Wykład – 09.10.10r.
EPIDEMIOLOGIA URAZÓW SPORTOWYCH.
Definicja: Urazem sportowym nazywamy takie uszkodzenie ciała, które powstaje w trakcie zawodów lub treningu i jest ściśle związane z aktywnością ruchową danej dyscypliny sportu, czy ćwiczeń rekreacyjnych.
Urazy dzielone są na:
- małe 1-7 dni;
- umiarkowane 8-21 dni;
- poważne – powyżej 21 dni absencji w zajęciach sportowych.
Corocznie na świecie 75mln ludzi ulega różnego rodzaju urazom sportowym.
Leczenia operacyjnego następstw urazów wymaga około 2/3 wszystkich poszkodowanych.
Odsetek trwałego inwalidztwa po urazach sportowych sięga:
· 5,8% po uszkodzeniach ścięgna Achillesa;
· 25% w złamaniach trój kostkowych;
· 33% nasada dalszej goleni;
· 50% po złamaniach w stawie łokciowym i w obrębie nasady bliższej goleni.
Główne przyczyny obrażeń sportowych to:
v Stany przeciążeniowe spowodowane intensywnymi treningami i proporcjonalnie zbyt krótkimi przerwami wypoczynkowymi.
v Przedwczesne wznowienie treningów po kontuzji.
v Brak odpowiedniej rozgrzewki.
v Błędy w metodyce treningu.
v Niedostateczne wytrenowanie zawodnika.
Badanie wykazuje, że aż 47% kontuzji powstaje z powodu niedostatecznego przygotowania do sezonu.
Czynniki ryzyka:
Ø Rosnące zainteresowanie sportem wyczynowym;
Ø Postępująca komercjalizacja sportu.
Piłka nożna, koszykówka, siatkówka.
377 urazów/456 meczy (0.8 urazu / 1 mecz);
k. dolna – 50% (najczęściej staw skokowy);
głowa, szyja – 24%
uraz z kontaktu z drugim zawodnikiem – 78%
Dyscypliny o wysokiej urazowości:
- sporty kontaktowe – piłka nożna, ręczna, koszykówka, hokej oraz sztuki walki;
- sporty mniej kontaktowe – siatkówka, kolarstwo, narciarstwo, tenis, jazda konna.
Analiza częstości urazów w dyscyplinach sportowych:
- piłka nożna i koszykówka – 19% urazów.
- narciarstwo i kolarstwo – 15%.
- sporty uznawane powszechnie za bardzo kontaktowe – hokej, …
Ostre obrażenia powstają wśród zawodników gier zespołowych: piłka nożna, ręczna, koszykówka i siatkówka –skręcenia stawów 33%, stłuczenia 24%, obrażenia mięśni i ścięgien 15%, zwichnięcia 10%, złamania 7%.
Epidemiologia urazów w wybranych dziedzinach sportowych.
Piłka nożna
Dane z okresu 1990-2003:
- naderwanie mięśni – 39,5%
- złamania – 24,1%
- staw skokowy – 18,2%
- staw kolanowy – 11,4%
Ilość urazów – 75%.
Epidemiologia urazów – piłka nożna:
- wśród obrażeń – 93% wszystkich dotyczy k. dolnych, w tym 33% stawu kolanowego i aż 25% wymagało leczenia szpitalnego.
91 urazów podczas jednego sezonu, a w grupie 186 zawodników;
2,5 urazu na 1000 godz. aktywności sportowej;
k. górna- 37%, k. dolna-54%.
! Odnawianie się dawnych urazów – 32%.!
W przypadku piłki ręcznej 2/3 urazów dotyczy k. górnych. Nie udany chwyt przyczynia się do oderwania ścięgien mięśni prostowników od paliczków dystalnych, przede wszystkim w palcach 4-5. Dochodzi także do skręceń, złamań, zwichnięć.
Koszykówka
Lokalizacja urazów: uszkodzenie stawu skokowego – 39,7%
uszkodzenie kolana – 14,7%
uszkodzenie głowy, szyi, twarzy – 13,6%
Najczęstsze kontuzje to:
- urazy więzadeł – 44%
- urazy mięśni i ścięgien – 17,7%
- stłuczenia – 8,6%
- złamania – 8,5%
- wstrząśnienia mózgu – 7,0%
Najczęściej uszkodzenia więzadeł st. kolanowego 47,9% wymagają leczenia operacyjnego.
Urazy głowy w wyniku kolizji z drugim zawodnikiem – 22-47%
Urazy części twarzowej wraz z oczami spowodowane są przez pył.
Jeździectwo
Upadki z wysokości, kopnięcia.
Obrażenia sportowców wywołane są urazami o różnym nasileniu:
Ø Makrourazy – jednorazowo działające duże siły uszkadzające.
Ø Mikrourazy – powodują siły uszkadzające o niewielkim stopniu nasilenia (zespoły przeciążeniowe).
Urazy ostre:
- wysoka częstość tych urazów, duża siła urazu (piłka nożna, hokej);
- przyczyna i wielkość urazu zazwyczaj znane;
- ból i obrzęk po urazie (należy badać natychmiast po urazie);
- natychmiastowa kontrola obrzęku;
- ocena konieczności interwencji lekarskiej.
ZESPOŁY PRZECIĄŻENIOWE
· Trudne w diagnostyce i leczeniu.
· Tkanki są podatne na urazy na skutek działania czynników:
- wewnętrznych, np. nieprawidłowe ustawienie struktury kończyny; zaburzenia balansu mięśniowego i inne problemy.
- zewnętrznych, np. błędy treningowe; nieprawidłowa technika; nieprawidłowy sprzęt.
· Siła urazu nie jest duża, częstość działania czynnika urazowego duża.
Epidemiologia:
- ok. 25-50% sportowców leczonych w poradniach medycyny sportowej ma zespoły naczyniowe.
- u dorosłych sportowców najczęściej pojawiają się po ok. 2 latach wyczynowego uprawiania sportu.
- dyscypliny szczególnego ryzyka (do 80% wszystkich zespołów przeciążeniowych), sporty wytrzymałościowe (biegi długodystansowe), sporty indywidualne wymagające dużej techniki i powtarzających się ruchów (tenis, gimnastyka, podnoszenie ciężarów).
- z powyższych urazów 80% dotyczy kończyn dolnych – kolano 28%, stopa i staw skokowy 21%.
Reakcja zapalna w odpowiedzi na uraz:
Objawy: - obrzęk spowodowany gromadzeniem płynu,
- zaczerwienienie spowodowane podwyższonym ukrwieniem,
- lokalne podwyższenie ciepłoty, spowodowane podwyższeniem przepływu krwi wokół miejsca urazu,
- przeczulica na dotyk,
- zaburzona funkcja uszkodzonej części ciała spowodowana obrzękiem i przeczulicą.
Ból pourazowy
Ból należy traktować jako sygnał ostrzegawczy uszkodzenia tkanek i powinien powadzić do modyfikacji aktywności lub całkowitego zaprzestania aktywności w zakresie danej części ciała.
- Czucie bólu związane jest z obecnością wolnych zakończeń nerwowych w tkankach, szczególne liczne są w skórze.
- Rodzaje bólu: ostry (np. w złamaniach), tępy (w przewlekłym zapaleniu), pulsujący (zaburzenia naczyniowe), udzielony (uwięźnięcie nerwu), palący.
Podział uszkodzeń narządu ruchu
- zamknięcie obrażenia tkanek miekkich tzw. „stłuczenia”
- rany tkanek miękkich
- skręcenia stawów
- zwichniecia stawów
- złamania kości
- złuszczenia
Definicje
Stłuczenia Rany
- wynik urazu zadanego tępym przedmiotem lub - przerwanie ciągłąści skóry i tkanek pod
upadku ciała na twarde podłoże; nią leżących;
- podskórne uszkodzenie tkanek z rozerwaniem - rodzaje ran: cięte, tłuczone, szarpane,
naczyń i wylewem krwawym miażdzone, drążące i powierzchowne, kłute,
kąsane i postrzałowe
Skręcenia Zwichnięcie
- następstwo urazu stawu z mechanizmu - następstwo urazu stawu z całkowitą, trwałą pośredniego, w którym siła urazu przekracza lub chwilową utratą łączności powierzchni
mechaniczną wytrzymałość torebki stawowej, stawowych;
a zakres ruchu wywołanego przez siłę ruchu jest - zwykle współistnieje rozerwanie i aparatu
większy od fizjologicznego więzadłowego;
- jeżeli przemieszczenie nie jest całkowite określa się je mianem podwichnięcia.
Podział zwichnięć
- zamknięte - proste
- otwarte - powikłane:
*uszkodzeniem naczyń
*uszkodzeniem nerwów
* współistnieniem złamań stawowych
Objawy kliniczne zwichnięć
Pewne Prawdopodobne
- deformacja stawu - ból
- wyczuwalne przemieszczenie końców stawowych - obrzęk
- ograniczenie ruchomości czynnej i biernej
- wzmożone napięcie mięśniowe
Złamanie
- przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku urazu, obejmujące cały przekrój kości.
Rodzaj urazu:
- Bezpośredni (np. uderzenie w kończynę)
- Pośredni (np. zablokowanie stopy i upadek).
Złamania kości:
- Nadmierne obciążenia, których wielkość przekracza wytrzymałość mechaniczną, powodują złamania kości.
- Rodzaj złamania, jego postać i charakter zależą od wielu czynników, takich jak: rodzaj urazu, kierunek i wielkość działających sił.
- Kierunek szczeliny:
· Poprzeczne
· Skośne
· Spiralne.
Ze względu na kontakt kości z otoczeniem
- zamknięte - otwarte
Ze względu na ustawienie odłamów
1. Bez przemieszczenia 2. Z przemieszczeniem
a) ustawienie kątowe
b) przemieszczenie do boku
c) przemieszczenie obrotowe
d) skrócenie odłamów
e) wydłużenie odłamów
Ze względu na przebieg szczeliny
1. Skośne i spiralne
2. Poprzeczne
3. Wieloodłamowe
4. Chrzęstno-kostne śródstawowe
5. Awulsyjne
Ze względu na umiejscowienie
- złamania trzonu
- złamanie przynasady
- złamanie nasady
- złamanie powierzchni stawowych (przezstawowe i śródstawowe)
Ze względu na obecność powikłań
Nie powikłane Powikłane:
- uszkodzeniem naczyń krwionośnych
- uszkodzeniem struktur nerwowych (rdzenia kręgowego, nerwów obwodowych)
- uszkodzeniem narządów wewnętrznych
Inne rodzaje złamań
- Złamania typu podokostnowe typu „zielonej gałązki” i „wału kostnego” występujące u dzieci złamania kości bez przemieszczenia, uwarunkowane zachowaniem ciągłości okostnej.
- złamania patologiczne – powstające w zmienionej chrobowo tkance, np. w chorobie nowotworowej, zapaleniach, chorobie Pageta, osteoporozie.
- złamania powolne=przeciążeniowe=marszowe=przewlekłe – powstające w wyniku sumowania się mikrourazów
Objawy złamania
- pewne: patologiczna ruchomość kości, ograniczenie ruchów czynnych i biernych w stawach, tarcie odłamów, przymusowe ułożenie kończyny, widoczne odłamy kostne
- prawdopodobne: ból samoistny i przy ruchach, obrzęk, krwiak, wzmożone napięcie mięśniowe, ubytek funkcji
Diagnostyka urazów narządu ruchu
1. RTG przeglądowe:
- z zasady dwie projekcje: a-p lub p-a; boczne lub osiowe
- często zwłaszcza dla drobnych kości i stawów, niezbędne są dodatkowe projekcji oraz tzw. rtg czynnościowe
2. KT:
- standard w urazach stawów międzykręgowych
- wskazania w urazach powikłanych oraz przy niejasnym obrazie na RTG przeglądowym
3. MRI:
- rzadko wykonywany – utrudniony dostęp i wysoka cena badania.
- umożliwia ocenę struktur wewnątrzstawowych: torebki stawowej, więzadeł, łąkotek, chrząstki stawowej itp.
- bardzo dobra ocena tkanek miękkich.
4. USG:
- pozwala określić obecność i rozległość krwiaka śródstawowego
- umożliwia ocenę struktur wewnątrzstawowych: torebki stawowej, więzadeł, łąkotek, chrząstki stawowej.
- umożliwia bardzo dobrą ocenę tkanek miękkich narządu ruchu.
5.Artroskopia stawów:
- umożliwia bezpośrednie wzrokowe skontrolowanie stawu wraz ze strukturami wewnątrzstawowymi
- jednocześnie możliwość wykonania zabiegów leczniczych
- metoda inwazyjna, wspomagająca znieczulenia pacjenta
Pierwsza pomoc w urazach narządu ruchu
- unieruchomienie wg zasady Potta:
* przy złamaniu k. długiej – unieruchomienie stawów, które dana...
baksztag