Temat: Władza, państwo, polityka Władza polityczna: pojęcie. Legitymizacja władzy politycznej. Podział władzy. Funkcje władzy politycznej i jej sprawowanie. Organizacja władzy państwowej: Pojęcie organu państwowego. Rodzaje organów państwowych. Kierunki działalności. Administracja publiczna w państwie. 1. Władza polityczna: pojęcie Władza - zjawiska społeczne występujące w zbiorowościach ludzkich - rodzina, organizacja polityczna, państwo - zjawisko obecne w przeszłości, współcześnie a także w przyszłości Znaczenia władzy według Piotra Winczorka a. Rozumienie władzy w znaczeniu substancjonalno – przedmiotowym - „mam władzę”, „ktoś ma władzę” - władza jako przedmiot posiadania; b. w znaczeniu stosunków między ludźmi - wskazanie na pewien sposób zachowania jednych osób w stosunku do drugich - relacje pomiędzy określonymi podmiotami - podmiot dominujący, podmiot podporządkowany; polecenie, nakaz c. rozumienie władzy w sensie podmiotowym - występowanie władzy z właściwością wydawania polecenia, nakazu lub zakazu innym podmiotom - władza faktyczna lub na mocy prawa, lub inne formy regulujące zachowania w grupach społecznych d. rozumienie władzy w sensie procesu decyzyjnego - nie jako działania jednorazowe, lecz wiele działań władzy spełnianej na różnych odcinkach - projekty decyzji jednych podmiotów, inne – podejmują decyzje, inne – dostarczają informacji, inne – wykonują decyzje Zjawisko władzy występuje: - w dużych grupach społecznych – charakter bezosobowy; obowiązujące normy postępowania - w małych grupach społecznych – stosunki osobiste Polityka występuje w stosunkach bezosobowych - nie jako władza społeczna – ale jako władza wspólnotowo – publiczna Władza społeczna (władza w sensie ogólnym) - ktoś ma władzę nad kimś zgodnie z normami działającymi w społeczeństwie Władza publiczna - sformalizowana władza grupy społecznej – przymus w realizacji określonych zadań i celów - podmioty państwowe ale także inne organy samorządu terytorialnego, władzę kościoła Władza polityczna - wszelka zorganizowana władza w oparciu o przemoc - władza jednej grupy ludzi lub innych grup ludzi w warunkach społeczeństwa zróżnicowanego społecznie - zbliżone do terminu władzy publicznej; Władza państwowa - władza wyodrębniona, specjalnie powołanego aparatu przemocy, w oparciu o akty normatywne państwa i działającego w ramach przysługujących mu kompetencji - stanowi najwęższy krąg znaczeniowy władzy Według Piotra Winczorka „Każda władza państwowa jest władzą publiczną (polityczną). Każda władza państwowa i każda władza publiczna jest władzą, władzą w ogóle. Nie każda władza jest władzą publiczną, nie każda władza publiczna jest władzą państwową. Władza państwowa to taka odmiana władzy publicznej, która jest realizowana w specjalnej strukturze organizacyjnej, jaką jest państwo” Władza polityczna jest najbardziej powszechną władzą we współczesnych społeczeństwach Cechy: a. stosunki między ludźmi – wielkimi grupami społecznymi oparte na zachowaniu nadrzędności i podporządkowania b. stosunki między grupami społecznymi uzewnętrzniają się w postaci podziału na rządzących i rządzonych c. władza bywa zorganizowana w formie zinstytucjonalizowanej oddzielnych organizacji i organów oraz d. procesy decyzyjne bywają oparte na działaniach cząstkowych wielu podmiotów politycznych 2. Legitymizacja władzy politycznej - sprowadza się do prawowitości tej władzy, czyli uprawnienia rządzących do podejmowania wiążących decyzji, przy równoczesnej aprobacie rządzonych - wynika z akceptacji sposobu przejawiania się nadrzędności i podporządkowania w sferze polityki oraz uznania autorytetu rządzących - opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu rządzonych – wyklucza przemoc i strach jako dominujące źródło podporządkowania Legitymizacja normatywna - dana grupa doszła do władzy i ją sprawuje zgodnie z zasadami przyjętymi w konstytucji państwa i innych aktach prawnych - a) dojście do władzy b) sposoby sprawowania władzy - formalistyczne podejście do legitymizacji władzy Legitymizacja społeczna - przeświadczenie, że dana grupa rządząca (sposób…) uchodzą w opinii społecznej za uprawnione, należyte, godne akceptacji - uznanie dwóch działań a) grupy rządzącej b) sposobu sprawowania władzy Punkt widzenia politologii amerykańskiej: Legitymizacja ideologiczna - akceptacja głównych zasad, według których władza jest zorganizowana w systemie politycznym i rozprzestrzeniona - a) określenie celów i podstawowych zasad systemu, czyli swego rodzaju wartości systemu - b) wyróżnienie tych ideałów, celów i zasad, które pomagają w interpretacji przeszłości, tworzą podstawę do ocen teraźniejszości, wyznaczają wizję przyszłości Legitymizacja strukturalna - przekonanie o prawowitym, legalnym i praworządnym charakterze norm reżimu politycznego - akceptacja społeczna dla panującego porządku prawnego (legitymowanej w jego zakresie pozycji instytucji) - normy prawne nie mają absolutnej zdolności do legitymowania instytucji, mogą się zmieniać i legitymizować nowe instytucje Legitymizacja personalna - szacunek dla konkretnych osób sprawujących funkcje publiczne - istotne zachowania osób pełniących funkcje publiczne, ich sposób politycznego działania oraz osobowość - legitymizacja silniejsza pozwala organom władzy nawet naruszać normy reżimu politycznego i zmieniać ustalony tryb działania przez system - przywiązanie do przywódców może się wiązać z przenoszeniem uczuć legitymizacyjnych na nowy reżim i nawet struktury władzy - l.p. pomaga w stabilizowaniu zmian, jakim podlega system Spójność legitymizacyjna na wszystkich poziomach zwiększa rozmiar poparcia niezbędnego dla systemu Według D. Beethema: a) L. jest zgodna z ustalonymi regułami b) Reguły te znajdują usprawiedliwienie w przekonaniach, zarówno sprawujących władzę, jak i podporządkowanych c) Istnieje czynne przyzwolenie ze strony podporządkowanego na zależności władcze – przyzwolenie wyrażające się w konkretnych zachowaniach Trzy poziomy legitymizacji: Poziom reguł - władza jest legitymowana przede wszystkim wtedy, gdy nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami - reguły gry; system prawny i zwyczaje; władza nielegalna – z pogwałceniem reguł Poziom przekonań - władza jest legitymizowana, o ile reguły władzy znajdują oparcie o przekonania stron związanych stosunkami władczymi - pomiędzy grupami posiadającymi władzę i grupami podporządkowanymi powinno występować minimum przekonań (wewnątrz grup, jak pomiędzy nimi) Poziom zachowań - zakłada czynne przyzwolenie ze strony podporządkowanego na zależności władcze – przyzwolenie wyrażające się w konkretnych zachowaniach - udział w wyborach powszechnych, formowanie publicznych deklaracji poparcia Podział według Maxa Webera Legitymizacja legalna - posłuszeństwo wynika z faktu istnienia prawa stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantów władzy Legitymizacja tradycyjna - moc wiary w świętość istniejących od dawna porządków i potęgi panujących - odziedziczony status społeczny jest głównym źródłem sprawowania władzy politycznej - zakres władzy rozkazodawczej panującego (pana) wyznaczony jest przez tradycję - prawowitość wymuszają władcy na podstawie przyjętych obyczajów - typem władzy tradycyjnej jest władza patriarchalna Legitymizacja charyzmatyczna - związana jest z uczuciowym oddaniem osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów (charyzma) - zdolności magiczne, bohaterstwo, moc ducha i mowy - osoba przywódcy obdarzona mocami nadzwyczajnymi – jako podstawa istnienia porządku społecznego - władza proroków, bohaterów wojennych, wielkich demagogów 3. Podział władzy - zasada ustrojowa i idea polityczna rozpowszechniona od XVII wieku – Europa, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej John Locke „Dwa traktaty o rządzie” 1690 r. Charlea Montesquieu (Monteskiusz) „O duchu praw” 1748 r. - umiarkowany ustrój demokratyczny o charakterze monarchistycznym - podział na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą – trzy różne podmioty polityki – sprawa zasadnicza - idea podziału i równowagi władz – władze powinny powściągać się wzajemnie w zapędach uzurpatorskich - funkcjonalnie – władza ustawodawcza odpowiadała za stanowienie prawa; władza wykonawcza – za realizację i wprowadzanie prawa w życie; władza sądownicza – sądzenie na podstawie prawa powszechnie obowiązującego Ważne - zapewnienie człowiekowi wolności od państwa - stworzenie szerokiej sfery aktywności wolnej od jego ingerencji Zastosowanie - Konstytucja USA 1787 r., Konstytucja 3 maja 1791 r.; Konstytucja Francji z 1791 r. (wrzesień) - kanon w konstytucjach liberalno – demokratycznych Zasada równowagi i hamowania (checks and balances) - przyjęta na gruncie amerykańskim - separacja władz - nie ma konstytucyjnych mechanizmów związanych z ingerencją jednej władzy do drugiej - organy władzy mogą się skutecznie blokować; przetargi i negocjacje – aby doprowadzić do kompromisu W systemie europejskim - podział i równowaga – w oparciu o współdziałanie władz - uzupełnianie i wspieranie np. inicjatywa ustawodawcza 4. Funkcje władzy politycznej i jej sprawowanie. a) Funkcja integracyjna - związana z nadrzędnymi wartościami i interesami podmiotów polityki - zapewnienie stabilizacji i normalności funkcjonowania systemu politycznego - rozwiązywanie konfliktów związanych ze sprzecznymi interesami różnych grup społecznych - integracja – władza polityczna musi zachowywać się aktywnie – różne działania dla zespalania grup społecznych - integracja polityczna w zakresie całości terytorialnej, współżycia grup ludzkich, przestrzegania zasad organizacji i funkcjonowania organizmów społecznych - działania integracyjne związane z systemem ekonomicznym, systemem kulturowym i innymi dziedzinami życia społecznego - wspólny rynek, rozpowszechnianie wartości kulturowych wzmacniających tożsamość wspólnot politycznych Konkurencyjne ośrodki władzy politycznej - niebezpieczeństwo działań dezintegracyjnych i podział wspólnoty b) Funkcja dystrybucyjna - narzucanie kryteriów i regulacji podziału dóbr materialnych i niematerialnych pomiędzy podmioty - rozdział polityczny stanowisk (aparat rządzenia, nagrody odznaczenia, tytuły honorowe) - rozprowadzanie różnego rodzaju dóbr i wartości wytworzonych poza systemem politycznym - duże znaczenie budżetu państwa – kreacja władzy państwowej – wpływ różnych podmiotów polityki - centralny regulator i koordynator postanowień – godzenie sprzecznych potrzeb i interesów społecznych wielu podmiotów polityki - sprawy socjalne – ważna rola w łagodzeniu konfliktów społecznych - prawo – ustalanie reguł i procedur wykonania decyzji; zmiany – częste nowelizacje; dopasowywanie regulacji krajowych do zasad wspólnot międzynarodowych – proces zbliżania narodów c) Funkcja ochronna - zapewnienie zewnętrznego bezpieczeństwa systemu społecznego w otoczeniu międzynarodowym - bezpieczeństwo wewnętrzne – trwałość systemowych reguł i mechanizmów gwarantujących stabilność pozycji podmiotu władzy politycznej - działania w ramach polityki zagranicznej - stosunki między systemami różnych państw i narodów - zapewnienie bezpieczeństwa zbiorowości ludzkiej, jednostek d) Funkcja strukturotwórcza - tworzenie różnych form organizacyjnych – umożliwienie innym podmiotom politycznym udział w życiu politycznym - bezpośrednie lub pośrednie wpływanie na procesy decyzyjne w systemie politycznym - sprawowanie władzy – domena wąskich grup społecznych - podziały społeczne – stopień dostępu do władzy politycznej (sprawowanie bezpośrednie lub wpływ na władzę) - dojście do władzy nowych grup społecznych – np. poprzez wykształcenie Władza polityczna spełnia funkcje poprzez różne działania publiczne. Wśród tych najważniejszych należy wymienić: a) tworzenie i modyfikacja struktur, które tworzą porządek prawno – normatywny obowiązujący podmioty polityczne b) wydawanie aktów normatywno – prawnych pod różnymi nazwami (ustawy, dekrety, rozporządzenia) jako podstawy działania podmiotów c) określanie zakresu działania poszczególnych instytucji i organów państwowych, aby zachować podział działań i uniknąć nakładania się kompetencji d) obsadzanie stanowisk publicznych w instytucjach i organach państwowych oraz stwarzanie im sprzyjających warunków aktywności e) zabezpieczenie warunków materialnych i organizacyjnych działań publicznych Sprawowanie władzy politycznej - podejmowanie decyzji politycznych i realizacja tych decyzji - rządzenie i zarządzanie – czyli administrowanie ludźmi i rzeczami Według W. Pietrasa rządzenie związane jest z czterema typami decyzji a) decydowanie – co jest treścią interesów poszczególnych grup społecznych w danych warunkach (konkretyzacja interesów) b) decydowanie – kompetencje różnych podmiotów (zakres realizacji interesów o skonkretyzowanej treści) c) decydowanie – cele, dla których możliwe jest użycie społecznego zasobu środków przymusu oraz do ich dyslokacji d) decydowanie – skład personalny grup podejmujących i egzekwujących decyzje w poszczególnych zakresach Rządzenie to działalność operacyjna polegająca na podejmowaniu i realizowaniu decyzji politycznych, podejmowanych w ramach struktur instytucjonalnych systemu politycznego - działania partii politycznych, parlamentów, rządów, głowy państwa, sądów - wymóg funkcjonalny – istnienie wyodrębnionej grupy ludzi zajmującej się rządzeniem i zorganizowaniem w strukturach instytucjonalnych - elita polityczna (elita władzy, klasa polityczna, klasa rządząca) - rządzenie to rozstrzyganie konfliktów i sporów – zaspokajanie potrzeb ludzkich i interesów, zapewnienie ładu i porządku wewnątrz kraju; pozycja państwa w stosunkach międzynarodowych - działania zapewniające środki na funkcjonowanie aparatu państwowego - działania instytucji – wydawanie aktów prawnych, decyzji administracyjnych, orzeczeń sądowych Działania władcze organów władzy i instytucji publicznych - oparte na przymusie i wymuszaniu zachowania posłuszeństwa - ewentualne sankcje o charakterze fizycznym – ograniczenie wolności; sankcje materialne – (pieniężne) Środki sprawowania władzy politycznej według Piotra Winczorka a) przymus fizyczny - sytuacje zagrożenia; łamanie istotnych norm systemu politycznego b) bodźce materialne i moralne - realne stosowanie kar i nagród c) zabiegi perswazyjno – ideologiczne - wskazanie na wspólne interesy władzy z interesami podmiotów podporządkowanych d) regulacje i kontrola informacji - ukierunkowanie kształtowania świadomości i postaw ludzi (możliwość manipulacji) Zarządzanie: - administrowanie – przedłużenie rządzenia - konkretyzacja ogólnych działań rządzenia i wykonawstwo decyzji rządzenia Programowanie działania - opracowanie projektów wizji rozwojowej różnych dziedzin życia publicznego - projekty aktów działania politycznego - propozycje decyzji różnych innych rozwiązań z zakresu działania publicznego - specjaliści i eksperci poszczególnych dziedzin życia publicznego Tworzenie struktur i organizacji instytucjonalnych (administracji) - powoływanie odpowiednich instytucji zarządzania - określanie zakresu ich działania - powoływanie zespołów pracowniczych, wyposażenie w środki materialne i techniczne - powstają akty rządzące w dostosowywaniu do realizowanych celów i zadań systemu politycznego Formowanie zespołów pracowniczych - dobór ludzi na odpowiednie stanowiska, powierzanie im zadań do wykonania - istnieją określone wymogi Gromadzenie informacji - zbieranie wiadomości o działaniach ludzkich w różnych dziedzinach życia, o sposobach organizacji i funkcjonowania instytucji publicznych, o efektach wytarzania dóbr materialnych i duchowych - sprawozdania i informacje dla elit rządzących; możliwość manipulacji władzy (dane dotyczące dóbr i wartości) - odpowiednie instytucje i wyspecjalizowane zespoły ludzkie – gromadzenie informacji, przetwarzanie – statystyki, opisy działań, raporty informacyjne Wydawanie postanowień i decyzji i władzy politycznej - forma oświadczeń władzy publicznej; wyrażenie woli na pewne zachowania lub ich zakaz - forma aktów władczych – rozporządzenia, zarządzenia, uchwały, decyzje administracyjne - instytucje władzy publicznej – administracyjne i samorządowe Ludzie specjalnie do tego przygotowani: - służba cywilna, korpus cywilny, administracja, biurokracja 5. Organizacja władzy państwowej Pojęcie organu państwowego - a) organ państwowy jako wyodrębniona część aparatu państwowego - według A. Burda „organ państwowy to część aparatu państwowego, którą wyodrębnia się od pozostałych części tego aparatu tym, że w ramach działania całości wypełnia określone zadania i stosownie do tych zadań jest szczególny sposób zorganizowania” - b) organ państwowy to osoba lub zespół osób - według A. Łopatki „organem państwa jest osoba lub grupa osób, która według obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważane za działania państwa” Wyspecjalizowane instytucje - związek elementów osobowych oraz strukturalno – organizacyjnych i funkcjonalnych - występują w imieniu państwa; określone zadania i funkcje – organy państwowe Cechy charakterystyczne dla organu państwowego a) Określone działania władcze - szczególny atrybut wyróżniający - akty prawne – ustawy, rozporządzenia, wyroki sądowe, decyzje administracyjne - działania o charakterze organizatorskim – sprawy gospodarcze, socjalne, kulturalne b) wyodrębniona struktura organizacyjna - dostosowanie do zadań poszczególnych organów c) wyraźnie określone zakresy kompetencyjne - określone ustawowo lub uchwałami organów samorządowych - kompetencje mają charakter zindywidualizowany d) organy państwowe działają w imieniu państwa i na rachunek państwa - wykonują funkcje państwowe - możliwość stosowania przymusu (skuteczność) – w odróżnieniu od organizacji społecznych Według S. Zawadzkiego „Organ państwowy to odpowiednio zorganizowana instytucja, utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa, przy zastosowaniu środków wynikających z charakteru władzy państwowej” Aparat państwowy a) Kryterium podmiotowe (A. Burda) „zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, spełniający w określonym trybie zadania państwowe i wyposażony w tym celu w specyficzne środki stosowania przymusu” - organizacja aparatu, tryb działania, rodzaj stosowanych środków przymusu – unormowane przepisami prawa - celowo zorganizowany, części wyodrębnione funkcjonalnie - określone komórki z zadaniami państwowymi b) Kryterium przedmiotowe (A. Łopatka, S. Zawadzki) „ogół odpowiednio ze sobą powiązanych organizacyjnie organów państwowych wraz z obsługującymi je urzędami i oddanymi do ich dyspozycji formacjami zbrojnymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw państwowych” - jednostki organizacyjne w kraju i za granicą – przedstawicielstwa dyplomatyczne, konsularne, handlowe, kulturalne - organizacja hierarchiczna - rozbudowany i skomplikowany - wielkość – zależna od różnych czynników – wielkość państwa, struktura organizacyjna, cele i zadania organizowane w państwie Modele aparatu państwowego Model centralistyczny - centralne organy państwowe (jeden organ) zastrzegają sobie maksymalną liczbę spraw zależnych od ich decyzji - organy niższe aparatu państwowego – jako jednostki pośredniczące; przygotowanie spraw; dostarczanie informacji potrzebnej do podjęcia decyzji - praktycznie – jako biura organów centralnych Model zdecentralizowany - organy usytuowane niżej centralnych posiadają maksimum uprawnień do podejmowania decyzji - organy centralne mają zastrzeżone uprawnienia do kontroli i nadzoru; ogólne sprawy zarządzania państwem a) model zdecentralizowany – administracyjny - organy niższe mają duże uprawnienia - władze centralne mogą wpływać na sposób załatwienia sprawy - ograniczona samodzielność organów państwowych (pewne możliwości działania) b) model zdecentralizowany – samorządowy - organy lokalne posiadają kompetencje w określonym zakresie spraw - władze centralne – ingerencja – jako nadzór prawny – uchylanie działania organu lokalnego, zaskarżenie do sądu administracyjnego Nie istnieją modele wzorcowe - niektóre piony organów państwowych organizuje się w sposób bliższy modelowi centralistycznemu (administracja specjalna, prokuratura) inne w modelu zdecentralizowanym (organy samorządu terytorialnego) System organów państwowych Według J. Trzcińskiego „zespół cech odzwierciedlających zależności funkcjonalne i organizacyjne pomiędzy różnymi organami państwa składającymi się na organizacyjną jedność” Jedność systemu organów państwowych a) Jedność celów działania - realizacja w różnych formach dla wszystkich organów celów państwa b) Jednolite stosunki organizacyjne - wszystkie konstytucyjne organy państwowe włączone są w organizacyjną wspólnotę i podporządkowane jednolitym zasadom organizacyjnym i funkcjonalnym c) decydująca rola organów przedstawicielskich - w stosunku do pozostałych organów państwowych Organy państwowe w strukturze organizacji i działania państwa polskiego można zaliczyć do następujących systemów: a) System organów przedstawicielskich - pochodzenie z wyborów powszechnych; odpowiedzialność przed wyborcami - parlament – organ najwyższy; przedstawicielstwa lokalne - organy kolegialne, kadencyjne; działalność sesyjna b) System organów administracyjnych - pochodzenie z powołania (rząd) lub z nominacji (wojewoda) - działalność wykonawcza – zadanie podstawowe - podlegają kontroli organów przedstawicielskich c) System organów sądowych - pochodzenie z nominacji organu naczelnego - wymierzanie sprawiedliwości za naruszanie prawa; rozstrzyganie sporów międzyludzkich - niezawisłość sędziowska – cecha wyróżniająca d) System organów kontroli - pochodzenie z powołania organów przedstawicielskich i organów administracji państwowej - kontrola organów wykonawczych - wyniki kontroli przedstawiane organom przedstawicielskim 6. Rodzaje organów państwowych I Struktura organizacyjna organu państwowego a) Organy jednoosobowe - władza publiczna w rękach jednej osoby - decyzje jednej osoby i odpowiedzialność - prezydent, minister, wojewoda b) Organy wieloosobowe - organy kolegialne; wiele osób - wspólne decyzje, solidarna odpowiedzialność - parlamenty, rady gminy - wyrażanie różnych opinii, spojrzenie wielostronne, debata II Zakres terytorialny działania organów a) Organy centralne - funkcje w skali całe...
Msyogi