Rola logopedy i psychologa.doc

Rola psychologa, pedagoga i logopedy we wczesnej interwencji i wspomaganiu rozwoju małego dziecka.

Czym jest wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju dziecka? Przez wczesną interwencję rozumiemy zintegrowany system oddziaływań profilaktycznych, diagnostycznych, leczniczo-rehabilitacyjnych i terapeutycznych, których podmiotem jest małe dziecko o zaburzonym rozwoju psychoruchowym oraz jego rodzina. Wczesne wspomaganie rozwoju małego dziecka jest to oddziaływanie rewalidacyjno-wychowawcze, pobudzanie psychoruchowego i społeczno-emocjonalnego rozwoju dziecka, od chwili wykrycia pierwszych sygnałów nieprawidłowego funkcjonowania, aż do podjęcia nauki w szkole podstawowej, z uwzględnieniem potrzeb rodziny. O warunkach organizowania wczesnego wspomagania rozwoju mówi Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 4 kwietnia 2005r. Wczesna interwencja oraz wspomaganie rozwoju dziecka obejmuje działania pedagogiczne, psychologiczne, logopedyczne i medyczne wynikających bezpośrednio z rozpoznania zaburzeń rozwojowych.

Na czym polega wczesne wspomaganie rozwoju?
Ważne jest rozpoznanie pierwszych symptomów sugerujących, że rozwój dziecka jest zagrożony lub może przebiegać niepomyślnie. Może mieć to miejsce w szpitalu tuż po urodzeniu dziecka lub później, np. w trakcie sporządzania bilansu zdrowia albo wówczas, gdy dziecko trafi do przedszkola. Im wcześniej rozpoznamy, że coś złego się dzieje z dzieckiem, tym wcześniej możemy pomóc.
Wczesnym wspomaganiem powinny być objęte dzieci ze wszystkimi problemami rozwojowymi, a w szczególności dzieci:
1. z grupy wysokiego ryzyka ciążowo-porodowego, u którego lekarz stwierdza zagrożenie nieprawidłowym rozwojem, niepełnosprawnością lub upośledzeniem czynności fizycznych,
2. z zaburzeniami neurologicznymi w przebiegu różnych jednostek chorobowych, np. wrodzonych wad rozwojowych układu nerwowego (np. przepukliny oponowo-rdzeniowe, małogłowie, wrodzone wodogłowie), zespołów chorobowych uwarunkowanych genetycznie w tym z aberracjami chromosomowymi (np. zespół Downa), chorób metabolicznych układu nerwowego, jednostek chorobowych, gdzie głównym objawem są trwałe dysfunkcje aparatu ruchu (np. dziecięce porażenie mózgowe, miopatie, zaniki nerwowo-mięśniowe, następstwa chorób urazowych i zapalnych OUN), zespołów padaczkowych,
3. z niepełnosprawnością ruchową,
4. z niepełnosprawnością umysłową,
5. z całościowymi zaburzeniami rozwoju (np. z autyzmem wczesnodziecięcym),
6. z zaburzeniami zachowania,
7. z uszkodzonym wzrokiem,
8. z uszkodzonym słuchem,
9. z wolniejszym i nieharmonijnym rozwojem,
10. wielorako niepełnosprawne.

Za podjęciem jak najwcześniej stymulacji rozwoju dzieci przemawiają następujące przesłanki:
• wyjątkowo duża plastyczność centralnego układu nerwowego we wczesnym okresie rozwoju
• możliwość zahamowania rozwoju zaburzeń o postępującym przebiegu, a czasami nawet całkowitego zatrzymania dalszych niekorzystnych zmian
• małe dzieci są bardziej podatne na stosowane wobec nich programy usprawniania i czynią szybsze postępy
• uczenie małych dzieci jest łatwiejsze, gdyż wiele zaburzeń narasta z wiekiem i utrudnia terapię i edukację
• wczesne wspomaganie jest szansą na osiągnięcie takich umiejętności, których dziecko nie osiągnęłoby bez pomocy
• zgodnie z prawem pierwszeństwa dotyczącym uczenia się, pierwsze umiejętności utrwalają się najsilniej i najtrudniej ulegają zmianie

Podstawą skonstruowania odpowiedniego programu pracy rewalidacyjnej z dzieckiem jest ustalenie wielospecjalistycznej i kompleksowej diagnozy zaburzeń rozwoju dziecka przez zespół specjalistów, którzy posiadają przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym, czyli: pedagoga, psychologa, logopedę oraz w wyniku konsultacji z innymi specjalistami w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny (np. lekarz neurolog lub psychiatra dziecięcy, audiolog, okulista, rehabilitant, instruktor widzenia).
Im wcześniej postawi się diagnozę, im wcześniej podejmie działania stymulujące rozwój dziecka, tym rokowania są lepsze. Czekanie na interwencję psychologa lub pedagoga aż do wieku szkolnego kosztuje za dużo: utrwala niewłaściwe zachowania dziecka i nasila niekorzystne postawy rodziców. Lata, które poprzedzają pójście do szkoły, mają ogromny wpływ na rozwój dziecka.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w zakresie wczesnej interwencji oraz wspomagania rozwoju małego dziecka związana jest z szeregiem oddziaływań, zarówno o charakterze diagnostycznym, jak i terapeutycznym wobec dziecka oraz jego rodziny.

Celem diagnozy psychologicznej oraz pedagogicznej jest ocena funkcjonowania psychoruchowego, poznawczego, społecznego oraz emocjonalnego dziecka, określenie mocnych oraz słabych stron dziecka, jego potencjału rozwojowego oraz próba wyjaśnienia przyczyn trudności.
Na podstawie diagnozy ustala się zalecenia do pracy terapeutycznej z dzieckiem i jego rodziną. Zwraca się uwagę na aktywizowanie dziecka, u którego stwierdzono zaburzenia rozwojowe oraz wspieranie, stymulowanie i usprawnianie jego wszechstronnego rozwoju (w tym m.in. poprawę funkcji poznawczych, rozwoju mowy, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej, motoryki dużej, małej, sprawności manualnej, naśladownictwa, samoobsługi), wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego, ćwiczenie umiejętności nawiązywania przez dziecko kontaktów interpersonalnych, zarówno z osobami dorosłymi, jak i innymi dziećmi, umiejętności współdziałania. Na terenie Poradni prowadzone są indywidualne zajęcia stymulujące rozwój psychoruchowy dzieci oraz zorganizowane są dwie grupy terapeutyczne dla dzieci 2-3 oraz 4-5 letnich, które nie uczęszczają do przedszkoli. W spotkaniach uczestniczą także rodzice bądź opiekunowie dzieci.
Aby efekty pracy z dzieckiem były widoczne działaniami z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju powinno być objęte całe środowisko rodzinne dziecka. Podstawowym celem tych działań jest przede wszystkim:
1. przekazywanie informacji o stanie dziecka, przyczynach zaburzeń rozwoju i różnych nieprawidłowościach oraz sposobach radzenia sobie z dzieckiem;
2. wskazanie sfery rozwoju, które rokują pozytywnie, w których dziecko funkcjonuje dobrze;
3. udzielanie rodzinom wskazówek co do metod i technik usprawniania rozwoju dziecka w warunkach domowych, udzielanie instruktażu i porad;
4. włączenie rodziców do procesu pomocy dziecku, aby sami mogli odkryć swoje możliwości i umiejętności, umocnienie ich w kompetencjach rodzicielskich;
5. udzielanie pomocy w zakresie kształtowania pożądanych postaw i zachowań w kontaktach z dzieckiem, wzmacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami a dzieckiem;
6. wsparcie psychologiczno-pedagogiczne, niwelowanie poczucia osamotnienia, bycie z rodzicami i gotowość do wspólnego rozwiązywania trudnych problemów;
7. redukowanie lub eliminowanie błędów wychowawczych popełnianych przez rodziców, edukacja m.in. w zakresie obserwowania i interpretowania zachowań dziecka i odpowiedniego postępowania z nim;
8. informowanie rodziców o wyborze odpowiednich zabawek, sprzętu, pomocy rehabilitacyjnej, pomoc w docieraniu do różnych specjalistów i uzyskaniu świadczeń socjalnych;
9. zapobieganie sytuacji, w której rodzeństwo dziecka objętego pomocą zostaje odsunięte na dalszy plan, co może również opóźnić jego rozwój i powodować problemy wychowawcze.
Pomocą dla rodziców może też być ułatwianie im kontaktu z innymi rodzicami mającymi dzieci z dysfunkcjami rozwojowymi oraz z właściwymi organizacjami. Na terenie poradni organizowana jest grupa wsparcia dla matek dzieci oraz grupa wsparcia dla rodzeństwa dzieci niepełnosprawnych.
W powszechnym przekonaniu logopeda odbierany jest jako terapeuta, zajmujący się mową lub jej zaburzeniami u osób już mówiących. Można by więc zadać sobie pytanie, czy otaczanie opieką logopedyczną noworodka, dziecka 6-miesięcznego, czy dziecka poniżej 3-go roku życia jest konieczne? Na pewno nie w każdym przypadku. Jak najbardziej wskazane jest natomiast w sytuacji wykrycia symptomów, sugerujących że rozwój dziecka jest zagrożony lub może przebiegać nieprawidłowo. Logopeda ze specjalistycznym przygotowaniem z wczesnego wspomagania rozwoju, obserwując małe dziecko, może zebrać wiele informacji na temat jego aktualnego stanu rozwoju, jak i jego potencjału rozwojowego. Każde dziecko przychodzi na świat wyposażone w złożony aparat odruchowy. Logopedę będą interesowały głównie odruchy ustno-twarzowe, tj. odruch otwierania ust, ssania, połykania, odruch szukania, zwracania, żucia, kąsania i odruch żuchwowy. Odgrywają one bowiem ważną rolę początkowo w przyjmowaniu pokarmów, a potem w artykulacji. Człowiek nie dysponuje odrębnym narządem dla funkcji mówienia, a jedynie przystosował do tego celu jamę ustną i układ oddechowy. Nie istnieją osobne, dla tej czynności, struktury i nerwy biegnące od kory mózgowej, sterującej mową, na obwód. Z konieczności bodźce dla ruchów artykulacyjnych mogą być przekazywane jedynie za pośrednictwem tych, które są przewidziane dla wcześniejszych czynności, takich jak przyjmowanie pokarmów i połykanie. Tak więc prawidłowy przebieg procesu karmienia dziecka stanowi podstawę rozwoju jego przyszłej mowy. W przypadku nieprawidłowości tego procesu oddziaływanie logopedy skupia się na następujących czynnikach:

• przyjmowanie odpowiedniej pozycji ciała podczas karmieniakarmienie łyżką
• trening picia i żucia
• trening połykania.

Kształtowanie się mowy dziecka przebiega w pewnych etapach. Do tych najwcześniejszych zalicza się:
1. etap głużenia, pojawiający się około 3 miesiąca życia
2. etap gaworzenia, pojawiający się około 6 miesiąca życia.
Jeżeli któryś z tych etapów ulegnie znacznemu opóźnieniu lub się nie pojawi, to może być to sygnałem opóźnionego rozwoju mowy lub zaburzeń rozwojowych. Rolą logopedy jest więc stymulowanie mowy poprzez różnego rodzaju oddziaływania terapeutyczne (masaże ustno-twarzowe, masaże wibracyjne, masaże języka, żuchwy i warg, prowokowanie dziecka do wydawania dźwięków, zabawy dźwiękonaśladowcze, pobudzanie do mówienia zabawkami, książeczkami itp.). Niekiedy zdarza się, zwłaszcza u dzieci ze sprzężoną niepełnosprawnością, że dziecko nie jest w stanie komunikować się werbalnie lub tę formę komunikacji trzeba wspomóc komunikacją niewerbalną (gesty, mimika, oddech, układ ciała, odgłosy nieartykułowane). Zadaniem logopedy jest wówczas nawiązanie kontaktu z dzieckiem oraz dostosowanie określonych sposobów komunikacji do możliwości rozwojowych dziecka. Zajęcia logopedyczne z wczesnego wspomagania rozwoju uwzględniają całościowo przebiegający rozwój dziecka. Obejmują wszystkie zaburzone funkcje, a w przede wszystkim te, które mają bezpośredni lub pośredni związek z mową (postrzeganie, różnicowanie i kojarzenie wzorców słuchowych, wzrokowych, kinestetycznych, wrażliwość na rytm, melodię, koordynację ruchową). Tak więc zasady postępowania logopedycznego we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka wyznaczają prawa naturalnego rozwoju. Należy zaznaczyć, że wczesne wspomaganie rozwoju obejmuje dzieci, które przeważającą część czasu spędzają z rodzicami. Wiele z tych ćwiczeń trzeba wykonywać w warunkach domowych, np. przed snem, jedzeniem czy po kąpieli dziecka. Dlatego ważnym jest dla zapewnienia ciągłości terapii i uzyskania jak najlepszych efektów, aby rodzice brali w niej aktywny udział. Kontynuując pracę logopedy stają się współautorami sukcesów własnego dziecka. Sukces dziecka natomiast, staje się sukcesem zarówno rodziców jak i logopedy.

Rady dla rodziców!
Wspomaganie rozwoju dziecka należy rozpoczynać możliwie jak najszybciej!
Najważniejszą rolę w tym procesie powinni odgrywać rodzice!
Specjaliści podają tylko wskazówki do pracy z dzieckiem!
Nie należy sygnalizować dziecku zniecierpliwienia w oczekiwaniu na spektakularne sukcesy w rozwoju.
Należy stworzyć dziecku rozwijające otoczenie oraz umożliwić mu uczestniczenie w zabawach ruchowych w domu oraz na świeżym powietrzu, należy wykorzystywać naturalne sytuacje codzienne do podejmowania przez dziecko aktywności wspomagających jego rozwój.
Należy budować pozytywne więzi w rodzinie.
Nie ważne iloma metodami posłużysz się usprawniając swoje dziecko, najważniejsze jest to, czy akceptujesz swoje dziecko i masz z nim dobre relacje!