drews.pdf

Marcin M. Drews

Gry komputerowe a analfabetyzm funkcjonalny

i informacyjny

1. wprowadzenie

Mimo trwającego nieprzerwanie w Polsce procesu informatyzacji, wciąż notu-

je się poważny problem analfabetyzmu informatycznego, czyli braku kompeten-

cji w pracy z techniką informacyjną. Idea globalnej wioski Marshalla McLuhana

spełniła się w naszym kraju tylko częściowo – w obrębie dużych i bogatych miast.

Proces informatyzacji można przyrównać do rozprzestrzeniania się zasięgu sie-

ci komórkowej, który obejmuje coraz większy teren, a jednak na obszarze tym

wciąż notuje się tzw. białe plamy – miejsca, gdzie sygnał sieci komórkowej niknie.

Podobnie jest z dostępnością technik informacyjnych. O ile w większych mia-

stach młody człowiek można dokonać łatwego wyboru pomiędzy konkurującymi

ze sobą dostawcami internetu, a także korzystać z bezpłatnego lub nisko płatne-

go dostępu w miejscach publicznych (biblioteki, kawiarenki internetowe), o tyle

jego rówieśnik w leżącej już dwadzieścia kilometrów od miasta wsi, wychowu-

jący się w rodzinie wielodzietnej, nie tylko w ogóle nie ma dostępu do sieci, ale

i praktycznie żadnych szans na zakup komputera, przy czym niska świadomość

w zakresie meandrów cyberkultury najczęściej sprawia, iż nawet po uzyskaniu

dostępu do stacji roboczej posłuży ona jedynie za narzędzie rozrywki.

Mimo to analfabetyzm informatyczny nie jest jedynie wynikiem niespełnio-

nej koncepcji McLuhana, lecz wynika także ze zjawisk sobie pokrewnych – anal-

fabetyzmu informacyjnego i funkcjonalnego. Oba stanowią w Polsce poważny,

potwierdzony badaniami problem. W kraju funkcjonują obecnie dwa rodzaje

społeczeństw – przemysłowe (pokolenie rodziców, nauczycieli) oraz informacyj-

ne (pokolenie studentów i uczniów). Wpływ nauczycieli i rodziców na młodzież

jest niezaprzeczalny i zgodny z zasadami kultury, etyki i edukacji. Jednakże gene-

ruje on w Polsce poważny problem – niedoinformatyzowane pokolenie należące

do społeczeństwa przemysłowego nie jest w stanie alfabetyzować informatycznie

M a r c i n M. D r e w s

i informacyjnie członków społeczeństwa informacyjnego – dzieci, które urodziły

się i wychowują w dobie reżimu informacji. W efekcie dzieci informatyzują się

same, najczęściej w sposób nie mający nic wspólnego z oświatą i rozwojem, a słu-

żący jedynie zaspokajaniu niezdrowej ciekawości oraz zapewniający rozrywkę.

Zjawiskiem rozpowszechnionym w dobie techniki informacyjnej są gry kom-

puterowe. Edukacyjny wpływ wielu rodzajów gier udowodniono już dawno.

Ekspansywny rynek rozrywki rozszerzył też swe wpływy na szkolnictwo, propo-

nując gry czysto edukacyjne. Młodzież jednak sama uważa się za autorytet, co

przekłada się na fakt zdecydowanie niezależnego wyboru rodzajów komputero-

wej rozrywki. W efekcie gry edukacyjne są odrzucane jako najczęściej zbyt proste,

zbyt trudne lub zbyt nudne, a nauczyciele, którzy stracili swój autorytet ze wzglę-

du na brak obycia w dziedzinach, w których uczniowie starają się być biegli, nie są

w stanie nakłonić dzieci do korzystania z takich a nie innych produktów cyfro-

wych. Tworzy to błędne koło, będące z kolei źródłem informacyjnych patologii.

Mało tego, dorosły w dobie powszechnej informatyzacji staje w obliczu zagroże-

nia wykluczeniem społecznym 1 . A gdyby nauczyciel stał się ekspertem w dziedzi-

nie gier?

Autor pracy spróbuje udowodnić, iż można doinformatyzować nauczyciela

i dać narzędzie, które pozwoli mu stworzyć opartą o realia interesujące dzie-

ci edukacyjną grę przygodową bez znajomości języka programowania. Sytuacja

taka możliwa jest dzięki rozwojowi bezpłatnych narzędzi do tworzenia gier, po-

śród których prym wiedzie Adventure Maker.

2. analfabetyzm informacyjny i funkcjonalny – przyczyny i skutki

Analfabetyzm funkcjonalny to nieumiejętność budowania wypowiedzi pisa-

nych i brak rozumienia większości komunikatów. Analfabetyzm informacyjny

z kolei to brak umiejętności posługiwania się informacją. Nie są to zjawiska toż-

same, choć mają swoją część wspólną.

W 1994 roku w ośmiu krajach świata, w tym w Polsce, przeprowadzono ba-

dania dotyczące poziomu alfabetyzmu funkcjonalnego. Były to zarazem pierw-

sze tego typu badania w naszym kraju, a ich wyniki określono jako alarmujące.

70% badanych Polaków uplasowało się na najniższym poziomie alfabetyzmu

funkcjonalnego. Tylko 16% osób z wyższym wykształceniem potrafi „swobodnie

czytać nieskomplikowane teksty i uogólniać wnioski z nich wypływające”. 64%

urzędników ma kłopoty ze zrozumieniem prostych instrukcji. 75% badanych

„nie potrafi na podstawie rozkładu jazdy odpowiedzieć prawidłowo na pytanie

o godzinę odjazdu ostatniego autobusu w sobotę wieczorem”. Respondenci

z wyższym wykształceniem mieli gorsze wyniki niż osoby z wykształceniem

1 J. Stochmiałek, Alfabetyzacja informatyczna w kontekście procesu wykluczenia społecznego , Chowanna,

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005.

Gry komputerowe a analfabetyzm funkcjonalny ...

średnim w większości badanych krajów. Maria Jadczak w artykule omawiającym

wyniki potwierdza, iż „funkcjonujące w społecznym obiegu słowo pisane jest nie

tylko odbierane, ale i tworzone przez osoby mające kłopot z formułowaniem my-

śli. Kilkanaście procent osób z wyższym wykształceniem, w tym 1/5 menedże-

rów i specjalistów oraz 1/3 urzędników, znalazła się (...) na najniższym poziomie

alfabetyzmu” 2 .

Za praktyczny przykład tych niepokojących doniesień uznać można fakt, iż

w ustawie o szkolnictwie wyższym wielokrotnie wyróżnia się tak zwane studia

wyższe . Sformułowanie to jest w oczywisty sposób niepoprawne językowo. Samo

słowo studia wedle definicji Słownika języka polskiego PWN oznacza naukę na

wyższej uczelni. Określenie studia wyższe stanowi więc oczywisty błąd zwany ple-

onazmem. A jednak nie zostało ono zakwestionowane tak przez prawników czy

urzędników, jak i konsultantów z dziedziny oświaty, a niektóre wyższe uczelnie

bezkrytycznie wręcz posługują się tym błędem w swych publikacjach informa-

cyjnych. Jadczak wskazuje, iż należy „zmienić się z zadowolonych z siebie igno-

rantów w ludzi stosujących w praktyce hasło: Czytać i pisać, aby żyć” 3 .

W sukurs autorce idzie Dorota Kondrat, wskazując przy tym na fachowe ana-

lizy łączące zjawisko analfabetyzmu funkcjonalnego i informacyjnego z mierną

efektywnością polskich systemów nauczania. „Analfabetyzm informacyjny jest

powszechny nawet wśród osób o wyższym wykształceniu. (...) Zjawisko to jest

podobne do analfabetyzmu funkcjonalnego: jest wynikiem nieefektywnej eduka-

cji, która przyzwyczaja do bierności, a nie uczy myśleć logiczne” 4 .

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic

Co-operation and Development), zajmująca się między innymi kompetencjami

alfabetycznymi krajów rozwiniętych, w ramach Programu Międzynarodowej

Oceny Umiejętności Uczniów OECD/PISA przeprowadziła w 2000 roku badania

wśród polskich 15-latków. Wyniki ponownie okazały się alarmujące. 1/5 uczniów

miała problemy ze zrozumieniem instrukcji obsługi czy przepisów ruchu drogo-

wego. Co dziesiąty badany okazał się analfabetą funkcjonalnym. Kondrat pyta,

skąd takie słabe rezultaty, skoro rolą szkoły jest kształcenie? Odpowiedzią są

kolejne dane OECD, z których wynika, że podczas gdy w Danii co drugi pra-

cownik bierze udział w szkoleniach, w Polsce tylko co ósmy. Po zapoznaniu się

z tą informacją autor pracy przeprowadził eksperyment. W czasie swego refe-

ratu dotyczącego problematyki cyberkultury w nauczaniu, skierowanym do na-

uczycieli szkół podstawowych i średnich w Lubinie na Dolnym Śląsku, wskazał

wyraźnie na książkę Józefa Bednarka Multimedia w kształceniu , sugerując, iż

treści w niej zawarte pomogą kadrze w ulepszeniu metod nauczania. Następnie

2 M. Jadczak, Alfabetyzm funkcjonalny Polaków , „Wychowanie. Miesięcznik dla nauczycieli, wychowawców

i rodziców”, nr 4-5, kiecień-maj 1997, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, s. 6.

3 Ibidem.

4 D. Kondrat, Zjawisko analfabetyzmu funkcjonalnego , „Remedium. Profilaktyka uzależnień i innych

zachowań problemowych”, nr 2 (156), luty 2006, s. 8.

M a r c i n M. D r e w s

przez trzy miesiące prowadził monitoring w jedynej na terenie miasta Bibliotece

Pedagogicznej. O książkę nie zapytała ani jedna osoba, a osoby zajmujące się na

miejscu wypożyczaniem książek zaznaczyły, iż nauczyciel to w bibliotece gość

rzadki. Tymczasem „obecnie dynamiczne zmiany technologiczne – pisze Kondrat

– zwłaszcza w naszym kraju, stawiają przed nami coraz to nowe wymagania.

Musimy być efektywniejsi, szybsi, ale przede wszystkim inteligentniejsi” 5 .

Bronisław Siemieniecki wskazuje przy tym na to, iż „osiągnięcie najlepszych

efektów kształcenia przy poniesieniu najniższych kosztów jest możliwe tylko przy

powszechnym zastosowaniu komputerów w szkole” 6 . Mimo jednak wprowadze-

nia do szkół różnorodnych zajęć związanych z techniką informacyjną, badania

wskazują, iż 13% ankietowanych uczniów nie jest w stanie podać nawet, jaki-

mi programami posługiwali się na zajęciach z informatyki. Sytuacja taka, na co

wskazuje Beata Stachowiak, wywołana może być nudnym sposobem prowadzenia

lekcji przez nauczyciela. Autorka wskazuje też na niski poziom wykorzystywania

multimediów w szkole, czego powodem ma być to, iż brakuje nauczycieli, „którzy

chcieliby stosować środki multimedialne w procesie dydaktycznym. (…) Nowo

zatrudnieni nauczyciele nie są w dostatecznym stopniu wykształceni pod wzglę-

dem informatycznym. Jest to problem, który wymaga szybkiego rozwiązania –

należy stworzyć odpowiednią strukturę, w której zarówno nauczyciele aktywni

zawodowo, jak i studenci kierunków pedagogicznych mogliby poszerzać swoją

wiedzę” 7 . System takiego kształcenia nauczycieli zaproponował już w 1995 roku

Bogusław Siemieniecki, a jednak do dziś jego plan pozostaje jedynie tzw. poboż-

nym życzeniem. Zaproponował on pięcioetapowy program kształcenia nauczycieli.

Podstawowa alfabetyzacja komputerowa studentów pedagogiki.

Kształcenie w zakresie ogólnych zastosowań technik informacyjnych

w edukacji ze szczególnym naciskiem na pedagogikę.

Nauka pogłębionego wykorzystania technik informacyjnych w peda-

gogice.

Edukacja na poziomie podyplomowym.

5. 8 .

Niestety, dwanaście lat po publikacji pomysłu, w chwili tworzenia niniejszej

pracy, mimo ogromnego postępu technik informacyjnych oraz zwiększonego

i tańszego do nich dostępu, nauczyciele w szkołach podstawowych, gimna-

zjach oraz szkołach średnich wciąż charakteryzują się nieznajomością nowych

mediów i nie są przygotowani do informatyzacji uczniów, a już zupełnie obce

im jest zjawisko cyberkultury, błędnie kojarzone przez nich z technicznymi

Edukacja na poziomie doktorskim

5 Ibidem, s. 9.

6 B. Siemieniecki, Komputer w diagnostyce i terapii pedagogicznej , Wydanictwo Adam Marszałek,

Toruń 1997.

7 B. Stachowiak, Komputery w edukacji. Kultura i Edukacja , Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1998.

8 B. Siemieniecki , System kształcenia informatycznego pedagogów , „Toruńskie Studia Dydaktyczne”, nr 8, 1995.

Gry komputerowe a analfabetyzm funkcjonalny ...

umiejętnościami obsługi komputera (na co wskazuje Hanna Batorowska

z Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Akademii Pedagogicznej

w Krakowie, pisząc, iż kulturę informacyjną, jako system podejścia człowieka do

technologii informacyjnych, często przedstawia się tendencyjnie i upraszcza jej

znaczenie, pomijając np. aspekt czytelnictwa rozumianego jako psychiczny pro-

ces kontaktów czytelnika z medium, a także proces pedagogiczny i społeczny 9 .

Bernadeta Smagacz zwraca uwagę, iż „ważną przyczyną jest niechęć nauczycieli

do poznania wartości edukacyjnych, jakie niesie za sobą komputer i umiejętne

jego zastosowanie w procesie kształcenia dzieci oraz brak wiedzy o możliwościach

wykorzystania komputera w kształceniu. (...) Podstawowym problemem staje się

umiejętne wkomponowanie komputera jako narzędzia i metody w treści kształcenia,

które uczeń powinien opanować . Kompleksowe wykorzystanie komputera w szko-

le wymaga przyjęcia nowych założeń zarówno organizacyjnych, jak i treściowych.

Nie wystarczy wyposażyć nauczyciela w wiedzę i umiejętności obsługi programów

komputerowych. Trzeba nauczyć go twórczego zastosowania tych programów

w procesie kształcenia ” 10 .

Nieefektywny proces kształcenia w Polsce generuje paradoks – analfabeci in-

formacyjni edukują dzieci pokolenia informacyjnego. To z kolei rodzi oświatową

patologię, bowiem powoduje, iż uczniowie, nie znajdując w osobie nauczyciela

przewodnika po świecie nowych mediów, edukują się sami, nie uwzględniając przy

tym żadnych norm etycznych. W latach 80. młodzi chłopcy z wypiekami na twa-

rzy czekali na swój pierwszy podręcznik biologii, by móc przeczytać o kwestiach

współżycia seksualnego. Dziś większość uczniów, jeszcze przed otrzymaniem

tegoż podręcznika, ma już za sobą kontakt z internetową pornografią. Zwraca

na to uwagę Parry Aftab, amerykańska specjalistka ds. bezpieczeństwa dzieci

w sieci, wskazując, iż „dzieci nie muszą szukać kioskarza, który zechce sprzedać

im pisemka porno. Nie muszą wyciągać pieniędzy, by je kupić. Nie muszą prze-

mycać ich z domu kolegi (…). To, co mogą zobaczyć w sieci, jest dostarczone do

domu, bezpłatne, bardzo łatwe do znalezienia (poprzez zwykłą wyszukiwarkę)

i w wielu przypadkach – znacznie bogatsze graficznie niż to, co mogłyby dostać

spod lady” 11 .

Nauczyciel (ale także i rodzic) nie tylko nie dotrzymuje młodzieży kroku, ska-

zując ją na często szkodliwą samoedukację, ale także hamuje proces kształcenia,

nie uznając nowych mediów, które mogą być znakomitą pomocą dydaktyczną,

i często próbując na trwałe odseparować dziecko od technik informacyjnych.

9 H. Batorowska Hanna, Od alfabetyzacji informacyjnej do kultury informacyjnej , Instytut Informacji

Naukowej i Bibliotekoznawstwa AP w Krakowie, 2005, <www.ap.krakow.pl/ptn/ref2005/batorows.pdf>,

21 września 2008.

10 B. Smagacz, Komputerowe wspomaganie umiejętności czytania ze zrozumieniem , „Nowa Szkoła”,

nr 3 (631), marzec 2005, s. 23 (kursywa autora pracy).

11 P. Aftab, Internet a dzieci. Uzależnienia i inne niebezpieczeństwa , tłum. B. Nicewicz, Prószyński i S-ka,

Warszawa 2003, s. 87-88.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: