Arthur W. Brian - Jak szybko rozwija się technika.pdf - świat nauki - joliet_

KOMENTARZ

ZADZIWIENIA

W. Brian Arthur

Jak szybko

rozwija si« technika?

mu, mia¸ zwyczaj jeæ w ka-

peluszu, a w niektre wieczo-

ry Ð takýe w kapeluszu na g¸owie Ð

grywa¸ na skrzypcach. Urodzi¸ si« w Ir-

landii w 1874 roku i w swoim d¸ugim

ýyciu doczeka¸ sztucznych satelitw,

komputerw, odrzutowcw i progra-

mu kosmicznego Apollo. Ze æwiata,

w ktrym analfabeci pieszo w«drowali

polnymi drogami, w ktrym jednoizbo-

we szk¸ki opalano torfem p¸oncym

w kcie klasy i w ktrym w wieczor-

nym mroku snuto opowieæci przy æwie-

cy, trafi¸ do æwiata samochodw, elek-

trycznoæci, telefonw, radia, aparatw

rentgenowskich i telewizji. Nigdy przy

tym nie opuæci¸ Irlandii, chociaý na sta-

roæ przymierza¸ si« do podrýy do An-

glii, gdyý chcia¸ przelecie si« samolo-

tem. W cigu swojego ýycia Ð tylko

jednego ludzkiego ýycia Ð zdýy¸ jed-

nak by æwiadkiem narodzin wszyst-

kich tych wynalazkw.

S one æwieýej daty. Ca¸a otaczajca

nas technika jest m¸oda i powstawa¸a

bardzo szybko. Pr«dkoæ jej ewolucji jest

sama w sobie uwaýana za oznak« roz-

woju technicznego. Ale jaka jest w¸aæci-

wie ta pr«dkoæ? Jak szybko ewoluuje

technika? Trudno zmierzy coæ tak nie-

okreælonego jak tempo post«pu tech-

nicznego. Moýemy jednak zada sobie

pytanie, o ile trzeba by przyspieszy na-

turaln, biologiczn ewolucj« ýycia na

naszej planecie, by z grubsza dorwna-

¸a tempu jakichæ wybranych przemian

technologicznych.

Wyobramy sobie, ýe przyspieszamy

dzieje ewolucji 10 mln razy. W konse-

kwencji ýycie nie zacz«¸oby si« 3600 mln

lat temu; pierwsze prymitywne sinice

pokaza¸yby si« w naszym æwiecie ogl-

danym w przyspieszonym tempie przed

360 laty, oko¸o roku 1640. Organizmy

wielokomrkowe pojawi¸yby si« oko¸o

roku 1810, w czasach wojen napoleoÄ-

skich, a wielki kambryjski wybuch, kt-

ry da¸ pocztek przodkom wi«kszoæci

wsp¸czesnych zwierzt, nastpi¸by na

pocztku lat trzydziestych XX wieku,

w czasach wielkiego kryzysu. Dinozau-

ry pokaza¸yby si« w pnych latach

szeædziesitych i doýy¸yby lat osiem-

dziesitych. Ptaki i ssaki pojawi¸yby si«

w po¸owie lat siedemdziesitych, ale

usamodzielni¸y dopiero u progu lat

dziewi«dziesitych. Praludzie pojawi-

liby si« rok lub dwa lata temu, a Homo

sapiens Ð zaledwie w zesz¸ym miesicu.

Porwnajmy to teraz z dziedzin tech-

niki, ktrej tempo rozwoju chcemy zmie-

rzy, powiedzmy Ð z maszynami licz-

cymi. Na¸oýymy j na t« sam chro-

nologi«, tyle ýe rozwijajc si« w czasie

rzeczywistym. Najstarsze przybory do

liczenia Ð abaki i liczyd¸a Ð maj oczy-

wiæcie rodowd si«gajcy staroýytnoæci.

Era nowoýytnych mechanizmw licz-

cych zaczyna si« jednak oko¸o roku 1640,

kiedy to pojawi¸y si« pierwsze maszy-

ny do dodawania, odejmowania i mno-

ýenia, konstruowane przez Wilhelma

Schickarda, BlaiseÕa Pascala i Gottfrieda

Wilhelma Leibniza. By¸y to prymityw-

ne zalýki obliczeniowego ýycia. Pierw-

szymi udanymi tworami wielokomr-

kowymi (maszynami wykonujcymi

wielocz¸onowe cigi poleceÄ) by¸y kro-

sna ýakardowe z czasw napoleoÄskich.

W XIX wieku ze zmiennym powodze-

niem budowano rozmaite arytmometry

i maszyny rýnicowe. Dopiero jednak

lata trzydzieste naszego stulecia Ð od-

powiadajce kambrowi na naszej rw-

noleg¸ej skali Ð przynios¸y istn eksplo-

zj«. To wtedy wprowadzono elektryczne

maszyny do liczenia, zmechanizowano

rachunkowoæ, a rzdy zainteresowa¸y

si« statystyk. (Pierwszym komputerom

elektronicznym z lat czterdziestych od-

powiada¸yby pierwsze kr«gowce Ð

przyp. t¸um.) Lata szeædziesite to epo-

ka wielkich maszyn cyfrowych Ð odpo-

wiednikw dinozaurw. Dominowa¸y

one w latach siedemdziesitych i w

znacznej mierze Ð osiemdziesitych.

Komputery osobiste pojawiaj si« w la-

tach siedemdziesitych, podobnie jak

ssaki i ptaki, ale upowszechniaj si« do-

piero w pnych latach osiemdziesi-

tych i na pocztku dziewi«dziesitych.

A co moýna by uzna za odpowied-

nik cz¸owieka, najbardziej zadziwiaj-

cy z dotychczasowych wytworw ewo-

lucji? Moim zdaniem Ð Internet, a æciæle

jego odga¸«zienie Ð World Wide Web.

Sie komputerowa? Cý, nie chodzi mi

o stron« techniczn, ta jest jeszcze w po-

wijakach. Liczy si« to, ýe WWW umoý-

liwia dost«p do zgromadzonych zaso-

bw cudzych danych, cudzej pami«ci

i doæwiadczenia. A to w¸aænie jest wy-

rýnikiem cz¸owieczeÄstwa: nasza zdol-

noæ nie tylko do myælenia i gromadze-

nia doæwiadczeÄ, lecz takýe ich prze-

chowywania i w miar« potrzeby dzie-

lenia si« z innymi w ramach interaktyw-

nej kultury. Pot«g« zawdzi«czamy nie

naszym umys¸om, lecz zdolnoæci do

wsp¸dzia¸ania tych umys¸w Ð rwno-

leg¸ego przetwarzania danych. Dzielenie

si« zasobami, rwnoleg¸oæ myælenia

i dzia¸ania Ð oto co stanowi o pot«dze

Sieci. Podobnie jak ludzkoæ Sie jest

m¸oda, cho wyrasta ze starych korzeni.

A jej wp¸yw zaznacza si« na wi«ksz

skal« dopiero od paru lat.

Ten paralelizm biologii i techniki jest

uderzajcy. Naturalnie nie jest on ide-

alny. I nie musi by. Przecieý to tylko

zabawa, nie do koÄca naukowa. Jeæli

jednak uznamy t« wzajemn odpowied-

nioæ, choby niedoskona¸, to okaýe

si«, ýe technika ewoluuje mniej wi«cej

10 mln razy szybciej niý przyroda. Pr«d-

koæ zaiste huraganowa. Hiperpr«dkoæ.

Z tego, co powiedzia¸em, mog¸oby

wynika, ýe wszystko, co najciekawsze

w biologii i w technice wydarzy¸o si«

niedawno. To jednak tylko pozory. W

biologii bardziej niý nowe gatunki licz

si« rzadkie ãodkryciaÓ nowych zasad

dzia¸ania. Cudowne s nie tyle dinozau-

ry bd ssaki czy ludzie, ile ãwynalaz-

kiÓ kodu nukleotydowo-bia¸kowego,

82 å WIAT N AUKI KwiecieÄ 1997

M j dziadek, nie wiedzie cze-

kompartmentacji komrek (podzia¸u ko-

mrek na wydzielone przestrzennie mi-

kroærodowiska Ð przyp. t¸um.), wieloko-

mrkowoæci ze specjalizacj tkanek

organizmu, sieci w¸czajcych i wy¸-

czajcych si« genw regulatorowych. Po-

dobnie ma si« rzecz z technik. Cudow-

ne s nie komputery i nie Sie, ale raczej

same pomys¸y, ýe moýna ludzkie funk-

cje umys¸owe odwzorowa ruchami bol-

cw czy zapadek, ýe moýna uýy ci-

gw instrukcji do sterowania wzorami

tkanin, ýe sieci prze¸cznikw elektrycz-

nych mog pos¸uýy do wyznaczenia

miejsc zerowych Riemannowskiej funk-

cji zeta. Cudami s w¸aænie nowe zasady

dzia¸ania, a te pojawiaj si« niecz«sto.

Ewolucja po prostu zestawia je ze sob

w rýnych kombinacjach, wytwarzajc

wciý nowe sk¸adaki Ð czy to gatunki,

czy maszyny.

Jeæli technika istotnie ewoluuje jakieæ

10 mln razy szybciej niý biologia, moýe

ten p«d jest za szybki? Moýe zeælizguje-

my si« w przysz¸oæ niesterownym bob-

slejem? Albo wystrzeliwujemy si« na or-

bit« bez moýliwoæci powrotu? Taka

perspektywa moýe si« wyda przeraýa-

jca, dopki nie uæwiadomimy sobie, ýe

pos¸ugujemy si« tymi wszystkimi zawi-

¸ymi metalowymi, okablowanymi ga-

dýetami do naszych prostych ma¸pich

celw. Odrzutowcami wracamy do do-

mu, do naszych bliskich na æwi«ta. Sie-

ci komputerowej uýywamy do plotko-

wania z blinimi i do przekazywania

wiadomoæci poczt elektroniczn. Kwa-

drofoniczne kina pozwalaj snu w mro-

ku opowieæci o ýyciu innych ludzi. Wy-

rafinowane technicznie sportowe sa-

mochody s¸uý nam do popisywania si«

statusem spo¸ecznym i wabienia partne-

rek. Ca¸a ta b¸yskotliwa otoczka techni-

ki i towarzyszcej jej rozkr«conej gospo-

darki stanowi tylko obudow« naszej

jani. A nasza jaÄ, te nasze prastare ma¸-

pie dusze i ich prastare przystosowania

spo¸eczne zmieniaj si« wolno. Albo zgo-

¸a wcale.

Mj dziadek zmar¸ w roku 1968, na

rok przed ldowaniem ludzi na Ksi«ýy-

cu. Nigdy nie zrealizowa¸ swego marze-

nia o locie samolotem. Powiedziano mu,

ýe w wieku 90 lat jest na to za stary.

åwiat jego dzieciÄstwa juý nie istnieje.

Zmieni¸ si« ca¸kowicie. Nasz æwiat takýe

si« przeobraýa, i to b¸yskawicznie.

A przecieý tak naprawd« nic si« nie

zmienia. Dla niektrych z nas, nawet ta-

kich mi¸oænikw techniki jak ja, p¸ynie

std pewna pociecha.

KOMENTARZ

SKOJARZENIA

James Burke

W cieniu powiewajcej flagi

czystoæci w Waszyngtonie ga-

pi¸em si« na amerykaÄsk flag«

narodow, zastanawiajc si«, jak mo-

g¸yby u¸oýy si« sprawy, gdyby lord

North Ð pierwszy minister Jerzego III

fatalnie nie doceniajcy kolonistw

amerykaÄskich Ð nie by¸ w¸aænie wyje-

cha¸ na par« dni, kiedy wybuch¸a rewo-

lucja (przepraszam, wojna o niepodle-

g¸oæ). Najpraw-

dopodobniej nic

by si« nie zmieni-

¸o, gdyý rebelian-

ci (przepraszam,

patrioci) mieli od

dawna zapewnio-

ne finansowe po-

parcie Francuzw,

ktrzy o niczym

bardziej nie ma-

rzyli, jak tylko o

tym, by da do

wiwatu Brytyjczykom. A wi«c tak czy

inaczej dosz¸oby do powstania USA.

A wiwat by¸ nielichy.

Ca¸ t« niewiarygodn afer« wykom-

binowa¸ niejaki Pierre Augustin Caron

de Beaumarchais, cz¸owiek, ktry spo-

rzdzi¸ dla Madame de Pompadour naj-

bardziej p¸aski zegarek na r«k«, jaki

kiedykolwiek widzia¸o ludzkie oko,

i napisa¸ sztuk« Cyrulik sewilski , ktr

poniej podw«dzi¸ mu Mozart. Beau-

marchais pe¸ni¸ wwczas funkcj« jedno-

osobowego prekursora CIA. W 1773 ro-

ku uda¸ si« w misji szpiegowskiej do

Londynu i po powrocie zaraportowa¸,

ýe Brytyjczycy coraz s¸abiej trzymaj

w ryzach swe posiad¸oæci w Ameryce

i ýe warto by doradzi Ludwikowi XV,

aby wycign¸ z tego korzyæci. Krl po-

wierzy¸ mu za¸oýenie fikcyjnej firmy

(Roderigue, Hortales i S-ka) w celu pra-

nia pieni«dzy i frachtowania statkw do

szmuglowania noc na amerykaÄskie

wybrzeýe wschodnie broni, amunicji

i ãdoradcw technicznychÓ. Tuý pod

nosem Brytyjczykw.

Jak juý wspomnia¸em, wszystko to za-

funkcjonowa¸o aý za dobrze. Doprowa-

dzi¸o rwnieý z czasem do bankructwa

gospodark« Francji (ktra w 1789 roku

doæwiadczy¸a w¸asnej rewolucji) pomi-

mo najlepszych staraÄ ministra finan-

sw Ludwika XVI, JacquesÕa Neckera,

ktry fa¸szowa¸ ksi«gi rachunkowe i kt-

remu omal uda¸o si« wszystkich prze-

kona, ýe kraj nie stacza si« na dno.

Omal, ale nie do koÄca.

Zanim Necker zrobi¸ wielk karie-

r«, zarzdza¸ w 1776 roku okr«giem

Hrault w po¸udniowej Francji. Zg¸osi¸

si« wwczas do niego m¸ody szwajcar-

ski wynalazca nowej metody destylacji

Aim Argand. Tenýe Argand w par« lat

pniej zab¸ysn¸ kolejnym osigni«ciem

Ð skonstruowa¸ lamp« olejn z kolistym

pustym w ærodku knotem. Cyrkulujce

w nim powietrze sprawia¸o, ýe p¸omieÄ

pali¸ si« jasno, szklany zaæ kominek za-

pewnia¸ mu stabilnoæ. Lampy takie,

o sile æwiat¸a oæmiu æwiec, znalaz¸y na-

tychmiast zastosowanie w latarniach

morskich. Oæwietla¸y teý podczas noc-

nej zmiany fabryk« maszyn parowych

Boultona i Watta w Birmingham, a w lu-

tym 1785 roku wzbudzi¸y sensacj«

wærd widowni londyÄskiego teatru

Drury Lane.

Pionierem idei æwiate¸ rampy by¸ dy-

rektor i zarazem aktor tego teatru Da-

vid Garrick, ktrego zachwycajce in-

scenizacje sztuk Szekspira utorowa¸y

drog« nowoczesnej, realistycznej grze

aktorskiej. Oczarowa¸ on do tego stopnia

nowo przyby¸ m¸od malark« austriac-

k Angelik« Kauffmann, ýe przypusz-

czalnie wda¸a si« z nim w romans.

W kaýdym razie Angelica namalowa¸a

jego portret (a poza nim sportretowa¸a

T¸umaczy¸

Karol Sabath

W. BRIAN ARTHUR zajmuje stanowisko

Citibank Professor w Santa Fe Institute w

Nowym Meksyku.

å WIAT N AUKI KwiecieÄ 1997 83

N iedawno podczas pewnej uro-

Arthur W. Brian - Jak szybko rozwija się technika.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: