Telomer i telomeraza w onkogenezie. A. Kowalska, Współczesna Onkologia, t. 10 (2006).pdf

Współczesna Onkologia (2006) vol. 10; 10 (485–496)

Telomer to jednostka strukturalno-funk-

cjonalna obecna na końcach chromoso-

mów. W ostatnich latach, dzięki lepsze-

mu poznaniu budowy i funkcji telome-

ru i telomerazy wzrosło ich znaczenie

w zrozumieniu procesu nowotworzenia.

W onkogenezie telomer działa jako su-

presor nowotworowy. Zaburzenie jego

funkcji i deregulacja aktywności telo-

merazy może być istotnym czynnikiem

dla nowotworzenia.

Obecnie dzięki zdobytej wiedzy doty-

czącej telomeru i telomerazy możliwe

staje się projektowanie różnych leków

i schematów terapii. Zapoczątkowano

również hodowlę złożonych tkanek dla

transplantologii.

Badania nad telomerem i telomerazą roz-

wijają się bardzo dynamicznie i na pew-

no ostatnie słowo w tym temacie nie

zostało powiedziane.

Telomer i telomeraza w onkogenezie

Telomeres and telomerase in oncogenesis

Aldona Kowalska 1 , Artur Kowalik 2

1 Dział Endokrynologii, Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach, 2 Zakład Patologii

Nowotworów, Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach

Wstęp

Kancerogeneza to skomplikowany i wieloetapowy proces biologiczny, któ-

rego integralną częścią w większości nowotworów jest reaktywacja telome-

razy. Poznanie funkcji i budowy telomerazy oraz telomeru jest więc niezbęd-

ne dla zrozumienia procesu nowotworzenia i onkogenezy.

Słowa kluczowe: telomer, telomeraza,

onkogeneza.

Rys historyczny

Pierwszy opis i nazwa telomeru (gr. telos – koniec; meros – część) pocho-

dzi z prac Hermana J. Mullera i Barbary McClintock z lat 30. XX w. Autorzy

przypisywali mu rolę ochronną dla końcowych odcinków chromosomów [1, 2].

W 1972 r. James D. Watson wykazał, że podczas procesów replikacji docho-

dzi do skracania chromosomów. Spowodowane jest to niepełną replikacją ni-

ci DNA przy końcu 5’ [3] (ryc. 1.).

Nieco wcześniej, w latach 60. Leonard Hayflick przedstawił biologiczne

spojrzenie na proces starzenia. Wykazał, że ludzka komórka diploidalna mo-

że ulegać podziałowi tylko ograniczoną liczbę razy ( Hayflick limit – ok. 60 po-

działów). Jeśli komórka odbędzie ściśle zaprogramowaną, maksymalną licz-

bę podziałów, zachodzą w niej morfologiczne i biochemiczne zmiany bloku-

jące proliferację. Stan ten nazwał spoczynkiem ( sencence ) [4, 5].

3’

5’

3’

nić wiodąca

5’

3’

5’

3’

nić opóźniona (fragmenty Okazaki)

primer RNA

brak możliwości przyłączenia

się primera RNA uniemożliwia

syntezę skrajnego fragmentu

Okazaki na nici opóźnionej,

co powoduje utratę tego

odcinka telomeru

Ryc. 1. Problem replikacji końca 5’ nici opóźnionej

Fig. 1. End replication problem

Współczesna Onkologia (2006) vol. 10; 10 (485–496)

The telomere is a structural and

functional entity that is present on the

ends of chromosomes. In the past few

years the significance of telomeres and

telomerase in neoplasia has grown due

to better understanding of their structure

and function.

In the process of oncogenesis telomeres

act as tumour suppressors. Disturbance

of their function and deregulation of

telomerase activity are important factors

for oncogenesis.

The present knowledge about telomerase

and telomeres allows for designing

drugs and therapeutic schemes useful

in cancer. Composite tissue cultures

useful for transplantology have also

been developed.

Studies on telomeres and telomerase

are developing dynamically and surely

the last word has not been said.

W latach 70. Aleksiej Ołownikow powiązał problem skracania chromoso-

mu ze stanem uśpienia komórki. W jego teorii skracanie się telomeru jest we-

wnętrznym zegarem starzenia, który odlicza liczbę podziałów komórkowych

zanim doprowadzi do zatrzymania komórki w fazie spoczynku [6].

Pierwsze badania struktury molekularnej telomeru u pierwotniaka Tetra-

hymena pyriformis przeprowadziła w 1978 r. Elizabeth Blackburn [7]. Sekwen-

cję telomeru ludzkiego ustaliła Robin Allshire w 1988 r. [8]. W 1985 r. Carol

Greider wyizolowała enzym telomerazę, który powodował wydłużanie telo-

merów [9]. W 1989 r. Gregg B. Morin opisał obecność telomerazy w ludzkich

komórkach nowotworowych i powiązał jej aktywność z nieśmiertelnością

tych komórek. Równocześnie ukazały się doniesienia C. Greider o braku te-

lomerazy w zdrowych komórkach somatycznych [10, 11].

W latach 90. Jerry Shay i wsp. wykryli telomerazę w 90 na 101 badanych

próbek komórek z ludzkich nowotworów i nie wykazali obecności telomera-

zy w żadnej z 50 różnych, prawidłowych komórek somatycznych. Obserwa-

cje te wskazywały na istotną rolę telomerazy w procesie onkogenezy [12].

W 1997 r. Robert A. Weinberg i wsp. sklonowali gen odwrotnej transkryp-

tazy telomerazy [13]. W 1997 r. Andrea G. Bodnar i wsp. wykazali, że ludzkie

komórki, do których wprowadzi się gen telomerazy, podejmują produkcję te-

go enzymu i dzielą się podobnie jak komórki nowotworowe. W badanych ho-

dowlach komórki dzieliły się prawie 100 razy, podczas gdy zdrowe komórki

ludzkie są zdolne średnio do 70 podziałów [14]. To odkrycie naukowców ame-

rykańskich dało nadzieję na potencjalne zastosowanie telomerazy w opóź-

nianiu procesu starzenia i wydłużeniu życia.

Key words: telomere, telomerase,

oncogenesis.

Budowa telomeru

Telomer to element strukturalny chromosomów. Każdy chromosom ma

dwa telomery umieszczone na jego końcach. W diploidalnej komórce ludz-

kiej znajdują się więc 92 telomery. Telomery nie zawierają żadnych genów

i nie kodują białek. Są one zbudowane z tysięcy powtarzających się sekwen-

cji 6 nukleotydów TTAGGG połączonych z białkami TBP (ang. telomere binding

proteins ). Wcześniejszy model telomeru zakładał jego prostą, liniową budo-

wę (ryc. 2.). Składał się on z białek oraz telomerowej dwuniciowej sekwencji

z wystającym jednoniciowym końcem 3’ (o długości ok. 150 do 200 par za-

sad), bogatym w guaninę. Obecnie obowiązujący model, opracowany na pod-

stawie badań z użyciem mikroskopu elektronowego jest bardziej skompliko-

wany w swojej przestrzennej strukturze – składa się z dwóch pętli, tj. D i T

(ang. D-Loop i T-Loop ) [15] (ryc. 3.).

Struktura przestrzenna telomeru powstaje prawdopodobnie z wystającej

nici 3’, która wypiera jedną z nici dupleksu kilkaset nukleotydów wcześniej,

tworząc mniejszą pętlę D i większą T. W tworzeniu tej struktury ( capping ) i jej

stabilizacji biorą udział wspomniane już wcześniej białka TBP [15]. Białka TBP

są niejednorodną grupą protein, które tworzą dwa główne kompleksy białko-

we TRF1 i TRF2 (ang. telomere repeat factor 1 i telomere repeat factor 2 ). Kom-

pleks białkowy TRF1 blokuje wydłużanie telomerów przez telomerazę, jak rów-

nież ma swoje funkcje w regulacji wrzeciona mitotycznego. Przypuszcza się,

że TRF1 może uczestniczyć w odpowiedzi systemów naprawczych na dwuni-

5’

3’

5’

białka wiążące się do telomeru

Ryc. 2. Pierwszy, klasyczny model budowy telomeru

Fig. 2. First, “classical” model of telomere structure

Telomer i telomeraza w onkogenezie

487

ciowe uszkodzenia DNA. TRF2 jest regulatorem długości te-

lomerów, jego nadekspresja powoduje ich skracanie. Brak

aktywności tego kompleksu prowadzi do apoptozy i nieho-

mologicznego łączenia końców (NHEJ – n on h omologus e nd

joining ) telomerów. Podjednostki białkowe TRF2 są kodowa-

ne m.in. przez geny ( MRE11/NBS1/RAD50 , ATM , WRN , BLM ),

których mutacje wiązane są z zespołami przedwczesnego

starzenia [16].

Integralną częścią struktury telomerowej jest enzym te-

lomeraza, który wydłuża telomer. Składa się z komponen-

tu białkowego odwrotnej transkryptazy (hTERT) i nici RNA

(hTERC/hTR) służącej za matrycę przy syntezie telomeru

(gen hTERC stale ulega ekspresji w komórkach) [16].

Telomeraza jest aktywna w komórkach embrionalnych,

u mężczyzn także w komórkach linii płciowej. Nie stwier-

dzono aktywności telomerazy w komórkach somatycznych,

z wyjątkiem tkanek mających zdolność do odnawiania się,

a mianowicie komórek macierzystych skóry, hematopoetycz-

nych komórek macierzystych, aktywnych limfocytów, ko-

mórek krypt jelitowych [17].

W przeciwieństwie do zdrowych komórek somatycznych,

komórki nowotworowe w znacznym odsetku wykazują ak-

tywność telomerazy – w 90% typów nowotworów [17]. Ko-

mórki somatyczne, posiadające aktywną telomerazę (np. ko-

mórki krypt jelitowych) cechują się stałą zdolnością do pro-

liferacji, co sprzyja gromadzeniu mutacji w genach istotnych

dla procesu nowotworzenia. Należy nadmienić, że samo unie-

śmiertelnienie komórki (obecność wydłużającej telomer te-

lomerazy) nie jest równoznaczne z fenotypem nowotworo-

wym [14, 18], ale jest jedynie okolicznością, sprzyjającą uzy-

skaniu przez komórkę cech nowotworowych. Reaktywacja

telomerazy w prawidłowych komórkach somatycznych

(przed rozpoczęciem fazy M1) powoduje, że taka komórka

dzieli się dłużej, nie wykazując cech nowotworowych, co wy-

korzystuje się w inżynierii biomedycznej (patrz niżej).

Obecność telomerazy nie jest jedynym sposobem na wy-

dłużanie telomerów. Potwierdziły to badania na fibroblastach

pochodzących od myszy z nieaktywnymi genami telomerazy,

w których wykazano obecność alternatywnego mechanizmu

wydłużania telomerów (ang. alternative lenghtening of telo-

meres – ALT), niezależnego od telomerazy [19]. Mechanizm

ten opiera się prawdopodobnie na homologicznej rekombina-

cji między siostrzanymi chromatydami [20] i może występo-

wać w komórce równocześnie z aktywną telomerazą [21].

Ryc. 3. Aktualny model struktury telomeru

Fig. 3. Current model of telomere structure

• Telomer jest molekularnym zegarem, który informuje ko-

mórkę o przekroczeniu krytycznej liczby podziałów (skróce-

nie telomerów uniemożliwia utrzymanie właściwej struk-

tury przestrzennej telomerów – ang. uncapping ) i kieruje ją

na drogę spoczynku (ang. senescence ) lub apoptozy [25, 26].

Telomer i telomeraza w onkogenezie

Reperacja czy prokreacja

Celem życia organizmów jest przekazanie materiału ge-

netycznego i utrzymanie ciągłości gatunku. Dla utrzymania

życia organizmu w jego ciele muszą zachodzić ściśle skoor-

dynowane procesy naprawy, syntezy i kontrolowanej śmier-

ci komórki – apoptozy.

Według teorii Kirkwooda ( Disposable Soma Theory ) cia-

ło ( soma ) jest tylko przenośnikiem materiału genetyczne-

go. Jeśli więcej energii jest przeznaczane na reperację ciała,

tym mniej zostaje jej na reprodukcję i na odwrót. Bilans po-

między tymi dwoma procesami ma wpływ na szybkość sta-

rzenia i zależy od środowiska, w jakim dany organizm żyje.

Organizmy mające wielu naturalnych wrogów (np. gryzo-

nie) przeznaczają większą ilości energii na wczesną repro-

dukcję niż na naprawę ciała, które – co wysoce prawdopo-

dobne – może paść łupem drapieżcy. Dla rodzaju ludzkie-

go, który wraz z postępem cywilizacji tak naprawdę nie ma

naturalnych wrogów, a życia jest coraz dłuższe, korzystniej-

sze wydaje się być wydatkowanie większej części energii

na procesy reperacyjne ciała ( soma ) niż reprodukcyjne.

Zwiększająca się długość życia ludzi zwiększa jednak ryzy-

ko powstawania nowotworów, co jest wynikiem wydłuże-

nia okresu działania czynników onkogennych na komórki

organizmu. Powstawanie nowotworów jest więc ceną, ja-

ką płacimy za wydłużanie życia [27].

Funkcje telomeru

• Dzięki obecności telomeru komórka nie ma problemu z kom-

pletną replikacją nici opóźnionej, a tym samym żadna część

informacji genetycznej nie jest tracona podczas podziału.

Skróceniu ulega jedynie telomer o ok. 50–150 par zasad.

• Struktura telomeru (ang. capping ) chroni końce chromo-

somów przed atakiem egzonuklaz, które inaczej trawiły-

by skrajne fragmenty DNA, degradując tym samym se-

kwencje kodujące informację genetyczną [16].

• Chroni chromosomy przed niehomologicznym łączeniem

końców (NHEJ), tym samym zapobiegając niestabilnościom

chromosomowym, w tym translokacjom, amplifikacjom

i delecjom [22–24].

• Struktura telomeru pomaga systemom naprawczym roz-

różnić uszkodzenie DNA od końca chromosomu [16].

Telomer jako supresor nowotworowy

Czynnikiem ograniczającym liczbę podziałów są telome-

ry. Działają one jak supresor procesu nowotworzenia, po-

nieważ ograniczona liczba podziałów zapobiega nagroma-

dzaniu się krytycznej liczby (4–6) mutacji prowadzących

do rozwoju nowotworu. Każda mutacja pojawia się w jed-

nej komórce, z której powstający klon komórkowy (20–30

podziałów, ok. 1 mln komórek) ma większe szanse na naby-

cie kolejnej krytycznej mutacji. Ograniczanie liczby podzia-

488

współczesna onkologia

krótkie telomery

długość telomeru

razy w komórkach somatycznych, z wyjątkiem komórek ma-

cierzystych gamet, skóry, jelita czy komórek układu immuno-

logicznego [17]. Długość telomeru w komórkach nowotworo-

wych jest zdecydowanie mniejsza niż w komórkach prawi-

dłowych, dlatego też komórki nowotworowe potrzebują stałej

aktywności telomerazy do procesów podziału, w przeciwień-

stwie do komórek somatycznych, które przez pewien czas

mogą przetrwać bez aktywności tego enzymu [29, 30].

Obecnie dostępne są różne metody wykrywania obec-

ności i aktywności telomerazy [31] począwszy od pierwszej

opartej na technice PCR, tzw. TRAP (ang. Telomeric Repeat

Amplification Protocol ) [12]. Są one stosunkowo mało skom-

plikowane, czego rezultatem są próby ich adaptacji jako do-

datkowego narzędzia diagnostycznego, umożliwiającego

wykrycie, czy monitorowanie procesu nowotworowego me-

todą nieinwazyjną, np. nowotwory układu moczowego (dia-

gnostyka z moczu) [32] czy mało inwazyjną za pomocą resz-

tek materiału biologicznego uzyskanego za pomocą biopsji

aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC) [33] i gruboigłowej [34].

Problemem w diagnostyce cytologicznej są często małe

ilości materiału, które generują trudności w stawianiu roz-

poznań z tego typu preparatów. Próbuje się więc wykorzy-

stać pomiar aktywności telomerazy (metoda: TRAP) bądź

poziom transkrypcji hTERT (metoda: RT-PCR, ISH – hybrydy-

zacjia in situ ) w celu rozróżnienia rozrostów łagodnych od ra-

kowych w resztkach materiału pobiopsyjnego, np. w przy-

padku diagnostyki zmian tarczycy [35, 36]. Badano również

ekspresję hTERT mRNA za pomocą ISH w komórkach uzy-

skanych z płynów z opłucnej i otrzewnej, co okazało się rów-

nież pomocne w uściśleniu rozpoznania na poziomie cyto-

logii w rozróżnieniu zmian łagodnych i złośliwych [34].

Próbuje się również korelować obecność lub brak aktyw-

ności telomerazy z klasycznymi czynnikami prognostyczny-

mi w celu optymalizacji i odpowiedniej selekcji pacjentów

do określonej terapii [37, 38].

Poremba i wsp. [39] analizowali ekspresję białka hTRET

(metoda: IHC – immunohistochemia) oraz genu hTR/hTERC

(ISH) w 611 przypadkach raka piersi za pomocą macierzy

tkankowych (TMA). Wykazali, że pacjentki z nowotworami

o wysokiej ekspresji obu genów miały krótszy całkowity czas

przeżycia w porównaniu z kobietami z niższą ekspresją.

Kamori i wsp. [40] w materiale pochodzącym z mastek-

tomii wykryli telomerazę w 56/64 gruczolakorakach, ale

w żadnym z dwóch guzów liściastych piersi. Nie wykryto

żadnej korelacji pomiędzy ekspresją hTERT (mierzoną IHC

i ISH) a czynnikami klinicznopatologicznymi (wiek, typ hi-

stologiczny, wielkość guza, stan węzłów chłonnych, nawro-

ty, ekspresja ER i PR). Zaobserwowano wysoką korelację

(p<0,005) pomiędzy ekspresją mRNA ( hTERT ) mierzoną ISH

a ekspresją białka (hTERT) telomerazy mierzoną IHC, co mo-

że ułatwić wprowadzenie telomerazy jako markera diagno-

stycznego ze względu na standardowość metody IHC.

Heaphy i wsp. [41], analizując obok niestabilności mikro-

satelitarnych zawartość telomerowego DNA (z ang. TC – te-

lomere DNA content ), będącego surogatem długości telo-

merów, wykazali, że w histologicznie normalnej tkance pier-

si długość telomerów wzrasta wraz z odległością od tkanki

nowotworowej. W odległości 1 cm (standardowa wielkość

marginesu chirurgicznego) od tkanki nowotworowej dłu-

gość telomerów jest podobna jak w nowotworze, a w odle-

sygnał

uszkodzenia

DNA

uszkodzony p53/pRb

katastrofa

mitotyczna

aktywacja telomerazy

nieczęste zdarzenie 1/10 7

nieśmiertelna komórka

Ryc. 4. Dwa krytyczne punkty kontrolne (M1 i M2) jakie komórka

musi przejść, aby ulec unieśmiertelnieniu (zmodyfikowane z [86])

Fig. 4. Two critical control points (M1 and M2) which a cell must

pass to be immortal (modified from [86])

łów do ok. 60–70 jest więc mechanizmem supresji nowo-

tworzenia, prowadzącym komórkę do wspomnianego już

wcześniej spoczynku (faza M1) (ryc. 4.) [25, 26]. Badania

wskazują, że nie średnia długość telomerów, ale najkrótsze

z nich wywołują zatrzymanie podziałów komórkowych [28].

Podziały komórek prowadzą do systematycznego skra-

cania się telomerów i zaburzenia ich przestrzennej struktu-

ry – uncapping – co aktywuje szlaki wykrywające uszkodze-

nia struktury DNA i prowadzi do zatrzymania podziałów ko-

mórek (uśpienie). Komórki w fazie uśpienia pozostają jednak

aktywne metabolicznie. Jeżeli zaś komórka nabędzie bądź

dziedziczy zmiany w kluczowych białkach (p53/pRb) dla wy-

krywania krótkich telomerów, komórki będą się dalej dzie-

lić, a telomery będą się dalej skracać, aż komórka osiągnie

fazę M2 (ryc. 4.). W fazie M2 krótkie telomery uruchamiają

szlaki reperacyjne DNA (HR – homologous recombination ,

NHEJ), co powoduje łączenie się końców różnych chromo-

somów ze sobą i prowadzi do patologicznych mitoz, a w re-

zultacie do tzw. katastrofy mitotycznej (utrata żywotności

komórki z powodu licznych aberracji chromosomowych).

Komórka w fazie M2 jest kierowana na drogę apoptozy lub

innego mechanizmu powodującego jej śmierć. Nie wszyst-

kie komórki, które osiągną fazę M2 ulegają śmierci. Niektó-

re z nich (1/10 7 ) dzięki zaburzeniom związanym z katastro-

fą mitotyczną, czy dziedzicznym skłonnościom (mutacje

w supresorach i/lub onkogenach), pobudzają aktywność te-

lomerazy lub ALT przez co osiągają nieograniczoną możli-

wość rozrostu i stają się nieśmiertelne [25, 26].

Należy nadmienić, że oprócz reaktywacji telomerazy

do onkogenezy mogą się przyczyniać patologiczne zmiany

w białkach (TRF1, TRF2 czy TANK1 i TANK2) współtworzą-

cych wspomnianą wyżej strukturę telomeru [16].

Poziom aktywności telomerazy

jako marker diagnostyczny kancerogenezy

Telomeraza ulega aktywacji w komórkach 85–90% nowo-

tworów [17]. Nie wykrywa się natomiast aktywności telome-

Telomer i telomeraza w onkogenezie

489

blokowanie telomerazy

komórki macierzyste gamet

komórki macierzyste: skóry, jelita

i układu immunologicznego

długość

telomeru

komórki somatyczne prawidłowe

i nowotworowe

komórka nowotworowa

z aktywnym ALT

krytyczna długość telomeru

niestabilność

genomu

komórka nowotworowa

z zablokowaną telomerazą

bez aktywności ALT

podziały komórek

spoczynek

apoptoza

reaktywacja telomerazy

komórka prawidłowa

komórka nowotworowa

Ryc. 5. Długość telomeru w komórkach prawidłowych i nowotworowych przed, w trakcie i po terapii inhibitorem blokującym aktywność

telomerazy, a nie blokującym ALT (zmodyfikowane z [30])

Fig. 5. Telomere length in normal and cancer cells before, in the course of and after inhibitor treatment that blocks telomerase activity

and does not block ALT (modified from [30])

głości 5 cm telomery osiągają wymiary porównywalne z te-

lomerami z komórek krwi obwodowej. Gradient długości te-

lomerów może mieć związek ze znaną od lat 50. tzw. teorią

rakowacenia pola (ang. field cancerization ) [42]. Jeśli rezul-

taty badań Heaphy i wsp. [41] zostaną potwierdzone w in-

nych wieloośrodkowych badaniach, to będą mogły wpły-

wać na ustalanie szerokości marginesów w tumorekto-

miach, a sama analiza długości telomeru może się stać

istotnym markerem w chirurgii onkologicznej.

z wyjątkiem komórek mających aktywny mechanizm ALT

(ryc. 5.). Główne metody blokowania telomerazy:

• immunoterapia – szczepionki przeciwko telomerazie,

• terapia genowa:

a) geny samobójcze lub geny wirusów onkolitycznych

(np. CG5757), będących pod kontrolą promotora genu

hTERT , ekspresja nieaktywnej katalitycznie podjed-

nostki telomerazy hTERT (DN-hTERT z ang. dominant

negative hTERT ),

b) antysensowne oligonukleotydy (ang. antisense oligo-

nucleotide – ASO) to chemicznie zmodyfikowane, DNA

podobne, RNA podobne jednoniciowe cząsteczki o dłu-

gości ok. 17–22 nukleotydów, specyficznie blokujące

ekspresję danego genu, np. GRN163L [43],

c) siRNA (z ang. small interference RNA ) – oligonukleoty-

dy występujące naturalnie i mogą być syntetyzowane

in vitro mające zdolność do tworzenia kompleksu

z białkami, które mogą specyficznie degradować mRNA

lub blokować jego translację, wyciszając tym samym

ekspresję danego genu [43],

d) rybozymy (typu hammerhead ) to krótkie (ok. 40 nu-

kleotydów) sekwencje RNA, mające zdolność do spe-

cyficznego przecinania innego danego RNA [43],

• inhibitory odwrotnej transkryptazy – małe cząsteczki syn-

tetyzowane chemicznie, np. AZT,

Telomeraza jako cel terapii

Komórki nowotworowe mają krótkie telomery w porów-

naniu z komórkami prawidłowymi i są całkowicie zależne

od aktywności telomerazy (wyjątek: komórki wykorzystu-

jące niezależny od telomerazy mechanizm ALT [19]) – ryc. 5.

Stwarza to możliwość blokowania procesu nowotworowe-

go poprzez blokowanie aktywności telomerazy praktycznie

bez skutków ubocznych dla normalnych komórek. Komór-

ki prawidłowe zależne od aktywności telomerazy (patrz wy-

żej) przetrzymają okres działania inhibitora telomerazy,

a po jego odstawieniu naturalna aktywność tego enzymu

odbuduje fizjologiczną długość telomeru (okienko terapeu-

tyczne) [29] (ryc. 5.).

Komórki nowotworowe mające krótkie telomery, prze-

staną się dzielić i będą kierowane np. na drogę apoptozy,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: