Ocena srodowiskowego ryzyka zawodowego.pdf

Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego

Krajowy Program Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia

MATERIAŁY SZKOLENIOWE

Ocena środowiskowego ryzyka zdrowotnego,

zarządzanie i nadzór nad ryzykiem oraz

komunikacja o ryzyku

Sosnowiec, 11–12 grudnia 2000

Prof. dr hab. Jerzy A. Sokal

Instytut Medycyny Pracy

i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu

ZASADY ZAPOBIEGANIA SKUTKOM ZDROWOTNYM ZANIE-

CZYSZCZENIA ŚRODOWISKA – ZNACZENIE DOBREJ PRAKTYKI

ZARZĄDZANIA ZDROWIEM, ŚRODOWISKIEM I BEZPIECZEŃ-

STWEM

1. Podstawowe pojęcia i definicje

Zdrowie

Stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej,

a nie tylko brak choroby

Środowisko

Zespół wszystkich uwarunkowań zewnętrznych, jakim w

danym czasie podlega badany układ

Zdrowie środowiskowe

Aspekty zdrowia, które zależą od chemicznych, fizycznych,

biologicznych i społecznych czynników środowiska. Poję-

cie obejmuje teorię i praktykę oceny, naprawy, kontroli i

zapobiegania w odniesieniu do tych czynników środowiska,

które mogą wpływać szkodliwie na zdrowie obecnego po-

kolenia i przyszłych pokoleń.

Prewencja pierwotna (techniczna )

Wyeliminowanie lub ograniczenie szkodliwych czynników

środowiska

Prewencja wtórna (medyczna ) -

Wczesna interwencja u osób zagrożonych nie pozwalająca

na powstanie lub rozwijanie się choroby

2. Aspekty zdrowotne zanieczyszczenia środowiska

2.1. Środowisko a zdrowie

Wiadomo obecnie, że istnieją zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy stanem śro-

dowiskiem i rozwojem społeczno-gospodarczym kraju oraz stanem zdrowia i jakością życia

jego obywateli. Szkodliwe czynniki środowiska są powodem przedwczesnych zgonów i zabu-

rzeń zdrowia ludności. W krajach mało rozwiniętych dużym problemem są choroby spowodo-

wane bakteriologicznym skażeniem wody i żywności. W krajach o rozwiniętym przemyśle po-

wstają problemy związane z zanieczyszczeniami chemicznymi powietrza, wody i gleby, naraże-

niem na czynniki fizyczne środowiska oraz gromadzeniem się odpadów. Transgraniczne prze-

mieszczanie się zanieczyszczeń zagraża sąsiednim krajom. Istotne zagrożenie stanowi też zła

jakość zdrowotna środowiska pracy.

Oddziaływanie narażeń środowiskowych na stan zdrowia ludności szacuje się na ogół

na kilka procent wszystkich czynników wpływających na zdrowie, maksymalnie kilkanaście

procent na obszarach o wysokim skażeniu. Jednakże Światowa Organizacja Zdrowia uważa, że

wielkość oddziaływania szkodliwych czynników środowiska na zdrowie jest niedoszacowana,

głównie z powodu bardzo ograniczonych danych na ten temat. Z drugiej strony te kilka czy

kilkanaście procent to są konkretne liczby przedwczesnych zgonów i uszkodzeń zdrowia spo-

wodowanych zanieczyszczeniem środowiska. Jest to ryzyko, którego mieszkańcy zanieczysz-

czonych obszarów nie mogą uniknąć tak, jak mogą swoją indywidualną decyzją uniknąć na

przykład zagrożeń zdrowia wynikających z nałogów i niewłaściwego stylu życia. Fakt ten jak

również brak niezbędnej wiedzy i informacji o skutkach zdrowotnych zanieczyszczenia środo-

wiska powoduje poczucie dużego zagrożenia zdrowia z powodu narażeń środowiskowych. To

poczucie zagrożenia jest często powodem protestów w przypadku decyzji lokalizacyjnych doty-

czących zakładów przemysłowych, szlaków komunikacyjnych czy wysypisk śmieci.

W Polsce zły stan środowiska pracy powoduje rocznie powstawanie około 10 tysięcy

chorób zawodowych. Liczba tych chorób utrzymuje się w przybliżeniu na tym samym poziomie

od 20 lat. Świadczy to o braku poprawy warunków pracy oraz braku poprawy skuteczności

działalności profilaktycznej w zakładach pracy. Choroby zawodowe nie są jedynym skutkiem

narażeń na szkodliwe czynniki środowiska pracy. Powodują one również tzw. choroby pracoza-

leżne to znaczy takie, które występują również w populacji nie narażonej zawodowo, ale są

bardziej częste u pracowników narażonych na szkodliwe czynniki środowiska pracy. Liczba

tych chorób nie jest w Polsce znana.

Jeszcze mniej wiemy o skutkach zdrowotnych zanieczyszczenia środowiska życia w

Polsce a niektóre istniejące oceny powinny być zweryfikowane zgodnie z obecnie obowiązują-

cymi kryteriami. Jednakże istnieją dowody epidemiologiczne, że przy aktualnym poziomie za-

nieczyszczenia środowiska dochodzi do uszkodzeń zdrowia ludności w niektórych regionach

kraju oraz dowody nadmiernego narażenia ludności na szkodliwe czynniki środowiska w tym

na czynniki mutagenne i rakotwórcze.

Negatywne skutki zdrowotne wywołane zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego

mogą dotyczyć kilku milionów mieszkańców Polski. Wyniki najnowszych badań dowodzą, że

narażenie na dwutlenek siarki i pył atmosferyczny jest – na przykład w aglomeracji katowickiej

– odpowiedzialne za odpowiednio 10 % i 4 % przedwczesnych zgonów z powodu chorób ukła-

du krążenia i układu oddechowego. Ponadto wykazano, ze aktualnie występujące stężenia tych

substancji w powietrzu zwiększają zachorowalność dzieci na choroby układu oddechowego oraz

powodują wystąpienie zmian czynności tego układu.

Wśród innych zanieczyszczeń powietrza istotne znaczenie posiadają wielo-

pierścieniowe węglowodory aromatyczne, polichlorodwufenyle, azbest, chrom, arsen, odpowie-

dzialne za zwiększenie ryzyka nowotworowego. W byłym województwie katowickim szacun-

kowa liczba dodatkowych zgonów nowotworowych związanych z zanieczyszczeniem środowi-

ska kształtuje się na poziomie kilkuset przypadków rocznie.

Poza zanieczyszczeniem powietrza środowiskowe zagrożenia zdrowia mogą wynikać

między innymi z obecności substancji szkodliwych w wodzie do picia (chloropochodne węglo-

wodorów alifatycznych, ołów, mangan, fluor), lokalizacji składowisk odpadów (różnorodne

substancje toksyczne) i zanieczyszczenia żywności (np. pestycydy fosforoorganiczne, metale

ciężkie).

Narażenie środowiskowe na ołów (powietrze, gleba, żywność, woda) stanowi wciąż

istotne zagadnienie, zwłaszcza w odniesieniu do stanu zdrowia dzieci. Wyniki badań epidemio-

logicznych wskazują, że w dużych miastach aglomeracji katowickiej i w regionie legnickim

kilkanaście procent dzieci odznacza się stężeniem ołowiu w krwi uzasadniającym podjęcie in-

terwencji medycznej i środowiskowej. Problem dotyczy również innych obszarów, ale dane są

mniej dokładne i utrudniają określenie jego wielkości w skali kraju. Największe poziomy oło-

wiu we krwi dzieci stwierdza się wokół przemysłowych emitorów ołowiu.

Nie budzi wątpliwości narastający wpływ alergizujący czynników środowiskowych, ale

ich skutek zdrowotny w odniesieniu do populacji Polski jest trudny do oszacowania, ze względu

na brak wystarczających danych, Innymi problemami, wymagającymi podjęcia działań rozpo-

znawczych, są zagadnienia wpływu chemicznych zanieczyszczeń pomieszczeń mieszkalnych na

stan zdrowia oraz potencjalne skutki narażenia na fizyczne czynniki środowiska, między innymi

na wolnozmienne pola magnetyczne.

2.2. Niektóre aspekty powstawania środowiskowych uszkodzeń zdrowia

Jest wiele czynników, które mogą powodować, że takie samo źródło emisji może pro-

wadzić do bardzo różnych skutków zdrowotnych jak przedstawiono na Ryc. 1. Pomiary emisji

nie dają możliwości wiarygodnej oceny skutków zdrowotnych spowodowanych przez emitowa-

ny czynnik. Dla tej oceny potrzebne są dodatkowe dane i pomiary albo bezpośrednia ocena

skutków zdrowotnych w badaniach epidemiologicznych. Są to jednak badania drogie i na ogół

długotrwałe. Nowoczesna metodologia modelowania środowiskowego ryzyka zdrowotnego

stwarza możliwość uzyskania potrzebnych informacji na temat skutków zdrowotnych zanie-

czyszczenia środowiska szybciej i taniej. Wymaga jednak bardzo specjalistycznego przygoto-

wania i obarczona jest znacznie większym błędem niż pomiary bezpośrednie.

ŻRÓDŁO EMISJI

Wielkość emisji

Stężenie w środowisku

Narażenie ludzi

Dawka w organizmie

Wrażliwość indywidualna

EFEKT ZDRO-

WOTNY

Ryc.1. Algorytm środowiskowych uszkodzeń zdrowia

Skutki zdrowotne zanieczyszczenia środowiska powstają na ogół po pewnym czasie od

zanieczyszczenia środowiska. Aktualnym przykładem jest nowotwór (międzybłoniak opłucnej)

powstający w wyniku narażenia na azbest. Powstaje on, bowiem po 30-40 latach od rozpoczęcia

narażenia. Aktualne skutki zdrowotne mogą być, przeto czasem wynikiem bardzo odległych

ekspozycji.

O ile skutki zdrowotne nienowotworowe powstają po przekroczeniu pewnej granicznej

ilości szkodliwego czynnika środowiska przedostającego się do organizmu i czasu ekspozycji,

to większość nowotworów środowiskowych może powstać w wyniku każdego, nawet najmniej-

szego narażenia. Można upraszczając powiedzieć, że nie ma bezpiecznego poziomu narażenia a

zatem i emisji czynników rakotwórczych. Oczywiście ryzyko nowotworowe zmniejsza się w

miarę zmniejszania się narażenia na czynniki rakotwórcze.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: