natura 2000 narzedzie.pdf

NATURA 2000

– narz´dzie

ochrony przyrody

Planowanie ochrony obszarów

Natura 2000

Patronat:

Pawe∏ Pawlaczyk, Andrzej Jermaczek

NATURA 2000

– narz´dzie

ochrony przyrody

Planowanie ochrony obszarów

Natura 2000

WWF Polska

Warszawa 2004

Redakcja: Katarzyna Nowak, Przemys∏aw Kalinka, Magdalena Dul

Zdj´cia: Ireneusz Chojnacki, Fred F. Hazelhoff, G. i T. K∏osowscy, Petr

Kocarek, Roger LeGuen, Beata Nawrocka, Grzegorz Oko∏ów (ok∏adka),

Zbigniew Osadowski, Piotr Skórnicki, Pawe∏ Âwi´tkiewicz, Artur Tabor

Przedstawione w publikacji opinie sà wy∏àcznie poglàdami autorów

i nie wyra˝ajà oficjalnego stanowiska instytucji rzàdowych.

Wydawca: WWF Polska

Recenzent naukowy: prof. dr hab. Zbigniew Witkowski

Publikacja pod patronatem Ministerstwa Ârodowiska

Publikacja sfinansowana ze Êrodków

Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Norwegii

Opracowanie graficzne, sk∏ad, druk:

NAJ-COMP ul. Minerska 1, 04-506 Warszawa

Dost´pne w biurze WWF Polska, ul. WiÊniowa 38, 02-520 Warszawa

1. Wst´p

Wst´p

1.1. Idea ochrony europejskiego

dziedzictwa przyrodniczego

wanie wspólnego dobra jakim jest nasza eu-

ropejska przyroda. Wyrazem tego poszano-

wania jest wspólna filozofia i wspólna prak-

tyka ochrony przyrody oraz wiele wspólnie

realizowanych przedsi´wzi´ç. Znane po-

wszechnie i odmieniane dziÊ w ró˝nych j´-

zykach has∏o „przyroda nie zna granic” na-

biera obecnie w Polsce nowego znaczenia,

coraz cz´Êciej docierajàc do naszej Êwiado-

moÊci. Proces jednoczenia si´ z Unià Euro-

pejskà, stopniowe poznawanie jej struktur

i zasad funkcjonowania, uÊwiadamia nam,

˝e jesteÊmy zarzàdcami znacznej cz´Êci eu-

ropejskiego bogactwa przyrodniczego. To,

jak b´dziemy tym bogactwem gospodarzyç,

czy i jak zachowamy je dla przysz∏ych poko-

leƒ, przestaje byç naszà „prywatnà”, polskà

sprawà, staje si´ obiektem zainteresowania

i wysi∏ków ca∏ej Europy.

DziÊ, wchodzàc do Unii, musimy szybko

nauczyç si´ po europejsku myÊleç i dzia∏aç.

Tak˝e, a mo˝e przede wszystkim w ochro-

nie przyrody. Bo przecie˝ w∏aÊnie przyroda

„nie zna granic”.

JeÊli przebywajàc w którymkolwiek z kra-

jów Unii Europejskiej natkniemy si´ na ˝y-

we torfowiska wysokie, ˝ródliska, lasy ∏´-

gowe czy murawy kserotermiczne, mo˝e-

my byç pewni, ˝e obj´to je skutecznà

ochronà. Podobnie, jeÊli gdziekolwiek

w Unii znajdziemy stanowiska obuwika,

sasanki otwartej, ˝ó∏wia b∏otnego, kozioro-

ga d´bosza, miejsca gniazdowania pucha-

cza, bociana czarnego czy orlika krzykliwe-

go, wsz´dzie b´dà one obj´te opiekà i za-

bezpieczone przed przypadkowym bàdê

umyÊlnym zniszczeniem.

Idea mi´dzynarodowej wspó∏pracy w za-

kresie ochrony przyrody liczy w Europie

ju˝ co najmniej çwierç wieku. W roku 1979

w Bernie w Szwajcarii zosta∏a ustanowiona

Konwencja o ochronie dzikiej flory i fauny

europejskiej oraz siedlisk przyrodniczych

(Convention on the Conservation of Euro-

pean Wildlife and Natural Habitats). We-

sz∏a ona w ˝ycie w po∏owie roku 1982, na-

tomiast Polska ratyfikowa∏a jà 1 stycznia

1999, zobowiàzujàc si´ do jej przestrzega-

nia na swoim terytorium. Konwencja Ber-

neƒska jest otwarta dla wszystkich krajów

Europy, tak˝e tych nie nale˝àcych do Unii

Europejskiej.

W Unii Europejskiej praktycznà realizacjà

Konwencji Berneƒskiej jest Dyrektywa Sie-

dliskowa i Dyrektywa Ptasia, stanowiàce

cz´Êç prawa unijnego. Dotyczà one ochro-

ny „wspólnego europejskiego dziedzictwa

przyrodniczego”, okreÊlajàc zakres dzia∏aƒ

legislacyjnych, ochronnych, kontrolnych

i monitoringowych. Ich przestrzeganie jest

obligatoryjne dla wszystkich paƒstw Unii,

a wi´c od 1 maja 2004 tak˝e dla Polski.

We wspó∏czesnej Europie, obok poszano-

wania ró˝norodnoÊci kultur i j´zyków, po-

wszechnà praktykà staje si´ tak˝e poszano-

1.2. Idea obszarów Natura 2000

Jednym z wynikajàcych z Dyrektyw obo-

wiàzków jest m. in. utworzenie przez ka˝de

z paƒstw tzw. obszarów Natura 2000.

Wprowadzany obecnie w ˝ycie we wszyst-

kich krajach Unii, ukierunkowany na

ochron´ najcenniejszych walorów przyrod-

niczych, program Natura 2000 jest naj-

istotniejszym elementem ochrony europej-

skiej przyrody. Jego realizacja i wdro˝enie

w naszym kraju stwarza szanse skutecznej

ochrony przyrody jakich dotychczas nie

mieliÊmy. Szansà tà sà tak˝e obowiàzujàce

w Unii standardy prawne, konsekwentna

kontrola przestrzegania prawa, zasady

ochrony przyrody oraz mechanizmy jej fi-

nansowania.

NATURA 2000 – narz´dzie ochrony przyrody

Wst´p

Natura 2000 jest zbiorem obszarów wy-

znaczonych wed∏ug jednolitych kryteriów

w ca∏ej Unii Europejskiej tak, by zacho-

waç na nich siedliska przyrodnicze i ga-

tunki, które zosta∏y uznane za „wa˝ne dla

Europy”. Ka˝de z paƒstw Unii ma pewnà

samodzielnoÊç w wyznaczaniu i w wybo-

rze praktycznych sposobów ochrony tych

obszarów, musi jednak stosowaç przyj´te

dla ca∏ej Unii kryteria wyznaczania. Ka˝-

dy z obszarów mo˝e byç te˝ chroniony

w inny sposób – na wielu z nich gospodar-

ka cz∏owieka nie musi byç w ogóle ogra-

niczana, a niekiedy nawet dla zachowania

ekosystemów pó∏naturalnych wspiera si´

pewne jej formy (np. ekstensywne rolnic-

two). Jednak ochrona musi byç po prostu

skuteczna, co jest weryfikowane w ra-

mach obowiàzkowego monitoringu.

brazowych – jest bowiem skoncentrowana

tylko na zachowaniu zasobów okreÊlonych

gatunków i siedlisk przyrodniczych – to

jednak bardzo cz´sto ochrona tych ele-

mentów wymusza przy okazji ochron´ in-

nych wartoÊci, które uwa˝amy za cenne.

Natura 2000 mo˝e zadzia∏aç jak parasol

ochronny, rozciàgni´ty tak˝e nad innymi

elementami przyrody.

Wielu przyrodników wierzy tak˝e, ˝e

wdro˝enie w Polsce sieci Natura 2000 b´-

dzie o˝ywczym impulsem dla polskiej

ochrony przyrody. W Êlad za tworzeniem

sieci b´dzie bowiem musia∏o pójÊç wielo-

aspektowe planowanie ochrony poszcze-

gólnych jej elementów – a o ile ma ono byç

skuteczne, si´gnàç b´dzie musia∏o do naj-

lepszych i najnowoczeÊniejszych europej-

skich wzorców planowania zarzàdzania,

zagospodarowania i ochrony cennych

przyrodniczo obszarów. Nieuchronne jest

wdro˝enie w Polsce rzetelnego planowa-

nia, uwzgl´dniajàcego tak˝e uwarunkowa-

nia socjologiczne i ekonomiczne, udzia∏

w procesie planowania rozmaitych grup

spo∏ecznych, spójnego logicznie, okreÊlajà-

cego mierzalne cele, pozwalajàcego na cià-

g∏e modyfikowanie i ulepszanie planu sto-

sownie do osiàganych rezultatów ochrony.

Zwiàzany z ideà Natury 2000 model ochro-

ny przyrody, skupiajàcy si´ na osiàganych

rezultatach, a nie na wprowadzanych zaka-

zach i kontroli ich przestrzegania, jest rze-

czywiÊcie nowatorski w stosunku do do-

tychczasowej polskiej praktyki.

Celem programu Natura 2000 jest zacho-

wanie tylko wybranych siedlisk przyrodni-

czych i siedlisk wybranych gatunków zwie-

rzàt i roÊlin (tych uj´tych w za∏àcznikach

do dyrektyw). Wielu przyrodników wierzy

jednak, ˝e osiàgni´cie tego celu stworzy

„parasol ochronny” tak˝e i dla innych

sk∏adników ró˝norodnoÊçi biologicznej –

i ˝e stanie si´ czynnikiem stymulujàcym

zrównowa˝ony, a nie dewastacyjny kieru-

nek rozwoju w∏àczanych do sieci obszarów.

Koncepcja „gatunków parasolowych”

( umbrella species )

Gatunek parasolowy, to gatunek (najcz´-

Êciej ∏atwy do zauwa˝enia, obecny w Êwia-

domoÊci spo∏ecznej, „priorytetowy” z ja-

kiegokolwiek punktu widzenia), którego

ochrona automatycznie pociàga za sobà

ochron´ wielu innych, zazwyczaj mniej

efektownych i mniej „charyzmatycznych”

zwierzàt i roÊlin. Np. ochrona pachnicy

d´bowej ( Osmoderma eremita ) jest rów-

noznaczna z ochronà ca∏ego zespo∏u uni-

katowych owadów ˝yjàcych w próchnowi-

skach, poniewa˝ jedynym sposobem

ochrony pachnicy jest zachowanie mikro-

siedlisk rozk∏adajàcego si´ drewna, z któ-

rych inne gatunki tak˝e korzystajà.

Chocia˝ Natura 2000 nie chroni bezpo-

Êrednio ani ró˝norodnoÊci biologicznej,

ani lokalnej specyfiki, ani dzikoÊci i natu-

ralnoÊci przyrody, ani te˝ wartoÊci krajo-

Pachnica d´bowa ( Osmoderma eremita )

NATURA 2000 – narz´dzie ochrony przyrody

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: