kształtowanie systemu językowego dziecka niesłyszącego.pdf

Prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska

mgr Agnieszka Fabisiak

KSZTAŁTOWANIE SYSTEMU JEZYKOWEGO DZIECKA NIESŁYSZĄCEGO W

WIEKU NIEMOWLĘCYM I PONIEMOWLĘCYM. ROZWÓJ MOWY JULII.

Podczas ostatniej konferencji poświęconej problemom surdologopedycznym, która

odbyła się w Jachrance w maju tego roku, mówiłam na temat metod pracy z dziećmi

prelingwalnie ogłuchłymi, które zostały zdiagnozowane dopiero po drugim roku życia.

Podkreślałam, iż nabywanie w takiej sytuacji języka jako sposobu komunikowania się i

opisywania świata jest warunkowane przez zastosowanie specjalnej metody. Tok

postępowania, który wówczas omówiłam można przedstawić takim oto zdaniem:

Dziecko niesłyszące, które rozpoczyna naukę mowy po zakończeniu drugiego roku życia

nabywa język od słowa przeczytanego do wypowiedzianego.

Dzisiaj chciałabym powiedzieć o pracy z dzieckim niesłyszącym, które wcześnie

zdiagnozowane otrzymuje swój pierwszy aparat słuchowy przed zakończeniem ósmego

miesiąca życia.

Prowadzenie zajęć logopedycznych z dzieckiem w wieku niemowlęcym i w

pierwszym etapie wieku poniemowlęcego wymaga od logopedy wiedzy na temat

rozwoju procesów poznawczych oraz znajomości etapów kształtowania się mowy u

dzieci słyszących. Wzajemne przenikanie się tych procesów rozwojowych implikuje

rodzaj podejmowanych przez surdologopedę działań.

Oczywistym jest fakt, że otrzymanie przez niemowlę aparatów słuchowych nie

warunkuje niezakłóconego procesu nabywania systemu językowego. Przede wszystkim

domownicy muszą się nauczyć pewnego szczególnego sposobu językowej komunikacji

z dzieckiem. Jej podstawowym założeniem jest świadome dostarczanie zwiększonej, w

stosunku do słyszących rówieśników, ilości informacji na temat struktury języka.

Innymi słowy strategia oddziaływań logopedycznych musi być tak skonstruowana aby

pomóc dziecku dotrzeć do struktury fonemowej języka i przekazać reguły

morfologiczne, morfonologiczne i składniowe. Dzieje się to poprzez specyficzny

sposób budowania wypowiedzi. Albowiem kiedy spostrzeganie jest inne nie można

utrzymać tezy o tożsamości rozwoju niemowląt słyszących i niesłyszących. Stąd

konieczność konstruowania specjalnych strategii stymulujących rozwój języka.

Rozmowa logopedy z dzieckiem ma następujące cechy;

 wymowa jest: głośniejsza, wolniejsza, bardziej wyrazista, śpiewna

(modulowana), z nasilonym akcentem i charakterystycznym wzniesieniem

głosu przy końcu emisji ,

 wypowiedzi są krótkie, dłuższe frazy oddzielone od siebie ;

 nowe wyrazy i zwroty są kilkakrotnie powtarzane,

 wypowiedzi budowane są tak, by pojawiały się najczęściej w ćwiczonych na

danym etapie strukturach gramatycznych,

 w każdej sytuacji wypowiadane są pytania a przy braku reakcji ze strony dziecka

także budowane odpowiedzi,

 od pierwszego roku życia rozpoczyna się nauka czytania samogłosek, sylab oraz

globalnie rzeczowników i czasowników. Równoczesne wprowadzenie czasowników

funduje pojawienie się pierwszych zdań.

Budowanie systemu językowego dokonuje się podczas stymulowania funkcji

poznawczych dziecka (podczas ćwiczeń ogólnorozwojowych) a przede wszystkim w

zabawie, uwzględniającej wzajemne korelacje między rozwojem zabawy i języka.

Można spodziewać się równoległości w osiąganiu kolejnych etapów obydwóch

umiejętności. Zależności te obrazuje tabela nr 1.

Tabela 1. Rozwój zabawy i rozwój mowy do pierwszego roku życia

Ukończony Zabawa Wokalizacja i język

wiek

4 miesiące Zabawa grzechotką włożoną Wokalizacje dźwięków podobnych

do rąk (potrząsanie, do samogłosek.

przyglądanie się).

Zabawa palcami.

6 miesięcy Przekładanie zabawek Włączenie nowych dźwięków

z ręki do ręki, . spółgłoskowych o dużej

manipulowanie przedmiotami różnorodności. Także takich,

powtarzanie wywoływanych których brak w otoczeniu.

dźwięków. Wymawianie sylab i budowanie

z nich łańcuchów. Gaworzenie

samonaśladowcze.

8 miesięcy Manipulowanie zabawkami Wielokrotne powtarzanie dźwięków,

z przeciwstawieniem kciuka. intensywnie podczas zabawy.

Poszukiwanie przedmiotu Rozumienie wypowiedzi

który zniknął z pola widzenia. z zabarwieniem emocjonalnym.

Zabawy typu kosi-łapki ,

sroczka itp.

Wyrzucanie zabawek

z wózka i łóżeczka.

Wykonywanie czynności

zmierzających do osiągnięcia

celu.

10 miesięcy Zabawy typu a kuku. Rozumienie słów. Naśladowanie

Odnajdywanie ukrytych wypowiedzi dorosłych.

przedmiotów. Oglądanie Pierwsze słowa zbudowane z sylab

książeczek. Wskazywanie otwartych.

przedmiotów i obrazków.

Zabawy przy muzyce.

Naśladowanie ruchów.

12 miesięcy Próby rysowania. Rozumienie poleceń.

Wykorzystywanie narzędzi. Powtarzanie sylab i wyrazów.

Budowanie wypowiedzeń

jednoczłonowych.

W pierwszym etapie kiedy dziecko ćwiczy schematy sensoryczno-motoryczne, zdolne

jest ono do wykonywania jednego rodzaju ruchów dłoni i wokalizowania jednego rodzaju

dźwięków. Umiejętności te są doskonalone poprzez ćwiczenia i przygotowują do drugiego

etapu. Manipulowaniu przedmiotami w drugim etapie odpowiada „manipulowanie”

głoskami. Powtarzanie sekwencji ruchów dłoni zgodne jest z budowaniem łańcuchów

sylabowych. Każda z tych czynności pozwala dziecku na dokonanie nowych odkryć

związanych z analizatorem słuchu.

Trzeci etap osiąga dziecko wówczas, gdy jest zdolne do zachowań skierowanych na

osiąganie zamierzonego celu. Postępującej sprawności palców towarzyszy wzrastająca

precyzja ruchów języka i warg. Umiejętności naśladowania ruchów osób dorosłych

odpowiada możliwość naśladowania intonacji wypowiedzi płynących z otoczenia.

Kiedy w czwartym etapie, na skutek rozumienia wielu słów, zabawy staną się z jednej

strony zależne od mowy ( gdzie oko ?, gdzie nosek ? jak robi piesek ?) , a z drugiej oparte

na naśladowaniu zachowań dorosłych, dziecko zacznie naśladować także wypowiedzi

płynące z otoczenia. Oprócz nowych zabaw (oglądanie książeczki) pojawią się pierwsze

słowa zbudowane z sylab otwartych.

Osiągnięciem piątego etapu jest świadome korzystanie z narzędzi (przedmiotów

codziennego użytku i słów ). Język będzie mógł być świadomie wykorzystywanym

środkiem komunikacji. Aktywność poszukiwawcza w działaniach z przedmiotami,

eksploracja przestrzeni, są widoczne także w budowaniu wypowiedzeń, które – choć są

jednoczłonowe - mają znaczenie wypowiedzi wieloczłonowych (wołanie mama - oznacza `

przyjdź do mnie `).

Jeśli przyjmiemy, że linie poziome obrazują równoległy rozwój zabawy i mowy, to

można zobaczyć wzajemne relacje w osiąganiu poszczególnych etapów oraz oczekiwać

wzajemnych wpływów, choć nie zawsze bezpośrednich omawianych czynności.

Schemat 1. Etapy rozwoju mowy i zabawy

Ćwiczenie Powtarzanie Zachowania Naśladowanie Wykorzystywanie

schematów sekwencji skierowane ruchów narzędzi

na cel

Zabawa__________________________________________________________________

Mowa___________________________________________________________________

Wokalizacja Gaworzenie Powtarzanie Naśladowanie Budowanie wypowiedzi

samogłosek samonaślad. intonacji wypowiedzi jednoczłonowych

Prześledzenie etapów rozwoju mowy i czynności zabawowych dziecka pozwala

dostrzec wzajemne korelacje między tymi umiejętnościami. Wydaje się, że można

obserwować równoległy rozwój zabawy i mowy, jednocześnie śledząc wpływ

osiągnięć w jednej umiejętności na drugą. Problem ten nie wymaga odpowiedzi na

pytanie, czy mowa wpływa na rozwój zabawy, czy może jest odwrotnie? Trudno

stwierdzić czy wypowiadanie onomatopei, jakimi posługuje się dziecko w zabawie,

jest warunkiem zabawy w jazdę samochodem. Chodzi raczej o to, jak te czynności

wzajemnie na siebie oddziałują, warunkując globalny rozwój dziecka.

Tabela 2. Rozwój zabawy i rozwój mowy od piętnastego do trzydziestego miesiąca życia

Ukończony Zabawa Język

wiek

18 miesiąc Złożone zabawy Wyrazy reduplikowane,

życia manipulacyjne, wyrazy wieloznaczne,

takie same działania wykrzykniki, onomatopeje.

wobec różnych przedmiotów. Wypowiedzi jednowyrazowe,

Pierwsze konstrukcje rzadko dwuwyrazowe.

oparte na reduplikacji Brak odmiany, wyrazy amorficzne.

działań i wzorów Zatarte granice między cz. mowy.

Składnia wyrażona z pomocą

konsytuacji i intonacji.

24 miesiąc Zabawy konstrukcyjne, Duża ilość zdrobnień.

życia naśladowanie czynności W deklinacji wszystkie przypadki

wykonywanych przez dorosłych, i liczby, przewaga mianownika i

brak tworzenia sekwencji biernika. Czasem przypadek

czynności w zabawie niezależny zamiast zależnego.

W koniugacji dystynkcja osób,

Zabawy równoległe czasów, częściowo trybów.

z rówieśnikami. Osoba trzecia użyta w znaczeniu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: