Rozdział 2.
1) Wskaż najważniejsze traktaty rewizyjne i opisz zwięźle ich wpływ na kształtowanie się struktury Unii
Traktat o fuzji, podpisany w Brukseli 8 kwietnia 1965 (wszedł w życie 1 lipca 1967) był istotnym krokiem na drodze do unifikacji trzech Wspólnot (formalnie odrębnych organizacji) przez ustanowienie wspólnych instytucji (Rady i Komisji); uprzednio wspólnymi instytucjami były Trybunał Sprawiedliwości i PE oraz organ doradczy – Komitet Ekonomiczno-Społeczny; instytucje i organy powstające później były już wspólne dla trzech Wspólnot.
Jednolity Akt Europejski, podpisany 17 i 28 lutego 1986 (wszedł w życie 1 lipca 1987) spełnił istotną rolę w ustanowieniu rynku wewnętrznego, przyśpieszył prace nad ustanowieniem UGiW oraz WPZiB
Traktat o Unii Europejskiej (traktat z Maastricht), podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 (wszedł w życie 1 listopada 1993) ustanowił Unię Europejską i dokonał ważnych zmian w TEWG zmieniając nazwę EWG na Wspólnotę Europejską oraz ustanawiając etapy tworzenia UGiW
Traktat z Amsterdamu podpisany 2 października 1997 (wszedł w życie 1 maja 1999) dokonał ważnych zmian w TUE i TWE – m.in. dokonał „uwspólnotowienia” (tj. przeniesienia z filaru III do filaru I) istotnych dziedzin III filara UE (tzw. acquis Schengen)
Traktat z Nicei podpisany 26 lutego 2001 (wszedł w życie 1 lutego 2003) głównym jego zadaniem było przygotowanie UE do przyjęcia dużych grup nowych państw członkowskich (łącznie 12 w toku rozszerzenia 1 maja 2004 i 1 stycznia 2007); paralelnie do prac nad tym traktatem ustalono również wygaśnięcie, TEWWiS co stało się 23 lipca 2002 (tym samym EWWiS przestała istnieć a objęte nią dziedziny przejęła Wspólnota Europejska)
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (traktat konstytucyjny) podpisany 29 października 2004 (nie wszedł w życie głownie za sprawą zablokowania procedury ratyfikacyjnej we Francji i Niderlandach w następstwie negatywnych wyników referendów), którego zadaniem miało być dokonanie radykalnej reformy ustrojowej Unii przez zastąpienie dotychczasowych traktatów stanowiących UE oraz przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową (poza Unią miałby jednak pozostać Euratom
Traktat z Lizbony podpisany 13 grudnia 2007 (ma wejść w życie 1 stycznia 2009, jeżeli do tego czasu zostanie ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie), co do zasady przejmuje pakiet reform ustrojowych Unii zaproponowanych w Traktacie konstytucyjnym (z pewnymi modyfikacjami) dokonuje jednak jedynie rewizji TUE i TWE (w ostatnim przypadku następuje zmiana nazwy na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – TFUE) nie zastępując ich.
2) Omów zasadnicze obszary (filary) struktury Unii oraz istotniejsze elementy tych filarów
W skład I filaru wchodzą obecnie dwie Wspólnoty Europejskie stanowiące podstawę Unii. Z prawnego punktu widzenia Wspólnoty są dwiema odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, choć mają wspólne instytucje. Wspólnoty te rządzą się specyficznym reżimem wspólnotowym, który wyraża się przede wszystkim w: charakterze wspólnotowego prawa (ma ono, – jeśli tak wynika z przepisów wspólnotowych – wspólnotowych sferze wewnętrznej państw członkowskich skutek bezpośredni i pierwszeństwo wobec prawa krajowego) procedurze jego uchwalania oraz nadzorze, co do jego przestrzegania przez sądy wspólnotowe. Filary II i III mieszczą się w ramach polityk i form współpracy ustanowionych przez TUE. II filar ustanawia Wspólna Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. Jej zasadniczym zadaniem jest umocnienie tożsamości europejskiej w stosunkach międzynarodowych w tym również w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony. III filar obejmuje obecnie Współpracę Policji i Sądową w Sprawach Karnych. Na mocy traktatu z Amsterdamu część materii pierwotnego III filaru została uwspólnotowiona (przeniesiona do I filaru – włączona do TWE) dodano nowe problemy. Dalsze niewielkie zmiany wprowadził Traktat z Nicei. Obecnie obszar III filaru UE wraz z niektórymi obszarami TWE obejmowany jest wspólnym terminem – Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości
3) Na czym polega najistotniejsza różnica w charakterze prawnym między filarem I a filarem II i III Unii?
Z prawnego punktu widzenia zasadniczym kryterium odróżniającym I filar od II i III jest to, że w ramach filarów II i III państwa współpracują na podstawie prawa międzynarodowego tj. wyłącznie TUE. Nie obowiązuje w tych filarach reżim wspólnotowy – głównymi podmiotami działającymi w tych obszarach są państwa członkowskie UE choć mogą posługiwać się instytucjami wspólnotowymi oraz zobowiązane są do zachowania spójności ciągłości działań we wszystkich filarach oraz do szczególnego szanowania wspólnotowego zasobu prawnego. Interesującym i ważnym zjawiskiem służącym umocnieniu spójności działania Unii jest coraz mocniejsze wkraczanie reżimu wspólnotowego do III filara UE. Jest to możliwe, ponieważ w III filarze istotne kompetencje ma Trybunał Sprawiedliwości WE. W III filarze, UE tworzy się swoista hybryda prawa międzynarodowego i prawa wspólnotowego
4) Omów zwięźle zakres kompetencji Wspólnot działających w I filarze Unii, zwłaszcza zakres regulacyjny TWE
Dwie Wspólnoty działające w I filarze to:
Wspólnota Europejska (WE) – uprzednio Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Ze względu na zakres kompetencji jest to najważniejsza Wspólnota. Jej zasadniczym zadaniem jest ustanowienie rynku wewnętrznego przez liberalizację w ramach czterech swobód przepływu: towarów, pracowników i przedsiębiorczości, świadczenia usług i przepływu kapitału oraz prowadzenie wspólnych polityk (np. Wspólnych Polityk: Handlowej, Rolnej, Transportowej). W ramach WE jest również realizowana Unia Gospodarcza i Walutowa (UGiW) oraz działają reguły konkurencji.
Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA) – Euratom, która zajmuje się kontrolą i koordynacją w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej.
Do niedawna w I filarze UE działała również Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), która zajmowała się gospodarką w dziedzinach sektora węglowego i stalowego. Traktat ją ustanawiający – jako jedyny spośród traktatów ustanawiających Wspólnoty – został zawarty na czas określony (50 lat). Wygasł on 23 lipca 2002 a regulowane nim obszary zostały włączone do TWE. Tym samym organizacja ta przestała istnieć. Polska uzyskując członkostwo w UE przystąpiła do TUE i traktatów ustanawiających dwie Wspólnoty
5) Dlaczego propozycja zawarta w Traktacie konstytucyjnym i w Traktacie z Lizbony, aby przekształcić Unię w jednolitą organizację międzynarodową, ma zasadnicze znaczenie dla ustroju Unii?
Skutkowałoby to ujednoliceniem: struktury Unii, źródeł prawa pochodnego, mechanizmu decyzyjnego oraz umocnieniem spójności Unii. Ten główny kierunek reformy ustrojowej Unii ma być obecnie przeprowadzony na mocy Traktatu z Lizbony.
6) Jakie są zasadnicze możliwości zmiany traktatów stanowiących Unię?
Traktaty stanowiące UE mogą być zmieniane przez państwa członkowskie. Zmiany takie mogą mieć charakter rewizji postanowień traktatów. Zmiana przeprowadzana jest na podstawie odrębnych traktatów rewizyjnych (takimi traktatami były na przykład Traktat z Amsterdamu czy z Nicei). Zmiana może mieć również charakter modyfikacji traktatów. Modyfikacja może być przeprowadzona na mocy specjalnych postanowień traktatów stanowiących Unię, które upoważniają instytucje (Radę) do dokonania stosownej zmiany traktatów w ściśle określonym przedmiocie. Czasami taka decyzja Rady będzie wymagała dodatkowej zgody państw członkowskich. Procedura taka określana jest mianem procedury kładki.
7) Czy państwo członkowskie może wystąpić z Unii?
Postanowienia traktatów nie przewidują wyraźnie możliwości wystąpienia z UE. Nie istnieje też w tej mierze praktyka abstrahując od przypadku, który w istocie oznaczał ograniczenie terytorialnego obowiązywania traktatów (kazus Grenlandii). Możliwość wystąpienia jednak istnieje na podstawie ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. Przede wszystkim możliwym jest wystąpienie jednego z państw członkowskich w drodze uzgodnienia z pozostałymi państwami członkowskimi warunków wystąpienia. W takim wypadku należałoby zastosować albo procedurę zmiany traktatów albo procedurę akcesyjną dotyczącą akcesu do UE. Dyskusyjna jest możliwość jednostronnego wystąpienia z UE z powołaniem na klauzulę zasadniczej zmiany okoliczności. Również w takim wypadku musiałoby w istocie dojść do porozumienia między państwem występującym a pozostałymi państwami członkowskimi w sprawie politycznych a przede wszystkim ekonomicznych następstw wystąpienia. Trudno wyobrażalne jest faktyczne samowolne wystąpienie z Unii. W takim wypadku państwo samowolnie opuszczające Unię naruszyłoby traktaty stanowiące Unie a tym samym popełniłoby delikt międzynarodowy. Spowodowałoby to daleko idące konsekwencje polityczne ekonomiczne i finansowe dla takiego państwa. Ważną okolicznością wynikającą z istoty UE, którą musiałoby wziąć pod uwagę państwo występujące z Unii jest (podobnie jak przy przystępowaniu) fakt iż w grę wchodziłoby wystąpienie łączne z całej Unii. Ze względu na charakter strukturalny UE nie istniałaby możliwość wystąpienia z jednej ze Wspólnot z samej UE czy tylko z jednego z jej filarów. Traktat konstytucyjny zaproponował, – aby położyć kres niejednoznacznościom – wyraźną klauzulę dotyczącą dobrowolnego wystąpienia z Unii. Postanowienia te potwierdzają, że każde państwo członkowskie może notyfikować zamiar wystąpienia z Unii. Następnie w ciągu dwóch lat należałoby wynegocjować układ określający warunki wystąpienia (z możliwością przedłużenia takiego okresu za zgodą zainteresowanego państwa). Jeżeli w wyznaczonym czasie układ taki by nie został zawarty wystąpienie stawałoby się skuteczne. Traktat z Lizbony przejmuje tę propozycję.
8) Jakie sankcje mogą spotkać państwo członkowskie, które narusza podstawowe zasady działania Unii?
Art. 7 TUE przewiduje możliwość zastosowania sankcji w przypadku poważnego i stałego naruszania przez państwo członkowskie zasad określonych w art. 6 ust. 1 TUE (stwierdza to Rada zebrana w składzie szefów państw lub rządów stanowiąc jednomyślnie – bez udziału wchodzącego w grę państwa – na wniosek 1/3 państw członkowskich lub Komisji Europejskiej i po uzyskaniu zgody PE). Artykuł ten został wprowadzony do TUE na podstawie Traktatu z Amsterdamu i ustanowił bardzo dolegliwą sankcję tj. możliwość zawieszenia danego państwa w prawach państwa członkowskiego „łącznie z prawem do głosowania w Radzie”. Na mocy Traktatu z Nicei uelastyczniono możliwe działania. Zachowano dotychczasową sankcję, ale jej zastosowanie może być poprzedzone innymi działaniami. Po stwierdzeniu przez Radę (większością 4/5 państw członkowskich) wyraźnego ryzyka naruszenia przez jedno z państw członkowskich zasad TUE może ona do takiego państwa kierować stosowne zalecenia; uprzednio Rada musi wysłuchać takie państwo oraz może zwrócić się do osób niezależnych o sporządzenie sprawozdania o sytuacji w tym państwie.
9) Opisz zwięźle przebieg prac nad Traktatem konstytucyjnym, a następnie nad Traktatem z Lizbony
Traktat konstytucyjny – podczas spotkania Rady Europejskiej w Laeken (14-15 grudnia 2001) postanowiono zwołać Konferencję Międzyrządową w celu uzgodnienia Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy), przy czym Konferencja została poprzedzona Konwentem UE. Konwent obradował od lutego 2002 do czerwca 2003 i zakończył się przedłożeniem projektu Traktatu konstytucyjnego. Projekt ten był następnie przedmiotem obrad Konferencji Międzyrządowej (od października 2003 do czerwca 2004). Obrady były bardzo trudne. Za sprawą m.in. Polski zostały one zablokowane w grudniu 2003. Niemniej jednak kompromis udało się osiągnąć i Traktat konstytucyjny został podpisany w Rzymie 29 października 2004. Nie wszedł jednak w życie.
Traktat z Lizbony – po dwuletnim okresie refleksji (2005 – 2006) – podczas spotkania Rady Europejskiej 21 – 22 czerwca 2007 (na zakończenie Prezydencji niemieckiej) – podjęto decyzje o zwołaniu Konferencji Międzyrządowej i uzgodniono jej mandat. Stosownie do rysującego się kompromisu w mandacie uzgodniono odejście od formuły dużego traktatu rewizyjnego, który miałby zastąpić obecne traktaty stanowiące Unię i powrócono do tradycyjnego traktatu rewizyjnego, który dokona zmiany obowiązujących obecnie Traktatu o UE i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Ów traktat rewizyjny nosi nazwę Traktatu z Lizbony (Konferencja Międzyrządowa obradowała podczas Prezydencji portugalskiej a Traktat został podpisany 13 grudnia 2007 w Lizbonie). Wbrew wcześniejszym zapowiedziom Traktat o UE ma zachować swoją nazwę. Natomiast TWE miałby otrzymać nową nazwę – Traktat o funkcjonowaniu UE (TFUE).
Rozdział 3.
1) Na czym polega zasada kompetencji powierzonych/przyznania i jakie są jej konsekwencje?
Zasada kompetencji powierzonych oznacza, że Unia Europejska ma tylko tyle kompetencji, ile powierzyły jej państwa członkowskie (na podstawie art. 5 TWE „Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz celów w nim wyznaczonych”). Oznacza to, że UE/WE nie przysługuje kompetencja do decydowania o swoich uprawnieniach ani przyznawaniu sobie nowych kompetencji. Komisja ma wszelkie dorozumiane kompetencje niezbędne do zrealizowania zadań wyraźnie nałożonych na nią Traktatem. Kompetencje WE mogą mieć charakter kompetencji: wyraźnych, domniemanych oraz dodatkowych.
2) Co to są kompetencje dodatkowe WE?
Są one przewidziane w art. 308 TWE dla osiągnięcia celów WE związanych z funkcjonowaniem wspólnego rynku:, „Jeżeli działanie = Wspólnoty okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach funkcjonowania wspólnego rynku, jednego z celów Wspólnoty, a niniejszy Traktat nie przewidział kompetencji do działania wymaganego w tym celu, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, podejmując właściwe działania.”
3) Jaka jest różnica między kompetencjami wyłącznymi i dzielonymi?
Pewne kompetencje wykonywane mogą być wyłącznie na poziomie wspólnotowym, pewne zaś na poziomie krajowym. Inne mogą być wykonywane przez Wspólnotę lub przez państwa członkowskie. Podział kompetencji wynika z Traktatu i orzecznictwa ETS.
Kompetencje wyłączne (dotyczą między innymi unii celnej, polityki pieniężnej w strefie euro):
1. W określonych obszarach jedynie WE może przyjmować akty prawnie wiążące
2. Państwa członkowskie mogą działać jedynie z upoważnienia WE lub w celu wykonania aktów WE
3. Wyłączność kompetencji WE polega na wyłączności dysponowania nimi
4. WE ma także wyłączą kompetencję do zawierania umów międzynarodowych
5. Kompetencje dzielone (dotyczą między innymi rynku wewnętrznego, polityki społecznej):
6. W odpowiednich obszarach zarówno WE jak i państwa członkowskie mogą przyjmować akty prawnie wiążące
7. Państwa członkowskie mogą wykonywać swoją kompetencję w zakresie w jakim WE nie wykonała swojej kompetencji
4) Jak działa zasada subsydiarności?
Zasada subsydiarności (pomocniczości) oznacza, że na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane tylko te działania, których przeniesienie na wyższy szczebel oznacza większą skuteczność i efektywność niż w przypadku, gdyby prowadzenie stosownych akcji pozostawić w wyłącznej kompetencji rządów poszczególnych państw członkowskich.
5) Jaki test stosuje ETS do badania proporcjonalności środka?
ETS bada czy zastosowany środek prawny jest:
Odpowiedni i konieczny do osiągnięcia określonego celu, – jeśli istnieje wybór między kilkoma odpowiednimi środkami, należy zastosować ten najmniej uciążliwy
Współmierny (proporcjonalny) w stosunku do nakładanych ograniczeń – „zakaz stosowania działań władczych ponad potrzebę”
6) Do kogo odnosi się zasada wyprowadzona z art. 10 TWE?
Zasada wyprowadzona z art. 10 TWE to zasada lojalnej współpracy. Wskazuje ona na dwa obowiązki pozytywne (wypełnianie zobowiązań, ułatwianie realizacji celów WE) oraz jeden negatywny (zakaz przyjmowania środków sprzecznych z celami WE). Zasada ta odnosi się do: Państw członkowskich, Instytucji wspólnotowych, Relacji instytucje wspólnotowe-państwa członkowskie, Całego prawa UE
7) W jaki sposób zasada równowagi instytucjonalnej zastępuje zasadę trójpodziału władzy?
Wynikająca z orzecznictwa ETS zasada równowagi instytucjonalnej składa się z wielu szczegółowych postulatów:
• Każda instytucja Wspólnoty działa jedynie na podstawie upoważnienia wynikającego z traktatów
• Żadna instytucja nie może zastępować innych w wykonywaniu ich kompetencji
• Wszystkie instytucje muszą przestrzegać przewidzianych prawem procedur
• Każda instytucja sama ustala swój wewnętrzny regulamin postępowania i żaden inny organ nie ma wpływu na kształt tego regulaminu
• Istnieje obowiązek współpracy w celu realizacji celów wynikających z Traktatów
8) Jakie zasady składają się na zasadę rządów prawa?
• Zasada pewności prawa – podmioty prawa, zachowując się w określony sposób, podejmując decyzje, muszą być w stanie przewidzieć, jakie prawo będzie miało zastosowanie w danej sytuacji, jakie będą prawne skutki ich zachowań
• Zasada nieretroakcji [lex retro non agit] – prawo nie działa wstecz
• Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania (ochrony zaufania) – środki podejmowane przez WE nie mogą naruszać uprawnionego oczekiwania danego podmiotu, jeśli nie jest to uzasadnione względami nadrzędnego interesu publicznego
• Zasada proporcjonalności – proporcjonalność stosowanego środka
9) Na czym polega i jak działa zasada ochrony uprawnionego oczekiwania?
Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania (ochrony zaufania) polega na tym, że środki podejmowane przez WE nie mogą naruszać uprawnionego oczekiwania danego podmiotu, jeśli nie jest to uzasadnione względami nadrzędnego interesu publicznego. Aby móc powołać się na zasadę, podmiot powinien wykazać istnienie uprawnionego oczekiwania, oraz że poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji, ponieważ na tym oczekiwaniu polegał. Zasada ta może być stosowana:
• Jako reguła interpretacji przepisów
• Dla unieważnienia aktu
• Jako podstawa skargi o odszkodowanie w ramach odpowiedzialności pozaumownej WE
10) Co to znaczy, że zasada niedyskryminacji jest ogólną zasadą prawa UE?
ETS uznał zasadę niedyskryminacji za ogólną zasadę prawa UE stwierdzając, że postanowienia traktatowe odnoszą się tylko do niektórych, szczególnych jej aspektów.
11), Co jest treścią zasady niedyskryminacji?
Treścią zasady niedyskryminacji jest zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej (lub podobnej) sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne lub nieuzasadnione. Zatem zasada ta nie ma zastosowania w przypadkach, gdy różne traktowanie jest uzasadnione ze względu na obiektywne kryteria.
12) W jaki sposób i dlaczego skutkują w prawie WE prawa zawarte w EKPCZ?
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950 r. stanowi „konstytucyjny instrument europejskiego porządku prawnego”. Wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej są obecnie jej stronami.
Prawa podstawowe zagwarantowane w EKPC są przestrzegane przez UE na podstawie art. 6. ust. 2 TUE, ponieważ stanowią zasady ogólne prawa wspólnotowego.
13) W jakich sytuacjach ETS kontroluje przestrzeganie praw podstawowych przez państwa członkowskie?
Europejski Trybunał Sprawiedliwości ocenia, czy interwencja instytucji wspólnotowej lub państwa członkowskiego stanowi niedopuszczalną ingerencję w prawo podstawowe jednostki. ETS ocenia czy ingerencja władzy publicznej w prawa podstawowe:
• Była określona przez prawo lub zgodna z prawem
• Jej cel był uprawniony
• Była „niezbędna w społeczeństwie demokratycznym” do realizacji tego celu
14) Jakiego rodzaju aktem jest Karta Praw Podstawowych UE i jak skutkuje?
Karta Praw Podstawowych jest dokumentem nieformalnym, jej postanowienia nie mają charakteru prawnie wiążącego; w płaszczyźnie prawnej nie skutkują powstaniem konkretnych uprawnień po stronie jednostek; innymi słowy jednostki nie mogą jako wyłącznej podstawy swoich roszczeń powoływać praw w niej zapisanych.
15) Dlaczego aktami wspólnotowymi może zajmować się Trybunał w Strasburgu?
Skargi dotyczące naruszenia przez WE/UE praw człowieka sformułowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności mogą trafić do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu na podstawie i w zakresie obowiązujących obecnie przepisów. Zgodnie z opinią Trybunału w Strasburgu państwa członkowskie ponoszą odpowiedzialność za działania stworzonej przez siebie organizacji międzynarodowej, o ile organizacja ta nie zapewnia ekwiwalentnej ochrony.
Rozdział 4.
1) Jaki jest skład i funkcje Rady Europejskiej?
W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw, lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji. Towarzyszą im ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich i członek Komisji. Radzie Europejskiej przewodzi szef państwa lub rządu państwa członkowskiego, które przewodniczy Radzie (rotacyjny system prezydencji). Według art. 4 TUE Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa w tej mierze ogólne kierunki polityczne.
W filarze wspólnotowym:
• Bada sytuację zatrudnienia we Wspólnocie i przyjmuje konkluzje w tym przedmiocie
...
elyshia