spraw szczególnej wagi państwowej lub

lokalnej, społeczeństwo może decydować w drodze referendum. Zasadniczą jednak formą

sprawowania władzy jest forma pośrednia, w drodze wybieranych przez Naród

przedstawicieli zasiadających w Sejmie i w Senacie. Naród posiada prawo wysuwania

kandydatów na posłów i senatorów, a także prawo wybierania tak swoich reprezentantów, jak

i programów, które mają oni realizować w wykonywaniu powierzonego im mandatu.

Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium,

zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże

dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą

zrównoważonego rozwoju.

Artykuł 5 określa funkcję państwa, czyli zasadnicze kierunki i cele jego działania.

Wymienienie tych funkcji jest rzeczą bardzo istotną, gdyż z nich wynikają konkretne

kompetencje i zadania organów państwowych w ogóle, a przede wszystkim tych, które

powołuje sama Konstytucja. Kluczową funkcją jest niewątpliwie strzeżenie niepodległości i

nienaruszalności terytorium Rzeczypospolitej, gdyż jej realizacja pozwala na wykonywanie

takich funkcji, jak: zapewnienie wolności i praw człowieka i obywatela, jak też jego

bezpieczeństwa, ochrona dziedzictwa narodowego, a także ochrona środowiska. U podstaw

realizacji tych funkcji leży zasada zrównoważonego rozwoju państwa i gospodarki

narodowej.

Art. 6. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr

kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.

Sprawa dziedzictwa kulturalnego stanowi złożony problem, a jego znaczenie jest ogromne.

Stąd Konstytucja wprowadza dwie ważne zasady działania państwa w tej dziedzinie. Pierwsza

z nich to zasada upowszechniania dóbr kultury, co ma istotne znaczenie w jej poznawaniu, w

procesie patriotycznego wychowania społeczeństwa, w kształtowaniu postaw obywatelskich.

Druga z nich to zapewnienie równego dostępu do tych dóbr, które stanowią źródło tożsamości

Narodu, jego trwania i rozwoju. Dla przyszłości Narodu i państwa ma to ogromne znaczenie.

Konstytucja szeroko pojmuje obowiązki państwa w upowszechnianiu kultury, bowiem ust. 2

omawianego artykułu zobowiązuje Rzeczpospolitą do udzielenia pomocy Polakom

zamieszkałym poza granicami w zachowaniu ich związku z narodowym dziedzictwem

kulturalnym, co ma ogromne znaczenie dla kształtowania ich świadomości i tożsamości, a

także poczucia więzi z Macierzą.

Art. 7. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

Problem prawnych podstaw działania państwa ma ogromne znaczenie, a dotyczy to

wszystkich organów władzy publicznej. Jest to istotna kwestia, dotycząca także gwarancji

swobód obywatelskich, ochrony jednostki przed omnipotencją państwa i jego aparatu. W

państwie demokratycznym, w którym rządzi prawo, organy władzy publicznej mogą powstać

tylko na podstawie prawnej, a normy prawne muszą określać ich kompetencje, zadania i tryb

postępowania, wyznaczając tym samym granice ich aktywności. Organy te mogą działać

tylko w tych granicach. O ile jednostka ma swobodę działania zgodnie z zasadą, że co nie jest

wyraźnie zabronione przez prawo, jest dozwolone, to organy władzy publicznej mogą działać

tylko tam i o tyle, o ile prawo je do tego upoważnia, przy czym obywatel może zawsze

domagać się podania podstawy prawnej, na jakiej organ podjął konkretną działalność. Jest to

zgodne z wymogami wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego. Kontrolę

przestrzegania tych zasad sprawują organy działające w trybie nadzoru, sądy, a także

Trybunał Konstytucyjny.

Art. 8. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

Państwo demokratyczne działa na podstawie i w granicach zakreślonych przez prawo. System

obowiązującego prawa jest we współczesnych państwach bardzo rozbudowany, a normy

prawne są stanowione przez różne organy (szerzej kwestie te reguluje Konstytucja w

rozdziale III zatytułowanym "Źródła prawa"). Wśród tych aktów prawnych szczególną

pozycję zajmuje Konstytucja, którą art. 8 określa jako "najwyższe prawo Rzeczypospolitej".

Oznacza to, że w hierarchii aktów prawnych w państwie zajmuje ona najwyższe miejsce, a

normy prawne w niej zawarte mają najwyższą moc prawną. Konsekwencją tego stanowiska

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: