Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym.pdf

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO

W BRWINOWIE ODDZIA£ W RADOMIU

dr Krzysztof Joñczyk

P£ODOZMIANY

W GOSPODARSTWIE

EKOLOGICZNYM

Radom 2005

Decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Nr HORre-401-223/05

z dnia 11.08.2005 r. w sprawie udzielenia dotacji na dofinansowanie koordynacji

doradztwa w zakresie rolnictwa ekologicznego

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE

ODDZIA£ W RADOMIU

26-600 Radom, ul. Chorzowska 16/18

Adres internetowy: www.cdr.gov.pl/radom;

www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne

Adres e-mail: radom@cdr.gov.pl

Opracowanie redakcyjne: Marek Krysztoforski

Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddzia³

w Radomiu

Rezenzja: prof. dr hab. Jan Ku

Projekt ok³adki: Danuta Guellard

@ Copyright by Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddzia³ Radom

ISBN 83-60185-06-9

Radom 2005

Druk: Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddzia³ w Radomiu

ul. Chorzowska 16/18, tel. (0 48) 365 69 00

Nak³ad: 1000 egz.

Spis treci

1. Wprowadzenie .................................................................................................. 4

2. Wp³yw p³odozmianu na plonowanie rolin (zbó¿) ........................................... 5

3. Funkcje i zadania p³odozmianu we wspó³czesnym rolnictwie ....................... 7

4. Zmianowanie rolin w gospodarstwach o ro¿nych kierunkach produkcji .... 22

5. P³odozmian w rolnictwie ekologicznym ......................................................... 34

6. P³odozmian w programach rolno rodowiskowych ........................................ 44

7. S³owniczek terminów zwi¹zanych z gospodark¹ p³odozmianow¹ ................ 46

8. Za³¹czniki ...................................................................................................... 12

1. WPROWADZENIE

W warunkach naturalnych ka¿dy porost rolinny posiada ró¿norodny sk³ad

gatunkowy. W rolnictwie dominuje uprawa rolin w zasiewach jednogatunkowych,

a ró¿norodnoæ próbuje siê zast¹piæ p³odozmianem, czyli upraw¹ w kolejnych

latach ró¿nych gatunków rolin, które tworz¹ zespó³ wykorzystuj¹cy glebê

w zró¿nicowany sposób. Wiedzê o praktycznym znaczeniu p³odozmianu rolnicy

zdobywali i doskonalili na podstawie obserwacji uzyskiwanych w praktyce przez

ca³e wieki.

Pierwotne rolnictwo polega³o na kilkuletnim u¿ytkowaniu gruntów,

najczêciej po wypalonym lesie (gospodarka ¿arowa lub nowinowa). Obsiewano

je zbo¿ami (¿yto, pszenica, owies lub proso) a po kilku latach w wyniku

wyczerpania sk³adników nawozowych z gleby i wzrostu zachwaszczenia

nastêpowa³ spadek plonów. Wówczas porzucano dotychczas uprawiane pole

i poszukiwano nowych terenów do zagospodarowania (nowin).

W miarê wzrostu gêstoci zaludnienia, gdy rezerwy terenów dziewiczych

o lepszych glebach zosta³y wykorzystane, cz³owiek zosta³ zmuszony do osiad³ego

trybu ¿ycia i ci¹g³ego u¿ytkowania tych samych gruntów. Wówczas elementem

przywracaj¹cym ¿yznoæ gleby by³o kilkuletnie od³ogowanie pola (system

od³ogowy). Pole uprawne dzielono na kilka czêci, z których jedn¹ obsiewano

przez kilka lat zbo¿ami, a gdy ich plony zaczê³y drastycznie spadaæ, pole

pozostawiono jako od³óg, aby odzyska³o ¿yznoæ w sposób naturalny. Do uprawy

wybierano wówczas najd³u¿ej od³oguj¹c¹ czêæ pola, a od³óg wykorzystywano

jako pastwiska.

Postêpuj¹cy brak ziemi uprawnej systematycznie skraca³ czas od³ogowania,

pocz¹tkowo do 2-3 lat a w koñcu do roku. Nastêpuje wówczas przejcie najpierw

do systemu 2-polowego: ugór zbo¿a, a nastêpnie do 3-polowego: ugór-zbo¿a-

zbo¿a (system ugorowy). Trójpolówkê w Europie Zachodniej wprowadzono w IX

i X wieku, natomiast na naszych terenach w wieku XII i XIII. Zwiêkszaj¹ce siê

zapotrzebowanie na ¿ywnoæ zwi¹zane z rozwojem miast oraz poznanie rolin

niezbo¿owych (groch, soczewica, koniczyna, burak pastewny, rzepa, brukiew,

ziemniak, rzepak, rzepik itp.), które uprawiano na polu ugorowanym, powodowa³o

powolne przechodzenie do trójpolówki ulepszonej (niezbo¿owe - zbo¿a ozime-

zbo¿a jare), a nastêpnie do p³odozmianu.

W krajach Europy Zachodniej na prze³omie XVIII i XIX w. zbo¿a zaczêto

uprawiaæ na przemian z rolinami niezbo¿owymi (system p³odozmianowy).

Klasycznym rozwi¹zaniem jest p³odozmian wprowadzony w hrabstwie Norfolk

w Anglii (p³odozmian norfolski): okopowe nawo¿one obornikiem - jêczmieñ jary

+ wsiewka koniczyny - koniczyna - zbo¿a ozime (pszenica lub ¿yto), który w formie

oryginalnej lub z pewnymi modyfikacjami by³ doæ szeroko rozpowszechniony

w Europie, w tym tak¿e w Polsce.

2. WP£YW P£ODOZMIANU NA PLONOWANIE ROLIN

(ZBÓ¯)

W pierwotnych systemach gospodarowania uprawiano tylko zbo¿a

i uzyskiwano bardzo niskie ich plony. W systemach nowinowym lub od³ogowym

z jednego wysianego ziarniaka zbierano 4 - 6 ziarniaków. W systemie ugorowym

plon zbó¿ wynosi³ oko³o 1 t z ha. W pocz¹tkowym okresie gospodarki

p³odozmianowej plony uleg³y prawie podwojeniu, w porównaniu do systemu

ugorowego, dziêki:

l lepszemu zaopatrzeniu rolin w azot (biologicznie wi¹zany przez uprawiane

roliny motylkowate);

l zwiêkszonej produkcji obornika, gdy¿ roliny motylkowate dostarcza³y

wartociowej paszy, dziêki czemu wzros³a obsada byd³a, a w konsekwencji

produkcja obornika;

l systematycznemu wysiewowi zbó¿ po przedplonach niezbo¿owych;

l poprawie kultury gleb i redukcji zachwaszczenia dziêki uprawie rolin

okopowych.

P³odozmiany wdra¿a³y w pierwszej kolejnoci du¿e gospodarstwa

folwarczne. Taki system gospodarowania zaleca³ w swoich pracach Kluk i inni

propagatorzy wiedzy rolniczej na prze³omie XVIII i XIX wieku. Jednak

w gospodarstwach ch³opskich upowszechnia³ siê on powoli. Szacuje siê ¿e

w Królestwie Polskim w koñcu XIX w. p³odozmiany stosowa³o tylko oko³o 10%

gospodarstw ch³opskich, a 40% prowadzi³o trójpolówkê ulepszon¹, za pozosta³e

utrzymywa³y star¹ trójpolówkê z ugorem.

W przybli¿eniu mo¿na szacowaæ, ¿e system gospodarki p³odozmianowej

utrzymywa³ siê w europejskim rolnictwie do lat 50-60 XX wieku. W okresie tym

coraz silniej na rolnictwo zaczê³y wp³ywaæ czynniki ekonomiczno-organizacyjne

(koniunkturalne), które wymusza³y specjalizacjê produkcji i upraszczanie

p³odozmianów. Wielopolowe p³odozmiany stwarzaj¹ wprawdzie warunki do

uzyskania du¿ych plonów poszczególnych gatunków rolin, ale nie zawsze

warunkuj¹ one osi¹gniêcie najwiêkszych dochodów, poniewa¿:

wprowadza siê do uprawy, poza rolinami o wysokiej wartoci rynkowej,

równie¿ gatunki mniej cenne (np. str¹czkowe, owies itp.) lub takie, na które

jest ograniczony rynek zbytu (np. ziemniak, burak c. itp.);

ponosi siê wiêksze koszty na zmechanizowanie produkcji koniecznoæ§

zmechanizowania kilku technologii produkcji - zbo¿a, burak lub ziemniaka

oraz roliny pastewne, co jest szczególnie kosztowne przy wysokim poziomie

mechanizacji;

nastêpuje specjalizacja w produkcji (gospodarstwo utrzymuje jeden gatunek

zwierz¹t lub posiada tylko produkcjê rolinn¹), a zmiany w ¿ywieniu

zwierz¹t zmniejszy³y zapotrzebowanie na niektóre ziemiop³ody (ziemniak,

niektóre gatunki pastewnych).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: