Współpraca terapeutyczna.pdf

Kubitsky Vademecum II.qxd 29/1/10 12:32 Page 113

ROZDZIA¸

Wspó∏praca terapeutyczna

taktu z rodzinà. W literaturze fachowej – zw∏aszcza w terapii

strategicznej – mówi si´ o dopasowywaniu ( matching ) i przy∏à-

czaniu ( joining in ). Oba wyra˝enia oznaczajà Êwiadome zabiegi

terapeuty w celu nawiàzania bli˝szej wi´zi z rodzinà.

Rodzina, która przychodzi do gabinetu terapeuty, ma zwykle ni-

skà samoocen´. Wizyta u terapeuty jest dla wielu rodziców oznakà

s∏aboÊci i dowodem braku kompetencji. Rodzice obawiajà si´, ˝e

terapeuta b´dzie ich obwinia∏ za niepowodzenia wychowawcze.

Niektóre rodziny przera˝a mo˝liwoÊç ujawnienia przez terapeut´

wstydliwych sekretów. Obawy te wywo∏ujà stres i wp∏ywajà hamu-

jàco na spontanicznoÊç i szczeroÊç. Z tego wzgl´du terapeuta po-

winien na samym poczàtku zaznaczyç, ˝e celem terapii nie jest

krytykowanie lub osàdzanie rodziny, lecz udzielenie jej wsparcia

i pomocy. Od pierwszych chwil spotkania terapeuta okazuje sza-

cunek wszystkim cz∏onkom rodziny ∏àcznie z dzieçmi. Taka po-

stawa wskrzesza nadziej´ i budzi ufnoÊç.

Terapeuta pami´ta, ˝e ka˝dy cz∏onek rodziny, niezale˝nie od rodza-

ju zaburzenia, jest kimÊ wi´cej ni˝ tylko „pacjentem”. Zanim naba-

wi∏ si´ k∏opotów lub popad∏ w na∏óg, zwykle prowadzi∏ wzgl´dnie

normalne ˝ycie. Mo˝na zmagaç si´ z wieloma problemami ma∏˝eƒ-

skimi i wychowawczymi, a jednoczeÊnie byç kompetentnym fa-

chowcem i porzàdnym cz∏owiekiem. DoÊwiadczony terapeuta wie,

˝e ka˝dy ∏atwo mo˝e si´ znaleêç pod wozem – tak˝e on sam.

113

W arunkiem skutecznej terapii jest nawiàzanie dobrego kon-

Kubitsky Vademecum II.qxd 29/1/10 12:32 Page 114

Terapeuta nawiàzuje wspó∏prac´ z rodzinà zarówno na poziomie

werbalnym, jak i niewerbalnym, Êwiadomym i nieÊwiadomym.

Wa˝ne jest, aby terapeuta ju˝ na wst´pie stara∏ si´ dostosowaç

swój j´zyk do j´zyka rodziny. Popisywanie si´ wiedzà teoretycznà

i u˝ywanie terminów fachowych nie jest zachowaniem wskaza-

nym. Sesja terapeutyczna nie jest seminarium naukowym.

Wys∏uchujàc wypowiedzi ojca rodziny, który np. wspomina, ˝e jest

jedynakiem, terapeuta mo˝e nadmieniç – jeÊli to prawda – ˝e on

równie˝ nie mia∏ rodzeƒstwa. Nie chodzi tu o manipulacj´ lub

schlebianie, lecz o otwarcie kana∏ów komunikacji i nawiàzanie

kontaktu. JeÊli np. matka uskar˝a si´ na zachowanie swoich dzieci,

terapeuta mo˝e rzuciç uwag´: „Ja te˝ mia∏em dwóch nastolatków

w domu i wiem, jak mocno potrafià zajÊç cz∏owiekowi za skór´”.

JeÊli rodzina przychodzi z ma∏ymi dzieçmi, terapeuta mo˝e do

nich podejÊç i pobawiç si´ z nimi przez chwil´.

Mistrzowie terapii rodzinnej wk∏adali wiele wysi∏ku w zbudowanie

przymierza terapeutycznego. Klasyczny jest komentarz Carla Whi-

takera, który na skarg´ ojca, ˝e czuje si´ jak chodzàca portmonetka,

odpowiedzia∏, ˝e go rozumie, poniewa˝ sam by∏ w podobnej sytuacji

(Whitaker i Keith, 1981). Salvador Minuchin „solidarnie” zapala∏ pa-

pierosa lub drapa∏ si´ w g∏ow´, aby tym gestem upodobniç si´ do ko-

goÊ z rodziny (Minuchin i Fishman, 1981). W tych zabiegach g∏ównej

roli nie odgrywa „technika”, lecz ciep∏o, humor i wyobraênia.

Dà˝àc do nawiàzania kontaktu, terapeuta stara si´ dobraç taki

poziom bliskoÊci, który nie b´dzie ani zbyt osobisty, ani zbyt ofi-

cjalny. JeÊli terapeuta b´dzie zachowywa∏ zbyt du˝y dystans, mo˝e

zostaç odebrany jako nieczu∏y i ch∏odny. Z kolei je˝eli oka˝e za

du˝o tkliwoÊci i wspó∏czucia, ∏atwo mo˝e zostaç „wessany”

w uk∏ad rodziny. Znalezienie odpowiednich proporcji nie jest pro-

ste, jednak praktyka i zdrowy rozsàdek pomogà mu znaleêç z∏oty

Êrodek mi´dzy tymi skrajnoÊciami. Profesjonalizm nie musi wy-

kluczaç serdecznoÊci i ˝yczliwoÊci.

Terapeuta zabiega o nawiàzanie wspó∏pracy terapeutycznej z ca∏à

rodzinà, jednak szczególnie stara si´ pozyskaç osoby sprawujàce

w∏adz´ w rodzinie oraz tych cz∏onków rodziny, którzy sà sceptycz-

nie lub wrogo nastawieni do terapii.

114

Kubitsky Vademecum II.qxd 29/1/10 12:32 Page 115

Jak zatem terapeuta powinien si´ zachowaç? Jego postawa po-

winna si´ odznaczaç nast´pujàcymi cechami:

•

szacunkiem,

•

˝yczliwoÊcià,

•

tolerancjà i neutralnoÊcià,

•

szczeroÊcià.

S ZACUNEK

Rodzina zwraca si´ do terapeuty nie po to, aby us∏yszeç komple-

menty lub nagan´, lecz aby uzyskaç pomoc w rozwiàzaniu okre-

Êlonego problemu. Rodzina nie oczekuje od terapeuty, ˝e jà poko-

cha, natomiast ma prawo spodziewaç si´ szacunku. Terapeuta

wie, ˝e ka˝da rodzina, zanim si´ do niego zwróci∏a, na wiele spo-

sobów próbowa∏a uporaç si´ z trudnoÊciami. Terapeuta musi ro-

zumieç troski i cierpienie rodziców i dzieci.

Uczucia te nale˝y w sobie piel´gnowaç, gdy˝ lata praktyki cz´sto st´-

piajà wra˝liwoÊç i powodujà, ˝e terapeuta niekiedy widzi w rodzinie

system, granice i regu∏y, a nie dostrzega konkretnych osób. Zdarza

si´, ˝e terapeuta, który sam nie jest ojcem lub nie ˝yje w sta∏ym

zwiàzku, nie uÊwiadamia sobie, co to znaczy mieç partnera, który

jest alkoholikiem, lub syna przechodzàcego okres „burzy i naporu”.

Terapeuci, którzy ch´tnie stosujà nowe techniki i metody, powinni

pami´taç, ˝e ani rodzice, ani dzieci nie sà marionetkami w ich pry-

watnym teatrze. Niedopuszczalne jest lekcewa˝àce odnoszenie si´ do

któregokolwiek z cz∏onków rodziny lub ranienie ich uczuç. Z wywia-

dów z pacjentami wynika, ˝e czujà si´ oni mniej dotkni´ci nietaktem

terapeuty ni˝ brakiem przeprosin. JeÊli wi´c terapeuta powie coÊ

niestosownego, powinien niezw∏ocznie przeprosiç danà osob´ i wy-

raziç ubolewanie. W zale˝noÊci od sytuacji mo˝e powiedzieç:

– Przepraszam za to okreÊlenie. Jest ono niemàdre i krzywdzàce.

– Da∏em si´ ponieÊç emocjom. Przepraszam was wszystkich. Jak

widzicie, ja te˝ mam trudnoÊci z panowaniem nad sobà. Ale

wróçmy do tematu…

115

Kubitsky Vademecum II.qxd 29/1/10 12:32 Page 116

Szacunek wyra˝a si´ ogl´dnoÊcià i taktem w podejmowaniu deli-

katnych tematów, np. wspó∏˝ycia seksualnego, dramatycznych

prze˝yç, pobytu w wi´zieniu lub zak∏adzie psychiatrycznym. Dys-

krecja i rozsàdek podpowiedzà terapeucie, kiedy i w jaki sposób

mo˝e zapytaç o ˝ycie p∏ciowe, zdrad´ ma∏˝eƒskà, utrat´ pracy,

nieuleczalnà chorob´ lub zbli˝ajàcà si´ Êmierç.

Dzieci, które dozna∏y krzywd ze strony doros∏ych, traktujà niekie-

dy terapeut´ z podejrzliwoÊcià i odnoszà si´ doƒ negatywnie. Jed-

nak jeÊli zauwa˝à, ˝e terapeuta zachowuje si´ wobec nich grzecznie

i uwa˝nie ich s∏ucha, niech´ç niebawem ust´puje przychylnemu za-

interesowaniu.

W budowaniu przymierza z rodzinà terapeuta musi niekiedy kie-

rowaç si´ intuicjà i dyplomacjà. Oto przyk∏ad:

W czasie pierwszej sesji z rodzinà (rodzice i trójka dzieci w wieku

szkolnym) terapeuta zauwa˝y∏ du˝e ró˝nice w hierarchii mi´dzy

ojcem a matkà. Ojciec pozostawa∏ w cieniu i najwyraêniej ba∏ si´

˝ony, która dyrygowa∏a ca∏à rodzinà. Terapeuta szybko doszed∏

do wniosku, ˝e kwestionujàc despotyczne zachowanie matki, nie

tylko jej nie przekona, ale jà do siebie zrazi. Niewykluczone, ˝e

matka na zasadzie odwetu zbojkotuje jego wysi∏ki.

Terapeuta: (do matki) Z tego co mówisz, widz´, jak bardzo sta-

rasz si´ o to, aby w rodzinie panowa∏ ∏ad i porzàdek. Bez ciebie

najprawdopodobniej nikt by nie wiedzia∏, co ma robiç, jak nale˝y

mówiç, jakich zasad trzeba si´ trzymaç. Dzi´ki tobie nikt nie musi

si´ d∏ugo zastanawiaç, co wypada, a czego nie wypada czyniç

w danej sytuacji… Tak… Pozwolisz mi zatem, ˝e zwróc´ si´ do

najstarszej córki i zapytam jà, czy mo˝e chcia∏aby jeszcze wi´cej

∏adu i porzàdku w waszej rodzinie lub czy jest w pe∏ni zadowolona

z obecnej sytuacji.

Komentarz: Terapeuta nie poda∏ w wàtpliwoÊç niedemokratycz-

nych „rzàdów” matki, nie zdetronizowa∏ jej, lecz poprosi∏ jà

o zwrócenie si´ do „jej” dziecka. Gestem tym ujà∏ matk´ i tym sa-

mym zapewni∏ sobie jej przyjazny stosunek. Wykorzystujàc sym-

pati´ matki, terapeuta „przemyci∏” kilka demokratycznych zasad

iwkonsekwencji wzmocni∏ pozycj´ ojca.

Szacunek okazywany wszystkim cz∏onkom rodziny ma równie˝

wp∏yw wychowawczy. Szacunek budzi i utrwala poczucie w∏asnej

116

Kubitsky Vademecum II.qxd 29/1/10 12:32 Page 117

wartoÊci. Dla wielu rodzin terapeuta jest niekiedy jednà z niewielu

osób, które okazujà im respekt. Rodzina, która czuje si´ szanowa-

na przez terapeut´, zaczyna szanowaç sama siebie. Jest to efekt

modelowania, a zarazem swoistej osmozy emocjonalnej, jaka za-

chodzi mi´dzy terapeutà a rodzinà.

˚ YCZLIWOÂå

W pracy terapeutycznej potrzebny jest nie tylko intelekt, ale i ser-

ce. Spotka∏em wielu terapeutów, którzy mieli ogromnà wiedz´,

jednak rodziny nie wraca∏y do nich na drugà sesj´.

Przyjazne usposobienie do wszystkich cz∏onków rodziny zmniej-

sza niepokój i napi´cie, a nade wszystko zach´ca do wspó∏pracy.

PodkreÊlanie pozytywnych cech, akcentowanie potencja∏u, który

drzemie w rodzinie, motywuje do podj´cia pierwszych kroków.

Rodzina, która na przekór trudnoÊciom i pora˝kom stara si´ zna-

leêç rozwiàzanie swoich problemów, zas∏uguje ju˝ przez sam ten

fakt na uznanie. Nie wystarczy o tym pomyÊleç, trzeba to tak˝e

otwarcie powiedzieç ca∏ej rodzinie:

Na ˝àdanie opieki spo∏ecznej do terapeuty zg∏osi∏a si´ matka, lat

41. Kobieta mia∏a pi´cioro dzieci z trzema ró˝nymi ojcami i wy-

chowywa∏a je sama. Powodem ingerencji opieki spo∏ecznej by∏ jej

alkoholizm, z którym sama prowadzi∏a nierównà walk´. Kobieta

3–4 razy w miesiàcu upija∏a si´ do nieprzytomnoÊci. Podczas tych

epizodów alkoholowych m∏odszymi dzieçmi opiekowa∏a si´ naj-

starsza córka, 17 lat. Opieka spo∏eczna zamierza∏a pozbawiç

matk´ praw rodzicielskich.

Podczas sesji terapeuta zauwa˝y∏, ˝e dzieci sà schludnie ubrane,

umyte i wyra˝ajà si´ poprawnym j´zykiem. Z rozmowy wynika∏o,

˝e z wyjàtkiem kilku dni w miesiàcu matka bez zarzutu wywiàzy-

wa∏a si´ ze swoich obowiàzków rodzicielskich. Wszyscy krytyko-

wali jà za epizody alkoholowe trwajàce 3–4 dni w miesiàcu, nikt

natomiast nie wyrazi∏ jej uznania za ca∏y pozosta∏y okres (26–27

dni w miesiàcu), kiedy zachowywa∏a si´ bez zarzutu. Terapeuta

postanowi∏ to zmieniç.

117

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: